Маёр зiрнуў на яго здзiўлена.
- Вас як завуць?
- Хуан Мiрбал, - сказаў той.
- Усё правiльна, вось - тут вашае прозвiшча, - сказаў маёр, - вы асуджаны на смерць.
- Я нiчога не зрабiў, - сказаў Хуан.
Маёр пацiснуў плячыма i павярнуўся да нас з Томам.
- Вы баскi?
- Сярод нас няма баскаў.
Выгляд у яго быў расчараваны.
- А мне казалi, што ёсць трое баскаў... Урэшце, што я - павiнен ганяцца за iмi! Дык вам, натуральна, свяшчэннiк не спатрэбiцца?
Мы нават не адказалi. Ён сказаў:
- Хутка да вас прыйдзе адзiн бельгiйскi лекар. У яго ёсць дазвол правесцi гэтую ноч з вамi.
Падняўшы руку да скронi, ён развiтаўся i выйшаў.
- Ну, што я табе казаў, - прамовiў Том. - Вясёлыя справункi.
- Ужо ж, - сказаў я, - але тое, што яны так з малым, - гэта свiнства.
Я сказаў гэта, каб быць справядлiвым, хоць малога i не любiў. У яго быў занадта далiкатны, амаль дзявочы твар, якi цяпер ад пакуты i жаху скрывiўся так, што ўсе рысы яго перакроiлiся да непазнавальнага. Тры днi назад гэта была прыгожая, саладжавая лялька, некаторым гэта падабаецца, але цяпер ён нагадваў хутчэй старую раскудзеленую анучу, i я падумаў, што ён нiколi ўжо не будзе зноў малады, нават калi яго i адпусцяць. Можа, яго сапраўды няблага было б пашкадаваць, але шкадаванне ў мяне заўжды выклiкала агiду, i глядзець на яго мне было, праўду кажучы, брыдка.
Ён болей нiчога не прамаўляў i ўвесь разам сшарэў: i твар, i рукi ў яго зрабiлiся зусiм шэрыя. Ён сеў i ўтаропiўся ў дол круглымi вачыма. Том быў заўсёды добры хлопец, ён хацеў узяць яго за руку, але малы рэзка вырваўся i скурчыў грымасу.
- Пакiнь яго, - цiха сказаў я, - ты ж бачыш, ён ужо гатовы зарумзаць.
Том нехаця падпарадкаваўся. Але яму ўсё-ткi хацелася супакоiць малога: гэта яго заняло б i дапамагло адцягнуць увагу ад думак пра самога сябе. А мяне гэта раздражняла: раней я нiколi не думаў пра смерць, у мяне проста не было такога выпадку, i вось цяпер выпадак надарыўся, апроч гэтага, думаць больш не было пра што.
Том раптам сказаў:
- А табе выпадала каго-небудзь прыстукнуць?
Я не адказаў. Ён узяўся распавядаць, што з пачатку жнiўня прыстукнуў ужо шасцярых; ён не ўсведамляў сабе нашага сапраўднага становiшча, i я выдатна бачыў, што ён проста не хоча яго ўсведамляць. Ды я i сам яшчэ не мог усяго як след уцямiць, я пытаўся ў сябе, цi многа давядзецца пакутаваць, я думаў пра кулi, уяўляў сабе iх пякучы град, што працiнаў маё цела. Але ўсё гэта не ўмяшчалася ў межы нармальнага пытання. Зрэшты, я быў спакойны: каб усё ўразумець, у нас наперадзе цэлая ноч. Нарэшце Том змоўк, я скоса зiрнуў на яго краем вока i ўбачыў, што ён таксама ўвесь шэры, выгляд у яго быў мiзэрны, i я падумаў: "Пачынаецца". Было ўжо амаль зусiм цёмна, праз акенцы ў камеру сачылася бруднае, цьмянае святло, i куча вугальнага друзу пад небам вымалёўвалася вялiзнаю чорнаю плямай. Праз адтулiну ў столi я ўбачыў зорку: ноч мелася быць чыстая i марозная.
Дзверы адчынiлiся, i ў пакой увайшлi два наглядчыкi. З-за спiны ў iх узнiк нейкi бялявы чалавек у бельгiйскай унiформе. Ён прывiтаўся.
- Я доктар, - сказаў ён. - У мяне ёсць дазвол пабыць у гэтых цяжкiх абставiнах побач з вамi.
У яго быў прыемны i ветлiвы голас. Я сказаў яму:
- Што вы будзеце тут рабiць?
- Я ўвесь у вашым распараджэннi. Я пастараюся зрабiць усё магчымае, каб гэтыя некалькi гадзiн былi вам менш цяжкiя.
- Чаму вы прыйшлi менавiта да нас? Здаецца, тут хапае народу, увесь шпiталь напакаваны бiтком.
- Мяне сюды прыслалi, - сказаў ён нейкiм няўпэўненым голасам i адразу дадаў: - О, можа, вам хочацца запалiць? У мяне ёсць цыгарэты i нават цыгары.
Ён працягнуў нам пачак ангельскiх цыгарэт i некалькi гаванскiх цыгар, але мы адмовiлiся. Я зiрнуў яму ў вочы, i гэта яго, здаецца, збянтэжыла. Я сказаў:
- Вы прыйшлi сюды не дзеля спагады. Дарэчы, я вас ведаю. У той дзень, як мяне арыштавалi, я бачыў вас з фашыстамi - вы стаялi на дварэ каля кашараў.
Я хацеў быў сказаць нешта яшчэ, але раптам са мной штосьцi здарылася, я нават здзiвiўся: прысутнасць гэтага лекара неяк адразу зусiм перастала мяне цiкавiць. Звычайна, калi я лаўлю на чымсьцi чалавека, я проста так яго ўжо не адпускаю. А тут - ахвота гаварыць мяне абсалютна пакiнула; я адно пацiснуў плячыма i адвярнуўся. Праз нейкi час я зноў павярнуў галаву: лекар зацiкаўлена глядзеў на мяне. Наглядчыкi паселi на матрацы. Пэдра, доўгi i худы, сядзеў, склаўшы рукi, i круцiў вялiкiмi пальцамi, другi, каб прагнаць сон, час ад часу матляў галавой.
- Можа, прынесцi святло? - раптам спытаў Пэдра ў доктара.
Той кiўнуў: розумам ён, вiдаць, вызначаўся не болей чым бот, хоць, напэўна, быў i не злы. Мяркуючы па яго халодных блакiтных вачах галоўнай яго заганай быў недахоп уяўлення. Пэдра выйшаў i вярнуўся з газнiцай, якую паставiў на краю лавы. Свяцiла яна кепска, але гэта было лепш, чым нiчога: мiнулую ноч мы праседзелi ў поўнай цемры. Я доўга глядзеў на светлае кола, намаляванае лямпай на столi. Я быў нiбыта ў здранцвеннi. I потым, раптам, як быццам прачнуўся, светлае кола знiкла, i я адчуў, як на мяне навальваецца страшэнны цяжар. Не, гэта была не думка пра смерць i не страх: гэтаму не было назвы. У мяне раптам запякло ў скiвiцах, чэрап пачаў расколвацца.
Але я схамянуўся i зiрнуў на двух сваiх прыяцеляў. Том абхапiў голаў рукамi, i я мог бачыць толькi яго тлусты i белы карак. З Хуанам было зусiм кепска: нiжняя скiвiца ў яго адвiсла, ноздры дрыжалi. Доктар падышоў да яго i, нiбыта каб падбадзёрыць, паклаў руку на плячо, але вочы ў яго былi такiя ж халодныя. Я заўважыў, як бельгiец спрытна апусцiў руку i ўзяў Хуана за запясце. Той паставiўся да гэтага абсалютна абыякава. Нiбы незнарок бельгiец сцiснуў запясце трыма пальцамi, крыху адступiў i павярнуўся да мяне спiнай. Я адхiлiўся трошкi назад i ўбачыў, як ён выняў з кiшэнi гадзiннiк i пэўны час, не выпускаючы запясця, пазiраў на яго. Нарэшце ён адпусцiў вялую нежывую руку малога i адышоў. Пэўны час ён стаяў, абапершыся спiнаю аб сцяну, i потым, нiбыта раптам прыгадаўшы нешта вельмi важнае, што трэба неадкладна занатаваць, выняў блакнот i запiсаў у iм колькi радкоў. "Поскудзь, - са злосцю падумаў я, - няхай толькi паспрабуе памацаць мне пульс, адразу дастане ў паганую пысу".
Ён не падыходзiў, але я адчуў, што ён глядзiць на мяне. Я падняў галаву i зiрнуў яму ў твар. Тады ён сказаў нейкiм невыразным голасам:
- Вам не здаецца, што тут можна азглець?
Вiдаць, яму было холадна: ён быў увесь шызы.
- Мне не холадна, - адказаў я.
Ён па-ранейшаму глядзеў на мяне жорсткiмi вачыма. I раптам я зразумеў - я падняў рукi да твару i адчуў, што ён у мяне ўвесь мокры. Седзячы ў гэтым склепе, у разгар зiмы, на самым скразняку, я сплываў потам. Я правёў пальцамi па валасах: яны склеiлiся ад лiпкай вiльгацi; тады я заўважыў, што кашуля на мне таксама прамокла i прыстала да цела: з мяне цякло ўжо, прынамсi, гадзiну, а я нiчога не адчуваў. Але ад гэтага бельгiйскага парсюка нiчога не ўнiкла, гэты паскуднiк заўважыў, што па шчоках у мяне паўзуць потныя кроплi, i, вiдаць, падумаў: гэта праява крайняй паталагiчнай прыгнечанасцi; вядома, ён адчуваў сябе нармальна, ён мог ганарыцца гэтым - яму было холадна. Я хацеў устаць i набiць яму пысу, але ледзь прыўзняўся, як сорам i злосць адразу знiклi, i я зноў абыякава апусцiўся на лаву.
Я абмежаваўся тым, што абцёр шыю насоўкаю. Цяпер я адчуваў, як ад мяне жудасна тхне потам, што цячэ з валасоў на патылiцу. Гэта было непрыемна. Але хутка я кiнуў абцiрацца, занятак быў цалкам дарэмны: насоўку ўжо можна было выкручваць, а пот усё лiў i лiў. Ногi i зад былi таксама мокрыя, нагавiцы прылiпалi да лавы.
Раптам загаварыў Хуан:
- Вы медык?
- Але, - сказаў бельгiец.
- Скажыце, пакутуюць... доўга?
- О! Калi?.. Ды не, - сказаў бельгiец бацькоўскiм голасам, - усё вельмi хутка.
Ён казаў гэта так, нiбы супакойваў хворага, якi заплацiў яму грошы.
- Але я... мне казалi... што часта прыходзiцца страляць другi раз.
- Часам бывае, - сказаў бельгiец, кiваючы галавой. - Здараецца, што першы залп не закранае нiякага жыццёва важнага органа.