— Заклінаю вас, не рабіце гэтага! — крычаў ён. — Хлопцу даволі і той кары, калі мы яго не ангажуем на наступны сезон. Учора ўвечары ён проста ляпнуў лішняе па дурасці. Ну, нервы здалі, з кожным бывае.
— Дзіву даюся, — сказаў Гендрык і кінуў праз манокль пакаральны позірк на свайго сябра Ота. — Дзіву даюся, што ты, менавіта ты чаўпеш такое.
Ульрыхс сярдзіта адмахнуўся.
— Ну добра, — сказаў ён, — адкінем убок меркаванні гуманнасці. Ясна, мне шкада небаракі — такі кашаль, такія запалыя шчокі. Але толькі з асабістых меркаванняў я б за яго не заступаўся — ты мяне добра ведаеш, Гендрык. Не, у першую чаргу ў мяне меркаванні палітычныя. Не трэба ствараць пакутнікаў. Менавіта сёння, пры цяперашняй палітычнай сітуацыі, абсалютна няправільна...
Тут Гендрык падняўся.
— Даруй, што перапыняю, — сказаў ён са знішчальнай ветлівасцю. — Але мне ўяўляецца бессэнсоўнай гэтая цікавая тэарэтычная дыскусія. Выпадак вельмі просты: вам трэба выбраць паміж мною і герам Гансам Мікласам. Калі ён застанецца ў тэатры, сыду я.
Гэтыя словы ён вымавіў з той ганарыстай, падкрэсленай прастатой, якая не давала магчымасці сумнявацца ў яго рашучасці. Ён стаяў каля стала, нахіліўшыся наперад і абапіраючыся на рукі. Вочы ён апусціў, быццам сціпла не хацеў выпрабоўваць на прысутных сілы свайго позірку.
Ад страшных слоў Гендрыка ўсе ўздрыгнулі. Кроге закусіў губy. Фраў фон Гэрцфэльд не магла ўтрымацца і прыклала руку да сэрца. Дырэктар Шміц збялеў: ён адчуў млосць ад адной толькі думкі, што Мастацкі тэатр можа застацца без незаменнага Гёфгена, ды яшчэ адразу пасля таго, як страціў цудоўную Нікалету фон Нібур.
— Не гаварыце глупства, — прашаптаў таўстун Кроге і ацёр пот з лоба. І дадаў нечакана мяккім, прыемным голасам: — Можаце супакоіцца — хлопец вылеціць...
І Міклас вылецеў — Кроге толькі з вялікай цяжкасцю і дзякуючы руплівасці Ульрыхса дабіўся, каб звольнены малады актор атрымаў ганарар за два месяцы наперад. Ніхто не ведаў, куды з'ехаў Міклас, нават бедная Эфой яго больш не бачыла. Пасля таго непрыемнага інцыдэнту ён сышоў, ляпнуўшы дзвярыма, і больш не паяўляўся ў Мастацкім тэатры. І вось ён знік зусім.
Міклас, ахвяра сваёй дзіцячай запальчывасці, палкіх і пачварных перакананняў, знік. Гендрык Гёфген знішчыў неакілзанага супраціўца, прыбраў з дарогі ўпартага: гэта быў трыумф, ім захапляліся ўсе сябры Мастацкага тэатра, ад Моц да Бёка. Камуністы — рабочыя сцэны — у сваёй сталовай хвалілі ягоную энергію і прынцыповасць. Швейцар Кнур хадзіў са змрочным тварам, але не адважваўся сказаць ні слова і старанней звычайнага хаваў фашысцкі знак пад штрыфелем пінжака. Праўда, калі Гёфген прыходзіў у тэатр, на яго са змроку швейцарскай глядзелі страшныя вочы, у якіх можна было прачытаць: "Пачакай, пракляты бальшавік, прыйдзе і на цябе ўправа! Наш фюрэр і збаўца ўжо ў дарозе! І вялікі дзень месіі блізка!" Гендрык жахаўся, рабіў каменны, непранікальны твар і праходзіў міма, не вітаючыся.
Ніхто не мог засумнявацца, што ён робіць надвор'е: ён валадарыў у "Г. М.", у канцылярыі, на сцэне. Яго ганарар павысіўся да тысячы пяцісот марак. Гендрыку ўжо не давялося рабіць сабе клопату і бураю ўрывацца ў кабінет дырэктара Шміца, строіць з сябе гарэзлівае дзіця і падражнівацца; ён выбіў падвышку стрымана, без лішніх слоў. З Кроге і Гэрцфэльд ён абыходзіўся амаль як з падначаленымі, маленькай Зіберт, здавалася, зусім не заўважаў, а да таварыскага тону, пакінутага для Ота Ульрыхса, дадалася нотка панібрацкай, крыху паблажлівай неахайнасці.
І толькі аднаго чалавека яму не ўдалося пераканаць, задобрыць і зачараваць. Недавер, з якім глядзела на Гендрыка Барбара, пасля гісторыі з Мікласам, толькі паглыбіўся і абвастрыўся. Але ён не трываў, каб побач з ім доўга быў чалавек, які не захапляўся б ім, не верыў бы ў яго. Яны з Барбарай за зіму зусім аддаліліся адно ад аднаго. І Гендрык з новым імпэтам узяў разбег, каб цалкам адолець гэтую адчужанасць. Ці не самалюбства прымушала яго так рупліва адваёўваць Барбару? Ці не дамяшалася якое новае пачуццё? Чаму ён зноў заклікаў на дапамогу ўвесь свой дар спакушэння, каб скарыць яе? Ён называў яе сваім "добрым анёлам". Але гэты добры анёл зрабіўся дакорам нячыстага сумлення. Ціхая незадаволенасць Барбары азмрочвала ўсе яго перамогі. Каб спакойна цешыцца з перамогаў, трэба было ацерці гэты цень, і Гендрык заваёўваў Барбару амаль з такім самым запалам, як і ў першыя тыдні іх адносінаў. Ён ужо не дазваляў сабе распускацца пры ёй. Не, цяпер у яго заўсёды гатовыя і жарты, і досціпы, і сур'ёзныя словы.
Каб яна часцей бачыла яго ў хвіліны самых яркіх праяваў яго магутнасці, ён пачаў часта запрашаць яе на рэпетыцыі.
— Ты ж даеш такія каштоўныя парады, — гаварыў ён жаласным, слухмяным голасамі апускаў павекі над мігатлівым позіркам.
Аднаго разу, калі Гендрык кіраваў прымеркай касцюмаў для сваёй новай апрацоўкі адной афенбахаўскай аперэты, Барбара ціха ўвайшла ў глядзельную залу і села ў апошнім радзе цёмнага партэра. На сцэне стаялі танцоўшчыцы, выкідвалі ногі і выкрыквалі прыпеў нейкага шансона. Перад іх беззаганна выцягнутым фронтам скакала маленькая Зіберт — Амур: са смешнымі крылцамі на голых плечыках, са стралой і лукам на шыі і чырвоным носам на бледным перапалоханым і прыгожым тварыку.
"Якую нявыйгрышную ролю прыдумаў ёй Гендрык, — уздыхнула сама сабе Барбара. — Меланхалічны Амур". І яна адчувала нешта накшталт шкадавання і спачування беднай Ангеліцы, якая дрыгала ножкамі і скакала па сцэне. Можа, Барбара ў гэты момант зразумела, што гэтым жаласным і спалоханым выразам твару Ангеліка абавязана Гендрыку.
Гёфген стаяў у позе тырана, раскінуўшы рукі, у правым куце сцэны і кіраваў усімі. Ён тупаў нагамі ў адпаведнасці з рытмам аркестра, яго бледны твар скараў рашучасцю.
— Стоп! Стоп! Стоп! — бушаваў ён, і, калі аркестр нечакана аціх, Барбара спалохалася амаль гэтак сама, як застылыя на памосце дзяўчаты з кардэбалета, як маленькая Ангеліка, якая змагалася са слязьмі.
А рэжысёр выскачыў на сярэдзіну сцэны.
— У вас свінец у нагах! — закрычаў ён на дзяўчат, і тыя сумна звесілі галовы, як кветкі пад парывам ледзянога ветру.
— Вам не Афенбаха танцаваць, а жалобны марш!
Ён загадна кіўнуў дырыжору і, калі той зноў махнуў палачкай, пачаў танцаваць сам. Не, гэта ўжо быў не лысы герык у шэрым, крыху паношаным будзенным касцюме! Якое бессаромнае, хвалюючае ператварэнне! Сярод белага дня! Ужо ці не Дыяніс гэта, бог віна, у экстазе выкідвае рукі і ногі. Барбара глядзела на яго ашаломленая. Вось жа толькі што Гендрык Гёфген быў палкаводцам — раздражнёны, фанабэрысты, няўмольны, стаяў ён перад сваім войскам — перад дзяўчатамі з кардэбалета. І раптам, без усякага пераходу, аддаўся вакхічнаму шалу. Канвульсіі прабягалі па бледным твары, брыльянтавыя вочы закаціліся, з губоў ляцелі жарасныя хрыплыя стогны. Танцаваў ён бліскуча, дзяўчаты з захапленнем глядзелі на беззаганную тэхніку рэжысёра, сама прынцэса Тэбаб не нарадавалася б, гледзячы на яго.
"Адкуль гэта ў яго? — думала Барбара. — І што ён цяпер адчувае? І ці адчувае што-небудзь наогул? Альбо проста дэманструе дзяўчатам, як трэба падкідаць ногі?"
Тут шалёныя практыкаванні Гендрыка былі спынены. Малады чалавек з канцылярыі асцярожна прайшоў па партэры і падняўся на сцэну. Ён мякка дакрануўся да пляча натхнёнага рэжысёра і шапнуў, што гер Гёфген павінен прабачыць за турботу, але дырэктар Шміц просіць гера Гёфгена паглядзець эскіз афішы да прэм'еры аперэты, яго трэба неадкладна адправіць у друкарню. Гендрык даў знак музыцы спыніцца, ён ужо стаяў у вольнай позе, уставіў у вока манокль: ніхто б веры не даў, што гэты гер, які крытычным вокам азіраў нейкую паперыну, дзве хвіліны таму назад тросся ў дыянісійскім трансе. Але раптам ён згамтаў паперу і крыкнуў незадаволеным, рыпучым голасам:
— Усё трэба перабраць нанава! Нечувана! Зноў імя перакруцілі! Няўжо нельга дабіцца, каб мяне называлі правільна? Я вам не Генрык!
І раз'юшана шпурнуў паперу на падлогу.
— Мяне завуць Гендрык, запомніце нарэшце: Гендрык Гёфген!
Малады чалавек з канцылярыі ўнурыў галаву і прамармытаў нешта наконт новага наборшчыка, праз неабазнанасць якога і атрымалася недаравальная памылка. Дзяўчаты нішчачкам захіхікалі, быццам пяшчотна зазвінелі званочкі. Гендрык выцягнуўся на ўвесь рост, і срабрысты перазвон адразу аціх пад яго грозным позіркам.
Гендрык Гёфген пакутаваў, чытаючы ў "Г. М.." берлінскія газеты; сэрца сціскалася і шчымела ад зайздрасці і рэўнасці. Трыумфальны поспех Марцін! Новая пастаноўка "Гамлета" ў Дзяржаўным тэатры, сенсацыйная літаратурная прэм'ера ў тэатры на Шыфбаўэрдам... А ён сядзіць у правінцыі! Сталіца абышлася без яго! Кінастудыям, буйным тэатрам ён не патрэбен. Яго не паклікалі. Ягонага імя ў Берліне не ведалі. А калі аднаго разу яго ўзгадаў гамбургскі карэспандэнт берлінскай газеты, дык і тое пераблытаўшы: "У ролі хітрага зладзея запомніўся нейкі Генрык Гопфген..." Нейкі Генрык Гопфген! Проста рукі апускаліся, галава нурылася. Прага славы — вялікай, сапраўднай славы, славы сталічнай — грызла яго, як фізічны боль. Гендрык трымаўся за шчаку, быццам у яго зуб балеў.
— Быць першым у Гамбургу — от жа вялікая мне штyка! — жаліўся ён фраў фон Гэрцфэльд, якая заклапочана распытвалася, чаго ён так блага выглядае, і спрабавала супакоіць яго разумнай ліслівасцю.
— Быць любімцам правінцыйнай публікі — вялікае вам дзякуй. Лепей ужо пачаць усё нанава, але ў Берліне, чым валтyзіцца тут у правінцыйнай мітусні.
Фраў фон Гэрцфэльд спалохалася.
— Не, вы не з'едзеце, Гендрык?
І яна дакорліва акрyгліла залаціста-карыя, мяккія вочы, і вялікі, пяшчотны, пушыста напудраны твар сцепнуўся.
— Яшчэ нічога не вырашана. — Гендрык строга паглядзеў міма фраў фон Гэрцфэльд і нерова перасмыкнуў плячмі. — Спачатку з'езджу на гастролі ў Вену.
Ён сказаў гэата нядбала, як бы мімаходзь, быццам пра факт, які даўным-даўно вядомы Гедзе. А між тым яна, як і Кроге, Ульрыхс ды і Барбара нават і не падазравалі, што Гендрык збіраецца на гастролі ў Вену.
— Мяне запрасіў Прафесар, — сказаў ён і пачаў праціраць манокль шаўковай хусцінкай. — Вельмі мілая роля. Калі шчыра, дык спачатку я хацеў адмовіцца, бо сезон дужа няўдалы выдаўся: ну, хто цяпер будзе ў Вене, у чэрвені месяцы? Але ўрэшце я такі згадзіўся. Бо і як тут скажаш наперад, да чаго прывядуць гастролі ў Прафесара... Дарэчы, партнёркай у мяне будзе Марцін, — дадаў ён яшчэ, устаўляючы ў вока манокль.
Прафесар быў рэжысёр і тэатральны кіраўнік, чалавек легендарнай славы, нечyванага сусветнага аўтарытэту, кіраўнік многіх тэатраў у Берліне і Вене. І насамрэч яго сакратарыят прапанаваў актору Гёфгену сярэднюю ролю ў старым аўстрыйскім фарсе, які Прафесар надумаў паставіць летам у адным сваім венскім тэатры з удзелам Доры Марцін. Але запрашэнне прыйшло не нянаджана-нечакана. Не, Гёфген знайшоў заступніка ў асобе драматурга Тэафіла Мардэра. Гэты, праўда, быў у страшэнным канфлікце з Прафесарам, як і з усім астатнім чалавецтвам. Але славуты рэжысёр захаваў да сатырыка, чые п'есы ён раней з такім поспехам ставіў, прыхільнасць і пашану, змешаную з іроніяй. Сталася так, што Мардэр раздражнёным і пагрозлівым тонам расхвальваў тэатральным дырэкцыям маладую даму, якой цікавіўся. Але амаль ніколі не здаралася, каб ён хадайнічаў за мужчыну. Таму пахвальныя словы, знойдзеныя ім для Гёфгена, не маглі не зрабіць уражання на Прафесара, мала што былі прыперчаныя знявагамі ў яго адрас. "У тэатры вы амаль гэтак жа мала петрыце, як і ў літаратуры, — пісаў Тэафіл усемагутнаму. — Прадказваю вам, што кончыце вы дырэктарам блышынага цырка дзе-небудзь у Аргентыне, папомніце маё слова, гер Доктар, калі гэта станецца. Але казачнае шчасце, якога я чакаю ад жыцця з маладой, адданай мне да мозгу касцей жонкай, схіляе мяне да паблажлівасці, і я гатовы мякка паставіцца нават да вас, хоць вы ўжо каторы год падрад ці тое з глупства ці з нікчэмных меркаванняў байкатуеце мае геніяльныя п'есы. Вы ведаеце, што ў наш жалю варты час толькі ў мяне аднаго захавалася беспамылковае адчуванне сапраўднай мастацкасці. Мая велікадушнасць сягае так далёка, што я гатовы ўзбагаціць мізэрны ансамблік вашага, як я і прадбачыў, стратнага балагана новай фігурай, якой нельга адмовіць у пэўных арыгінальных рысах. Артыст Гендрык Гёфген заслужыў прызнанне ў маёй класічнай камедыі "Кнорке". Несумненна, Гендрык Гёфген вартасны больш за ўсіх вашых іншых камедыянтаў — праўда, для гэтага многага і не трэба".
Прафесар аж качаўся ад рогатy. Але потым на некалькі хвілін задумаўся. Пацмокаў языком. Нарэшце патэлефанаваў сваёй сакратарцы і сказаў ёй звязацца з Гёфгенам.
— Што ж, можна паспрабаваць, — сказаў Прафесар рыпучым голасам, расцягваючы словы.
Нікому, нават Барбары, Гендрык не прызнаўся, што мілымі запросінамі Прафесара ён абавязаны Тэафілу; ніхто не ведаў, што ў яго засталіся сувязі з мужам Нікалеты. Гендрык рыхтаваўся да так хітра здабытых венскіх гастроляў з высакамернай нядбаласцю.
— Трэба пад'ехаць у Вену, на гастролі да Прафесара, — сказаў ён як бы між іншым.
Ён усміхнуўся сваёй сцярвознай усмешкай і заказаў у найлепшага краўца летні гарнітур. Напазычана было шмат — у консуліхі Мёкенбэрг, у таты Ганзэмана, у бакалеі і віннай лаўцы, — тамy чатырыста марак краўцу ўжо нічога не мянялі.
Раптоўны ад'езд Гендрыка пакінуў ашаламленне на тварах грамадзян добрага горада Гамбурга, дзе ягоны шарм заваяваў так шмат сэрцаў. Але магчыма, яшчэ больш, чым дамы Зіберт і Гэрцфэльд, азадачаны быў дырэктар Шміц, бо Гёфген з дапамогай мноства какетлівых выкрунтасаў адмовіўся прадоўжыць кантракт з Мастацкім тэатрам на наступны сезон. Ружовы твар Шміца пажаўцеў і выявіў раптам тоўстыя мяшкі пад вачыма, калі Гендрык жорстка, як толькі гэта дапускаецца пры какецтве, упарта паўтараў:
— Я не магу вязаць сабе рукі, тата Шміц... Мне млосна, калі я адчуваю сябе звязаным, мае нервы не вытрымліваюць... Можа, я вярнуся, а можа, і не... Я і сам яшчэ не ведаю. Тата Шміц... Я павінен быць свабодны, зразумейце мяне, калі ласка...
Гендрык паехаў у Вену; Барбара тым часам паехала да бацькі і ў маёнтак да генераліхі. Гёфген здолеў з развітання з маладой жонкай зрабіць цудоўную, уражлівую сцэну.
— Мы ўбачымся ўвосень, мая дарагая, — сказаў ён, стоячы перад Барбарай з апушчанай галавою, у позе гонару і пакоры. — Мы ўбачымся, і я буду, мабыць, ужо іншым чалавекам. Я павінен ехаць, павінен... І ты ж сама ведаеш, дарагая, дзеля каго я так гонару прагну. Ты ж ведаеш, дзеля каго мне трэба паказаць сябе...
Яго голас, які гучаў пераможна з дамешкам скаргі, аціх. Гендрык схіліў умільны белы твар над смуглай рукою Барбары.