— Усе нацысты мярзотнікі. І гутарыць з такім тыпам — усё роўна што выкачацца ў брудзе. Шкада, што ты зразумець гэтага не хочаш. Цябе сапсавалі ліберальныя заскокі твайго сямейства. У цябе няма перакананняў, адна распешчанасць і дзіцячая цікаўнасць!
Барбара ціха сказала:
— Так, прызнаюся, мне крыху шкада гэтага хлопца, і ён мяне крыху цікавіць. Ён хворы, славалюбны, ён недаядае. Вы дрэнна яго трактуеце — ты, твая прыяцелька Гэрцфэльд і ўсе астатнія. Ён шукае, за што зачапіцца, як падняцца. Вось і дайшоў да гэтага вар'яцтва, якое ганарыста называе светапоглядам...
Гендрык пагардліва гмыкнуў.
— Як ты носішся з гэтай вашывай нікчэмнасцю! Мы, бачыце, дрэнна яго трактуем! Выдатна! Ну і ну! А ты падумала, як ён і ягоныя сябрукі патрактуюць нас, калі гэты зброд дарвецца да ўлады?!
Прагнуўшыся наперад і падбочыўшыся, ён шпурнуў ёй у твар гэта пытанне.
Барбара адказала з расстаноўкай, не гледзячы на яго:
— Божа барані, каб такія вар'яты дарваліся да ўлады. Я тады не магла б жыць у гэтай краіне.
Яна здрыганулася, быццам адчуўшы мярзотны подых жорсткасці і маны, якая запануе ў Германіі, калі да ўлады прыйдуць нацысты.
— Гэта падонкі, — сказала яна. — Падонкі рвуцца да ўлады.
— А сама сядзіш з такім падонкам за адным сталом і языком перакладаеш!
Гендрык шпаркім крокам пераможна хадзіў па пакоі.
— Вось вам ваша хвалёная буржуазная талерантнасць! Мyсова ім трэба высакародна спачуваць смяротнаму ворагу — слушней кажучы, таму, каго сёння яшчэ называюць смяротным ворагам. Я спадзяюся, мая драгая, што ты з яшчэ большай спагадай паставішся да падонкаў, калі яны бyдyць ва ўладзе! Ты і ў фашысцкім тэроры здолееш знайсці цікавыя аспекты. Ваш лібералізм навучыць вас мірыцца і з нацыяналістычнай дыктатурай. І толькі мы, ваяўнічыя рэвалюцыянеры, ім ворагі па крэс жыцця, толькі мы не пусцім іх да ўлады.
Ганарыста, як певень, ён хадзіў па пакоі, касавурачыся і задраўшы падбародак. Барбара стаяла нерухома. Калі б Гендрык зірнуў на яе ў гэты момант, яго спалохаў бы яе пабялелы твар.
— Значыцца, ты лічыш, што я прымірылася б, — сказала яна амаль без голасу. — Ты лічыш, што я прымірылася б — прымірылася б са смяротным ворагам...
Праз некалькі дзён паміж Гендрыкам і Мікласам адбылося сутычка, якая закончылася тым, што Гёфген дамогся ад дырэкцыі Гамбургскага мастацкага тэатра неакладнага звальнення маладога актора. Зачэпка да катастрофы, якая закончылася перамогай Гёфгена, а для Ганса стала фатальнай і пагібельнай, на першы погляд была бяскрыўдная.
Гендрык быў таго вечара ў выдатным настроі, шальмец пад'юджваў яго, ён аж шумаваў рэйнскай весялосцю і здзіўляў калегаў бясконцымі выбрыкамі і жартамі. Ён выдумаў пацешную, бліскучую гульню. Як што ў газетах ён чытаў толькі тэатральную хроніку і цікавіўся толькі тым, што тычылася тэатра, ён ведаў склад усіх труп нямецкіх драматычных, оперных тэатраў і аперэт. Добра трэніраваная памяць фіксавала імя другой альтысткі ў Кёнігсбергу і часовай выканаўцы роляў "салонных дам" у Гале. Было многа рогату, калі Гендрык даў сябе праэкзаменаваць у гэтым своеасаблівым прадмеце. Ён адказваў без запінкі, калі ў яго пыталіся:
— Хто малады любоўнік у Гальбертштаце?
Альбо:
— Дзе сёння іграе фраў Цюкгайм-Геверніц?
— У Гайдэльбергу, іграе старых камічных баб, — кідаў Гёфген, як нешта такое, што разумелася само сабой.
Скандал з Мікласам пачаўся з таго, што нехта спытаўся:
— А ну ж бо, хто першая інжэню ў гарадскім тэатры ў Ене?
Гендрык адказаў:
— А, адна дурная карова. Яе завуць Лота Ліндэнталь.
Тут у гаворку ўмяшаўся Міклас, які да гэтага стаяў збоку, не берyчы ўдзелу ў агульнай забаве.
— Чаму гэта Лота Ліндэнталь дурная карова?
Гендрык холадна адрэзаў:
— Не ведаю, чаму яна такая, але яна такая.
І Міклас ціхім, хрыплым голасам:
— Тады я патлумачу вам, гер Гёфген, чаму вам хочацца абразіць менавіта гэтую даму: бо вам дакладна вядома, што яна сяброўка аднаго з нашых нацыянал-сацыялісцкіх правадыроў, менавіта нашага героя-лётчыка...
Тут Гёфген, барабанячы пальцамі па стале, і чый твар скамянеў ад пыхліваай пагарды, перапыніў яго:
— Мяне мала цікавяць імёны і тытулы хахаляў фройляйн Ліндэнталь, — сказаў ён, не ўдастойваючы Мікласа нават позіркy. — Зрэшты, тут можна было б скласці даўжэзны спіс. Фройляйн Ліндэнталь забаўляецца не толькі з ваенным лётчыкам.
Міклас сціснуў кулакі і апусціў галаву ў баявой пазіцыі вулічнага падшыванца, гатовага кінуцца на праціўніка. Светлыя вочы пад люта насупленым лобам, здавалася, аслеплі ад шаленства.
— Асцеражыцеся, — прашыпеў ён, задыхаючыся, і ўсе спалохаліся ягонай дзёрзкасці. — Я не пацярплю, каб публічна зневажалі даму толькі за тое, што яна член нацыянал-сацыялісцкай нямецкай рабочай партыі і сяброўка нямецкага героя! Я не пацярплю!
— Ён не пацерпіць! — паўтарыў Гендрык і ўсміхнуўся д'ябальскай усмешкай. — Ай - ай, — дадаў ён з'едліва.
Тут Міклас і сапраўды накінуўся б на Гёфгена, але Ота Ульрыхс з усіх сіл стрымаў яго за плечы.
— Ды ты п'яны! — закрычаў Ульрыхс, трасучы Мікласа.
Той выціснуў:
— Я не п'яны! Проста я адзін y гэтым памяшканні, у каго яшчэ засталося пачуццё гонару. У гэтым зжыдзелым асяроддзі ніхто нічога кепскага не бачыць у тым, што зневажаюць даму!
— Годзе! — гэты металічны крык належаў Гёфгену. Ён стаяў выпрастаўшыся на ўвесь рост. Усе глядзелі на яго. Ён гаварыў з пагрозлівай няспешнасцю: — Веру, мой мілы, што вы не п'яны. І вы не можаце спаслацца на абставіны, вам больш не давядзецца пакутаваць у гэтым "зжыдзелым асяроддзі" — ужо дайце мне веры.
І Гёфген выйшаў цвёрдым крокам.
— Вой, проста мароз па скуры, — прашаптала Моц у міладайнай цішыні.
Але што гэта? З якога кута пачуўся ціхі плач? Сyфлёрка Эфой упала ўсім сваім цяжкім целам на стол, і слёзы закапалі проста на абрус.
Кроге, якога не было пры скандальнай сцэне ў "Г. М.", з сумненнем сустрэў патрабаванне Гёфгена неадкладна звольніць маладога актора. Фраў фон Гэрцфэльд і Гендрык аб'ядналі свае намаганні ў красамоўстве, каб разбіць яго спасылкі на юрыдычны, палітычны і чалавечы бакі справы. Дырэктар заклапочана хітаў кашэчым тварам, збіраў лоб у складкі, нервова хадзіў узад-уперад па пакоі і мармытаў:
— Вядома, вы маеце рацыю, я прызнаю... Паводзіны гэтага хлопца нецярпімыя... Але ўсё-такі як жа гэта так... Хворага чалавека, без сродкаў, вось так узяць і выкінуць на вуліцу...
Гендрык і Геда гарачыліся і даказвалі, што такая нерашучасць, гэтая схільнасць да кампрамісаў падобная на маладушнасць і баязлівасць урадавых партый Веймарскай рэспублікі ў адносінах да бессаромнага фашысцкага тэрору.
— Мы павінны паказаць бандзе гэтых забойцаў, што ім не ўсё дазволена.
Гендрык грукнуў кулаком па стале.