— Але я больш не дазволю забараняць мне, — сказала яна ўпарта. — Я ўсё адно пайду ў тэатр, дазволіш ты ці не. Днямі прыйду, сяду ў партэры, і буду рагатаць, як толькі ты выйдзеш на сцэну, малпачка ты мая.
Ён сказаў парывіста:
— Не жартуй так!
Ён спалохана расплюшчыў вочы, прыўзняўся. Але выгляд Чорнай Венеры, здаецца, зноў супакоіў яго. Ён усміхнуўся, пачаў дэкламаваць:
— Viens-tu du ciel profond ou sors-tu de l'abіme — о Beautе?
— Што за глупства ты вярзеш? — перабіла яна яго.
— Гэта вунь з той цудоўнай кнігі — растлумачыў ён, паказваючы на французскі томік у жоўтым акладзе, які ляжаў каля лямпы на століку, — гэта былі "Les Fleurs du Mal" Бадлера.
— Не разумею нічога, — сказала Джульета з прыкрасцю.
Але ён не даўся збіць сябе з тропу, цытаваў далей:
— Як ты можаш пароць такую блазноту? — І яна дакранулася цёмным вузкім пальцам да ягонага рота.
Але ён, як і раней, пявуча, меланхалічна, казаў далей:
— Ты ніколі мне не расказваеш пра былое тваё, прынцэса Тэбаб, там, на радзіме тваёй.
— А я нічога не памятаю, — адрэзала яна.
Пасля яна пацалавала яго — можа, каб спыніць нетактоўныя паэтычныя роспыты. Яе раззяўлены звярыны рот з цёмнымі, патрэсканымі губамі і крывавым языком павольна наблізіўся да яго прагных і бледных вуснаў.
Як толькі яна адвяла свой твар ад ягонага, ён загаварыў зноў:
— Не ведаю, ці зразумела ты мяне, калі я сказаў, што іграю толькі дзеля цябе і дзякуючы табе?
Пакуль ён гаварыў, пяшчотна і замроена, яна пагладжвала сваімі вопытнымі пальцамі яго парадзелыя шаўкавістыя валасы, якім лямпа надавала чырванаваты бляск. Яна перабірала яго валасы не ласкава, а сур'ёзна, дзелавіта, нібыта збіраючыся стрыгчы.
— Я ж уважаў гэта цалкам даслоўна, — сказаў ён далей. — Калі я хоць трошкі падабаюся публіцы, калі маю поспех, — дык гэтым я абавязаны табе. Бачыць цябе, кранаць цябе, прынцэса Тэбаб, мне гэта як нейкія дзівосныя лекі... нешта цудоўнае, незвычайнае асвяжэнне.
— Ах, ты толькі і ўмееш, што балбатаць і хлусіць, — па-мацярынску ўсміхнулася яна. — Але ж і гаўно ты, даражэнькі, што і не бачыла такога.
Каб прымусіць яго замоўкнуць, яна паклала абедзве рукі яму на твар. Шырокія бранзалеты звінелі ў яго каля падбародка. На яго шчоках пакоіліся яе светлыя далонькі. Нарэшце ён змоўк, ямчэй уладзіўся на падушцы, нібы хацеў заснуць. І зноў, як бы шукаючы ратунку, абняў рукамі чорную дзяўчыну.
Яна ціха ляжала ў ягоных абдымках, пакінуўшы рукі на яго твары, быццам дзеля таго, каб прыхаваць ад яго сваю далікатна-пагардлівую ўсмешку.
Сезон быў у поўным разгары, неблагі сезон для Гамбургскага мастацкага тэатра. Оскар Х. Кроге не меў ні каліва рацыі, кажучы, што тысяча марак у месяц Гёфгену — пераплата. Без гэтага актора і рэжысёра тэатр аніяк не мог бы абысціся; ён цягнуў на сабе няма ладy колькі ўсяго, быў нястомны і вынаходлівы. Ён іграў усё: ролі маладых і старых; не толькі Міклас меў прычыны зайздросціць яму, але і Петэрсэн, і нават Ота Ульрыхс; але гэты быў заняты больш важнымі рэчамі і не дужа сур'ёзна прымаў тэатральную буднасць. Гёфген заваяваў дзіцячыя сэрцы як дасціпны і прыгожы прынц на паказах каляднай казкі; дамы лічылі яго забойным у французскіх лёгка-гутарковых п'есах і камедыях Оскара Уайльда; літаратурная гамбургская публіка дыспутавала пра яго поспех у "Вясновым абуджэнні", пра ролю адваката ў стрынбергаўскіх "Мроях", ролю Леанса ў бюхнераўскім "Леанс і Лена". Ён умеў быць элегантным, але і трагічным. У яго была сцярвозная ўсмешка, але ж і пакутніцкая складка над скронямі. Ён зачароўваў іскрыстай дасціпнасцю, ён імпанаваў уладарна паднятым падбародкам, рэзкім камандным тонам і ганарыста-нервовым жэстам; ён кранаў сваім пакорлівым, бездапаможна блукаючым позіркам, пяшчотнай, незямной разгубленасцю. Ён быў дабрадушны і подлы, пыхлівы і пяшчотны, агрэсіўны і прыгнечаны — рыхтык, як таго вымагаў рэпертуар. У шылераўскім "Падступстве і каханні" ён іграў папераменна то маёра Фердынанда, то сакратара Вурма — экзальтаванага палюбоўніка і гнюснага інтрыгана, — пры тым, яму не было ніякай патрэбы так какетліва падкрэсліваць сваю здольнасць да пераўвасаблення, у ёй і без таго ніхто не сумняваўся. Раніцай да абедy рэпетыравалі "Гамлета", а папалудні фарс "Міцэ ўмее ўсё". Прэм'ера фарса адбылася пад Каляды і мела вялікі поспех; Шміц мог радавацца; а з прычыны "Гамлета" разбушаваўся Кроге, які ўжо на генеральнай рэпетыцыі хацеў забараніць прэм'еру.
— Я не пацярплю ў сваім доме такога свінства! — абураўся стары паборца інтэлектуальнага тэатра. — "Гамлета" не ставяць так між іншым, як дзяжурны спектаклік! Гэта — "Гамлет"!
Але Гёфген даў рады і Гамлетy. Ён вельмі ўражваў чорным, зашпіленым на ўсе гузікі касцюмам, загадкавай касавурасцю і бледным, пакутніцкім тварам, і раніцай гамбургская прэса ў адзін голас пісала, што гэтая роля — вельмі цікавае дасягненне, хай, можа, і не дасканала адшліфаваная, хай крыху недапрацаваная, хай многае ў ёй трымаецца на імправізацыі, затое колькі ў ёй душаўгрызлівых момантаў. Ангеліцы Зіберт далі Афелію, і на кожнай рэпетыцыі яна ўся літаральна прамакала ад слёз; ад гэтых слёз на прэм'еры яна ледзьве на нагах стаяла. Зрэшты, некаторыя знаўцы лічылі, што ў гэтым сумніўным спектаклі яна была самая лепшая.
Гёфген працаваў па шаснаццаць гадзін у суткі, і кожны тыдзень у яго быў сама мала адзін нервовы зрыў. Крызісы кожнага разу былі вельмі моцныя і прымалі самыя розныя формы. Аднаго разу Гёфген упаў на падлогу і моўчкі калаціўся ў прыпадку. Другога разу ён заставаўся на нагах, але крычаў дзікім голасам хвілін пяць бесперастанку. А яшчэ аднаго разу на рэпетыцыі раптам, на страх усім, прамармытаў, што не можа расціснуць сківіцы, што ў яго курчы, што можа толькі мармытаць. Перад вечаровым паказам спектакля, у грымёрнай, ён прымусіў Бёка, які ўсё яшчэ не атрымаў сваіх сямі з палавінаю марак, масірваць яму ніжнюю палавіну твару, стагнаў і нешта трызніў са сціснутымі зубамі. А праз чвэрць гадзіны ўжо быў на сцэне, артыкуляцыя была бездакорна свабодная, як ніколі, ён быў спрытны, прамяніўся і меў поспех.
Таго дня, як яго выхлястала прынцэса Тэбаб, ён плакаў, крычаў і тузаўся адначасова — гэта быў жахлівы прыстyп. Усе акторы спалохана абступілі яго, чаго толькі ўжо не пабачылі яны ў жыцці — нарэшце фраў фон Гэрцфэльд абліла шаляніцу вадой. Джульета, шчыра кажучы, рэдка калі давала свайму сябру повад на такую роспач, звычайна яна з'яўлялася ў ягонай кватэры ў дакладна вызначаны час і рабіла менавіта тое, чаго ён ад яе чакаў. Паздаравелы, пасвяжэлы, яшчэ больш вынаходлівы, яшчэ больш уладарны, вынослівы, цягавіты, ён расставаўся са сваёй каханай. Ён казаў Джульеце, што кахае яе, што сэнс яго жыцця ў ёй. Часам і сам верыў у тое, што казаў. Ці ж не развітваўся ён ля ног сваёй Чорнай Венеры са сваёй ганарыстасцю, хіба не таптаў перд ёю сваю фанабэрыю? Ці ж гэта не каханне? Бывала, ён ноччу задумваўся над гэтым, вяртаючыся з "Г. М.". Тады казаў сабе: так, так, я кахаю яе, гэта ясна. І чуў у сабе глыбінны голас: навошта ты сам сябе ашукваеш? Але яму ўдавалася заглушыць гэты голас. А самы глыбокі голас маўчаў. І Гендрык верыў, што ён здольны на каханне.
Маленькая Ангеліка пакутавала, Гёфгену гэта мала абыходзіла. Фраў фон Гэрцфэльд пакутавала, а ён карміў яе інтэлектуальнымі размовамі. Рольф Банэці пакутаваў па маленькай Ангеліцы, недаступнай яму, нягледзячы на яго самыя палкія залёты, і малады, прыгожы залётнік мусіў суцяшацца Рахэлью Морэнвіц, што ён рабіў супроць сваёй волі, з агідай, і маска грэблівасці не сыходзіла з яго твару. Ганс Міклас ненавідзеў, ён галадаў, калі Эфой не карміла яго бутэрбродамі, разам са сваімі палітычнымі аднадумцамі лаяў марксістаў, бэсціў яўрэяў і яўрэйскіх падсёрбачаў; упарта трэніраваўся, іграў другарадныя ролі, а пад скулякамі залеглі яшчэ больш чорныя цені.
Са сваімі палітычнымі аднадумцамі ці мала часу бавіў і Ота Ульрыхс. Менавіта перад імі яму было непрыемна, што адкрыццё рэвалюцыйнага тэатра ўвесь час адкладвалася. Штотыдня Гёфген прыдумваў новую адчэпку. Часта пасля рэпетыцыі Ульрыхс адводзіў сябра ўбок і літаральна ўмольваў:
— Гендрык! Калі ж мы пачнём?
У адказ Гендрык палка і натхнёна гаварыў пра заняпад капіталізму, пра тэатр як прыладу палітыкі, пра неабходнасць моцнага, вострага мастацка-палітычнага ўздзеяння тэатра на масы і пад канец абяцаў адразу ж пасля прэм'еры "Міцэ ўмее ўсё" пачаць рэпетыцыі для рэвалюцыйнага тэатра.
Але вось прайшла дужа настраёвая калядная прэм'ера, прайшлі іншыя прэм'еры, сезон ўжо блізіўся да канца, амаль ужо канчаўся, а рэвалюцыйны тэатр існаваў толькі на шыкарнай паперы, на якой Гёфген вёў перапіску, урачыстую і вельмі шырокую, са славутымі аўтарамі сацыялістычнага толку. І вось аднаго разу, калі Ота Ульрыхс зноў учапіўся ў яго са сваімі ўгаворамі, Гендрык адказаў яму, што ў гэтым сезоне, на яго вялікі жаль, з прычын проста фатальных ужо нічога не выйдзе: на жаль, давядзецца патрываць да восені. Твар Ульрыхса адразу азмрочыўся. Але Гендрык паклаў руку на плячо сябра і аднадумца і загаварыў тым неадольным для супраціву голасам, які спярша спяваў, трымцеў, а потым мацнеў і звінеў меддзю, бо Гёфген бічаваў маральны распад буржуазіі і славіў міжнародную салідарнасць пралетарыяту. Ульрыхс здаўся.
Развіталіся з доўгім поціскам.
Тады якраз рыхтавалася апошняя навінка сезону: у камедыі Тэафіла Мардэра "Кнорке" Генрык Гёфген быў на галоўнай ролі. Гэтая грамадска- драматычная п'еса Мардэра мела вялікі поспех. Усе знаўцы хвалілі індывідуальна адточаную форму п'есы, яе беспамылковую сцэнічнасць, пераканаўчасць і духоўна-бязлітасную вастрыню. На прэм'еру "Кнорке" збіраліся прыехаць крытыкі з Берліна. Зрэшты, на прэм'еру з халадком у сэрцы чакалі і самаго аўтара, бо неаспрэчная высокая аўтарытэтнасць ацэнкі Мардэрам самаго сябе была ўсім гэтак сама ж вядомая, як і ягонае нахабства і схільнасць да беспрычынных, гучных і зацяжных скандалаў.
Але пры ўсім страху Гёфген радаваўся будучаму прыезду славутага драматурга. Ён амаль не сумняваўся, што гэты празарлівец і вопытны знаўца высока ацэніць ягонае выканаўчае майстэрства. "Я павінен быць на вышыні ў "Кнорке"! — прысягнуў сабе Гендрык.
Каб цалкам аддацца ролі, ён перадаў рэжысуру дырэктару Кроге, вялікаму спецыялісту ў камедыях Тэафіла Мардэра.
"Кнорке" належаў да цыклу сатырычных п'ес, якія высмейвалі нямецкую буржуазію часоў Вільгельма ІІ. Герой камедыі быў выскачка, які з дапамогай цынічна заробленых грошай і ардынарнага, нізкага, пыхлівага розуму заваёўвае сабе ўладу і ўплывы ў высокіх колах. Кнорке быў суцэльны гратэск, але і імпазантны. Ён — абсалютна новы тып буржуазнага парвеню — вельмі жыццеўстойлівага, далёкага ад высокай маральнасці. Гёфген дужа надаваўся на поспех у гэтай ролі. Ён умеў перадаць жорсткасць, рэзкасць, а часам і мала не мілую безабароннасць. Ён унёс у ролю і нясмелую, спярша сляпyчую велічнасць гранда, якая праяўлялася ў паставе і рухах, жэстах, і вульгарную, спрытную дэмагогію мярзотніка, гатовага на ўсё, каб выцерабіцца ў людзі, і бледнае, застылае, амаль гераічнае аблічча, і нават жудасць у вачах, калі ён бачыць свой узлёт, які сапраўды каркаломны і можа закончыцца менавіта зламаным каркам. Несумненна, у гэтай ролі Гёфген будзе сенсацыяй.
Яго партнёрка, спадарожніца ў жыцці Кнорке, не менш бессаромная за яго самога, але слабейшая толькі таму, што кахае, што кахае Кнорке, — яго партнёрку ў геніяльнай камедыі іграла маладая дзяўчына, якую Тэафіл Мардэр энергічна, амаль нават гнеўна прапіхваў у назойлівых пісьмах. У Нікалеты фон Нібур было яшчэ даволі мала практычнага тэатральнага вопыту — яна выступала рэдка і толькі ў малых гарадках, — але была істотай самаўпэўненай, умела амаль у страх увагнаць. У рэзкім тоне Мардэр пагражаў няшчаснаму Оскару Х. Кроге самым жахлівым скандалам, калі дырэкцыя Мастацкага тэатра не ангажыруе фон Нібур на галоўную гераіню. Застрашаны і збязволены грозным драматургам Кроге запрасіў Нікалету дзеля пробы выступіць у "Кнорке". Яна прыехала з гарой чамаданаў з чырвонай лакіраванай скуры, у шыракаполым мужчынскім капелюшы і вогненна-чырвоным плашчы, гарбаносая, з бліскучымі кашэчымі вачыма, прыгожа-высакалобая. Усе ў "Г. М." адразу заўважылі, што яна была — асоба: Моц зазначыла гэта багавейна ўсхваляваным голасам, ніхто не адважваўся пярэчыць ёй, нават Рахэль Морэнвіц, хоць гэтая і была незадаволеная прыездам новенькай, бо і Нікалета была таксама юная дэманічная дама і, каб даказаць гэта свету, ёй не патрэбен быў ні манокль, ні доўгі муштук.
Рольф Банэці і Петэрсэн дыспутвалі, ці можна назваць Нікалету прыгожай. Энтузіяст Петэрсэн лічыў, што яна "проста асляпляльная"; асцярожлівы знаўца Банэці абмежаваўся акрэсленнем — "цікавая".
— Пра прыгажосць і гаворкі быць не можа пры такім носе!! — нядбала сказаў ён.
— Затое якія вочы, цудоўныя! — захапляўся Петэрсэн, азіраючыся навакол, ці не было паблізу Моц. — А як трымаецца! Проста велічна, можна сказаць!
Нікалета прайшла за вокнамі пад руку з Гёфгенам, усе гэта заўважылі. Яе галава з ганарыстым носам, бліскучым паглядам і высокім лобам была падобная на галву юнака эпохі Адраджэння; гэта з сумнай пранікнёнасцю адзначыла сабе фраў фон Гэрцфэльд, якая раўніва назірала за парай. Нікалета трымалася роўна і проста. Ярка нафарбаваныя тонкія губы рэзка і дакладна артыкулявалі, кожная фраза звінела акуратна і выразна; галосныя яна вымаўляла неяк далёка наперад, і яны гучалі бліскуча і гладка, не прападаў ніводзін зычны, і нават самыя неістотныя службовыя словы неслі з сабою трыумф маўленчай тэхнікі.
Па ролі Нікалета з дэманічнай вынаходлівасцю павінна была падкрэсліваць, якая яна самалюбная, а калі трэба, дык yздольніцца і на інтрыгу.
— Вядома, мой мілы! — гаварыла яна Гёфгену, з якім пазнаёмілася толькі некалькі гадзін таму назад. — Усе ж мы хочам наперад. І тут патрэбныя локці.
Гендрык, які скоса з цікаўнасцю разглядваў яе, думаў — кажа яна шчыра, ці гэта толькі поза. Цяжка было вызначыць. Магчыма, гэты адкрыты цынізм — проста маска, за якою крыецца зусім іншы твар, і хто ведае, які ў гэтага другога, схаванага, твару нос і які рот, і ці ёсць у ім нешта агульнае з гэтай на паказ ганарыстай маскай? Гендрык не мог прызнацца сабе, што жанчына поруч з ім зрабіла на яго ўражанне. Несумненна, яна была першая пасля Джульеты, для якое ў яго знайшоўся дапытлівы, зацікаўлены погляд. Яшчэ таго ж самага дня ён паспавядаўся ў гэтым Чорнай Венеры, якая страшэнна набіла яго, і гэтым разам не рытуальна дзеля гульні, а з палкай жарсцю — прынцэса Тэбаб угневалася. Гендрык пакутаваў, з асалодаю стагнаў і ў канцы прызнаўся сваёй прынцэсе, што яна застанецца яго адзінай валадаркай і каханай. Але калі ён зноў убачыў Нікалету, яго зноў зачаравалі яе рэзкая манера гаварыць, яе бліскучы пранізлівы позірк і ганарыстая пастава.
Ногі ў яе не тое каб былі прыгожыя, хутчэй крыху таўсманыя, але яна прэзентавала іх у чорных шаўковых панчохах y такой пераможнай манеры, што катэгарычна адпадала ўсякае сумненне ў іх прыгажосці — акyрат як сам Гендрык умеў падаць свае грубаватыя рукі так, як калі б яны былі тонкія і высакародныя. Нікалета закідвала нагу на нагу, глядзела пранізлівым позіркам, загадкава ўсміхалася і падцягвала спадніцу вышэй калена. Гендрык, зразумела, адразу раскусіў яе манеўр, але менавіта гэта і прывяло яго ў захапленне. Зрэшты, як яму лёгка было ўявіць сабе на гэтых каленях, якія заўважыў і ацаніў такі тонкі знаўца, як Банэці, зялёныя боцікі, — гэтая акалічнасць рабіла Нікалету яшчэ больш панаднай. Гендрык адкідваў бледны твар і пажадліва круціў брыльянтавымі вачыма. Нікалета яму падабалася.
Спадабалася яму і тое, што яна дакладна і шчыра расказала пра сваё паходжанне. Яму імпанавала ўсё эксцэнтрычнае, авантурна-сумніўнае, бо і сам ён быў са звычайнага мяшчанства. Нікалета прызналася, што не ведае сваіх бацькоў.
— Мой тата быў авантурыст, — весела і горда, высока падняўшы галаву, заявіла яна. — Мама была маленькая танцорка ў Парыжскай оперы і, як я чула, вельмі дурная, але, кажуць, у яе былі боскія ногі.
Яна з выклікам зірнула на свае, якія падавала як нябесна прыгожыя.
— Тата быў геній. Ён умеў пажыць на шырокі росхрыст душы. Памёр у Кітаі, пакінуўшы там семнаццаць чайных домікаў і велізарныя пазычкі. Адзіная памяць у мяне пра яго — люлька курыць опіум.