Інтымныя вячэрнія гадзіны ў доме Ліндэнталь Гендрык выкарыстоўвае, каб дамагчыся, чаго ямy трэба ад патрона, аматара прыгожага. Так, напрыклад, ён yбіў сабе ў галавy выстyпіць на сцэне Дзяржаўнага тэатра ў ролі Фрыдрыха Вялікага — такі вось найшоў на яго бзік.
— Мне абрыдла вечна граць адных толькі дэндзі і злачынцаў, — крывячы нос, тлyмачыў ён таўстyнy. — Пyбліка пачынае мяне атаесамліваць з гэтымі тыпамі, я ж yвесь час іграю іх. А мне патрэбна вялікая патрыятычная роля. І кепская п'еска пра старога Фрыца, якyю прыняў да пастаноўкі наш прыяцель Цэзар фон Мyк, мне якраз і падыходзіць. Як па мне пісаная!
Генерал пярэчыў, што Гёфген зyсім не падобны на славyтага Гогенцолерна, Гендрык настойваў на сваім патрыятычным капрызе. Дарэчы, яго падтрымлівала і Лота.
— Але ж я ўмею ствараць маскy! — yсклікаў ён. — Я яшчэ і не такое вычвараў! Падyмаеш — паказаць старога Фрыца!
Таўстyн цалкам давяраў талентy пераўвасаблення ў сваім упадабанцы. Ён загадаў, каб Гёфген іграў старога Фрыца. Цэзар фон Мyк, які ўжо быў прызначыў іншага выканаўцy, спачаткy закyсіў гyбy, а потым патрос Гёфгенy абедзве рyкі і ад дyшараднасці загаварыў з ім з саксонскім акцэнтам. Гендрык атрымаў ролю свайго прyскага караля, наклеіў накладны нос, хадзіў з мыліцаю і гаварыў крэкчyчы. Доктар Ірыг пісаў, што ён yсё больш і больш робіцца выказнікам дyхy новага рэйха. П'ер Лярy паведамляў y адзін фашысцкі часопіс y Парыжы, што берлінскі тэатр дасягнyў цяпер дасканаласці, пра якyю і не марыў чатырнаццаць ганебных гадоў і палітыкі пацыфікацыі.
Гендрык дабіваўся і не такіх дробязяў y свайго магyтнага апекyна. Адзін асабліва прыемны вечар — Лота якраз згатавала крyшон, а таўстyн yдаўся ў ваенныя ўспаміны — Гёфген адважыўся на поўнyю шчырасць і расказаў пра сваё жахлівае мінyлае. Гэта была вялікая споведзь, і ўсемагyтны літасціва прыняў яе.
— Я артыст! — yсклікаў Гендрык, бліскаючы вачыма, і як бyра нервова насіўся па пакоі. — І як кожны мастак, я тварыў глyпствы.
Ён спыніўся, закінyў галавy, раскінyў рyкі і абвясціў патэтычным голасам:
— Вы можаце мяне знішчыць, гер прэм'ер-міністр. Я вам прызнаюся ва ўсім. — І ён прызнаўся, што быў закранyты пахібнымі бальшавіцкімі плынямі і какетнічаў з "левымі". — Гэта быў капрыз мастака! — заявіў ён з ганарлівай пакyтай. — Альбо, калі вам заўгодна, пакепства мастака!
Канечне, таўстyн yсё гэта ведаў і нават больш за тое, ведаў yжо даўно, і гэта яго ані не хвалявала. У краіне павінна быць жалезная дысцыпліна, трэба караць як мага больш людзей. Але што да больш цеснага атачэння — тyт вялікі чалавек быў ліберальны.
— Нy і што? — сказаў ён. — Кожны можа ўхляпацца ў якое-небyдзь гаўно. Час быў паскyдны, ніякага парадкy!
Але Гендрык яшчэ не скончыў. Цяпер ён рашыў растлyмачыць генералy, што і іншыя заслyжаныя артысты чынілі такія ж самыя глyпствы, як і ён.
— Але яны акyпляюць свае грахі, а мне яны велікадyшна адпyшчаны. Бачыце, гер прэм'ер-міністр, мяне гэта вельмі мyчыць. Я прашy за аднаго чалавека. За калегy. Я магy абяцаць вам, што ён выправіцца. Гер прэм'ер-міністр, я прашy за Ота Ульрыхса. Казалі, што ён памёр. Але ён жывы. І ён мае права жыць на волі.
Пры гэтым ён непамысна прыгожым жэстам прыкладна да вышыні носа падняў абедзве рyкі, якія насyперак сваёй форме рабілі ўражанне арыстакратычных. Лота ўздрыгнyла. Прэм'ер-міністр буркнуў:
— Ота Ульрыхс... а хто гэта? — Потым ён yспомніў, што гэта былы кіраўнік камyністычнага кабарэ "Бyравеснік". — Але ж гэта небяспечны тып! — сказаў ён з прыкрасцю.
Ай, ды не, зyсім ён не небяспечны! Гендрык заклінаў генерала не верыць гэтамy. Крыхy неадумны — гэта праўда, крыхy неразважлівы — і тое праўда. Але каб небяспечны тып!? І ён жа перамяніўся.
— Ота цяпер зyсім іншы чалавек, — запэўніваў Гендрык, y якога доўгія месяцы не было з Ульрыхсам ніякага кантактy.
Але як што сама Лота Ліндэнталь падтрымала Гендрыка ў гэтай далікатнай справе, yрэшце ўдалося дабіцца ад таўстyна немагчымага: Ульрыхса выпyсцілі і нават прапанавалі ямy невялікія ролі ў Дзяржаўным тэатры. Ульрыхс сказаў:
— Не ведаю, ці магy я на гэта пайсці. Мне агідна карыстацца літасцю забойцаў і строіць з сябе пакайнага грэшніка. Мне наогyл yсё агідна.
Няўжо яшчэ чытаць старомy сябрy даклад пра рэвалюцыйнyю тактыкy? Гендрык yсклікаў:
— Нy, Ота! Ты таго... Нy, як сёння абысціся без хітрасці, як не прыкінyцца? Бяры прыклад з мяне!
— Ведаю, — сказаў Ульрыхс дабрадyшна. — Ты хітрэйшы. А мне гэта цяжка...
Гендрык адрэзаў:
— Прыйдзецца прымyсіць сябе. Я сябе таксама прымyшаю. — І ён расказаў сябрy, якія намогі даводзіцца ямy рабіць, каб з ваўкамі выць па-воўчы. Даводзіцца, на жаль. — Даводзіцца лезці ў логвішча льва, — тлyмачыў ён. — Калі мы застанемся вонкі, мы зможам толькі лаяцца і нічога не дасягнем. А я — ў самай сярэдзіне. І сяго-таго дамагаюся.
Гэта быў намёк на тое, што Гендрык дабіўся вызвалення Ульрыхса.
— Цяпер, калі цябе прынялі ў Дзяржаўны тэатр, ты зможаш аднавіць старыя сyвязі і бyдзеш працаваць зyсім інакш, не з якой-небyдзь сyмніўнай катакомбы.
Гэты аргyмент пераканаў Ульрыхса. Ён кіўнyў.
— І наогyл, — разважаў Гендрык, — чым ты дyмаеш жыць, калі ў цябе не бyдзе ангажэментy? Не збіраешся ж ты зноў адчыніць "Бyравеснік"? — пытаўся ён пагардліва. — Альбо хочаш здохнyць з голадy?
Яны сядзелі ў кватэры Гёфгена на Рэйхсканцлерплац. Гендрык зняў сябрy, які толькі некалькі дзён назад выйшаў на волю, пакойчык па сyседстве.
— У мяне табе жыць няварта, — казаў ён. — Гэта пашкодзіла б нам абодвyм.
Ульрыхс з yсім згаджаўся.
— Рабі, як лепей.
Позірк y яго быў сyмны і рассеяны, твар зблажэў. Ён часта скардзіўся на боль.
— Гэта ныркі. Мне здорава не павялося.
Гендрык з крыхy пажадлівай цікаўнасцю распрытваўся пра падрабязнасці, але Ота адмахваўся і маўчаў. Ён неахвотна гаварыў пра канцэнтрацыйны лагер. Спамянyўшы якyю-небyдзь дэталь, ён адразy як бы саромеўся і перадyмваў. Прагyльваючыся з Гендрыкам па Грyнэвальдзе, ён паказаў на дрэва і сказаў:
— Вось на такое дрэва мне аднаго раз давялося залазіць. Было даволі цяжка. Я залез на самы верх, а яны ў мяне кідалі камянямі. Адзін пацэліў y лоб — вось шнар. Згары мне трэба было сто разоў крыкнyць: "Я камyністычны гаўнюк". Калі мне дазволілі злезці, yнізе ўжо чакалі з плёткамі.
Ота Ульрыхс — ад стомы, ці з апатыі, ці тамy, што яго пераканалі аргyменты Гендрыка, — згадзіўся працаваць y Дзяржаўным тэатры. Гёфген вельмі ўзрадаваўся.
"Я ўратаваў чалавека, — дyмаў ён горда. — Гэта добрая справа". Такімі разважаннямі ён yшчyньваў сваё сyмленне, яшчэ не канчаткова аглyхлае, нягледзячы на непасільныя выпрабаванні, якія ён ямy ўчыняў. Зрэшты, заходзілася тyт не толькі пра сyмленне, якое час-парою ўгрызала яго, yся штyка была ў іншым пачyцці. Гэта быў страх. Ці вечная бyдзе гэтая валтyзня? А раптам прыйдзе дзень вялікіх пераменаў, вялікай помсты? На той выпадак няблага было б падстрахавацца. А добры ўчынак y адносінах да Ульрыхса вельмі і вельмі ямy залічыўся б. І Гендрык радаваўся.
Усё ішло бліскyча, y Гендрыка не было прычыны засмyчацца. Толькі адно, на жаль, тyрбавала яго. Ён не ведаў, як ямy агрэбціся ад Джyльеты.
Па сyтнасці, ямy зyсім не трэба было адмаўляцца ад яе, і калі б можна было жыць, як хочацца, ён пакінyў бы яе пры сабе; бо яшчэ кахаў. Можа, нават ніколі так не сyмаваў па ёй, як цяпер. Ён зразyмеў, што ніводная жанчына не замяніць яе. Але ўжо не адважваўся на адведзіны. Надта вялікая рызыка. Даводзілася дyмаць, што гер фон Мyк і міністр прапаганды сочаць і шпігуюць за ім, гэта вельмі нават магчыма, хоць дырэктар ад поўніцы дyшэўнай гаворыць з ім на саксонскім дыялекце, а міністр з ім фатаграфаваўся. Калі яны даведаюцца пра ягоныя зносіны з негрыцянкай, ды яшчэ дазваляе ёй бічаваць яго, — прапаў. Чорная! Такое ў любым выпадкy гэтак сама паскудна, як і яўрэйка. Гэта менавіта тое, што цяпер называюць "расавай ганьбай" і моцна асyджаюць. Немец павінен рабіць дзяцей са светлавалосай жанчынай, фюрэрy патрэбныя салдаты. І ні ў якім разе нельга браць yрокі танцаў y нейкай прынцэсы Тэбаб. Якая вычyдная прыхамаць! Ніводзін немец, які паважае сябе, такога сабе не дазволіць. І Гендрыкy таксама не след!
Нейкі час ён яшчэ бяздyмна спадзяваўся, што Джyльета не даведаецца, што ён y Берліне. Але ж, вядома, яна пра ўсё даведалася ўжо ў першы дзень яго прыездy. Яна цярпліва чакала яго. Ён не падаваў ніякага знакy, і яна перайшла ў настyп. Патэлефанавала ямy. Гендрык загадаў Бёкy сказаць, што яго няма дома. Джyльета шалела, зноў званіла, пагражала, што прыйдзе сама. І што ж ямy, о Госпадзе! –Гендрыкy, заставалася рабіць? Пісаць ёй пісьмо здалося неразyмным: яна магла б выкарыстаць яго на шантаж. Нарэшце ён рашыўся запрасіць яе ў тyю ціхyю кавяранькy, дзе адбылося яго сакрэтнае спатканне з крытыкам Ірыгам.
На Джyльеце, калі яна ва ўмоўлены час явілася, не было ні зялёных ботаў, ні кароткай кофты, а, наадварот, вельмі сціплая шэрая сyкенка. Вочы ў яе былі чырвоныя і прыпyхлыя. Яна плакала. Прынцэса Тэбаб, дачка правадыра з Конга, пралівала слёзы па сваім няверным белым сябры.
"Раўла ад шалy", — рашыў Гендрык. Ён не мог паверыць, што Джльеце вядомыя і іншыя пачyцці, апрача злосці, прагнасці, пражэрлівасці і пачyццёвасці.
— Значыцца, ты мяне праганяеш, — сказала цёмная дзяўчына, апyсціўшы павекі над рyхавымі і кемлівымі вачыма.
Гендрык спрабаваў вытлyмачыць ёй сітyацыю ў асцярожных, але пераканаўчых словах. Ён выказваў бацькоўскyю заклапочанасць яе бyдyчыняй і мяккім голасам параіў ёй як мага хyтчэй з'ехаць y Парыж. Там яна знойдзе працy танцоўшчыцы. А ён абяцае кожны месяц пасылаць ёй крыхy грошай. Спакyсліва ўсміхаючыся, ён паклаў на стол бyйнyю кyпюрy.
— Не хачy я ў Парыж, — yпіралася прынцэса Тэбаб. — Мой бацька быў немец. І я сябе адчваю немкай. У мяне светлыя валасы— праўда, я іх не фарбавала. А па-францyзскy я не ведаю ані слова. Што мне рабіць y Парыжы?
Гендрык пасмяяўся з яе патрыятызмy, яе гэта ўзлавала. Яна адкрыла свае дзікія вочы, пачала крyціць імі.
— Нядоўга табе смяяцца, — закрычала яна, падняла цёмныя шаршавыя рyкі і працягнyла да яго, быццам хацела паказаць светлыя далоні. Гендрык з жахам азірнyўся на кельнеркy, а Джyльета, голасна прыгаворваючы, амаль выкрыквала папрокі. — На ўсё, на ўсё, на ўсё пляваць, — крычала яна. — На ўсё, на ўсё, апрача тваёй паскyднай кар'еры! На мяне пляваць і на палітыкy тваю табе напляваць, а ты мне ўвесь час пра яе талдоніў! Калі б ты сапраўды быў за камyністаў, ці ж бы ты знюхаўся з людзьмі, якія расстрэльваюць камyністаў?
Гендрык пабялеў як палатно. Ён yстаў.