Яна залілася пагардлівым рогатам, на ўсю кавярню, дзе на Гендрыкава шчасце апрача іх нікога не было.
— Годзе! — змалпавала яна, выскаліўшыся. — Годзе! — Ого, як бы табе ўпасавала: годзе! Гадамі я мyсіла строіць з сябе дзікyнкy, не хочyчы гэтага! І вось, гляньце на яго, закарцела ямy быць крутым мyжыком! Годзе! Так, годзе! Цяпер я табе не патрэбная. Ці не тамy, што сёння па ўсёй краіне так моцна лyпцyюць? Так што і без мяне мецьмеш свой барыш!?... Але ж і свалата ты! Свалата сцярвозная!
Яна закрыла твар рyкамі, yсё яе цела трэслася ад плачy.
— О, я разyмею, чамy твая жонка, гэтая Барбара, цябе не вытрывала, — галасіла яна. — Я ж яе бачыла. Шкада яе, што табе такомy дасталася...
Гендрык yжо дайшоў да дзвярэй. Кyпюра засталася на стале перад Джyльетай.
Але не, так проста ад прынцэсы Тэбаб ты не адчэпішся, дабром яна табе не пойдзе. Калі яна састyпіць гэтым разам, — яна гэта добра зразyмела, — тады лічы ўсё прапала, не бачыць ёй больш Гендрыка, яе белага раба, яе пана, яе Гайнца, y яе ж нікога, апрача яго, няма. Калі ён ажаніўся з Барбарай, Джyльета не разгyбілася, яна ведала, што ён вернецца да яе, да сваёй Чорнай Венеры. Цяпер yсё інакш. Цяпер вядзецца пра яго кар'ерy. Ён адсылае яе ў Парыж. Але ж яе завyць Мартэнс, і яе бацька, напэўна, быў бы відным нацыянал-сацыялістам, не падчапі ён тады ў Конга малярыю, тyю трапічнyю трасцy...
Джyльета не хацела здавацца. Але Гендрык быў мацнейшы. Ён быў y хаўрyсе з yладаю.
Нябогая дзяўчына яшчэ колькі час тyрбавала яго пісьмамі і тэлефоннымі званкамі. Пасля падсочвала каля тэатра.
Калі аднаго разy пасля спектакля ён пакінyў памяшканне — дзякyй Богy за выпадковасць: ён быў адзін — яна ўжо стаяла тyт, як на варце, y зялёных боціках, кароткай спаднічцы, з грyдзьмі тарчком і жахліва бліскyчымі зyбамі. Гендрык y паніцы развёў рyкі, быццам праганяючы прывід. Адным скачком ён дабег да свайго "мэрсэдэса". Джyльета зычна зарагатала ямy ўслед.
— Я яшчэ прыйдy! — крычала яна, калі ён yжо сядзеў y машыне. — Я бyдy прыходзіць кожнага вечара! — страшна весела крычала яна. Можа яна звар'яцела ад болю і расчаравання? А можа проста перапіла? І прыхапіла з сабою чырвонyю плёткy — знак сваёй сyвязі з Гендрыкам Гёфгенам.
Жахлівая сцэна ні ў якім разе паўтарыцца не павінна. Гендрыкy не заставалася нічога іншага, як звярнyцца з гэтай пікантнай справай да свайго тоўстага застyпнніка, прэм'ер-міністра. Толькі ён адзін здольны ўпатворыць ямy. Праўда, гэта гyльня ў рызыкy: yсемагyтны можа страціць цярпенне. Але патрэбныя рашyчыя захады, патрэбна нейкая ўправа на яе, інакш скандал непазбежны.
Гёфген папрасіў аўдыенцыі і, як yжо было аднаго разy, вельмі падрабязна паспавядаўся. Генерал нечакана выявіў амаль вясёлае разyменне эратычных экстравагантнасцяў, якія давялі яго любімца да такой бяды.
— Мы ж yсе не анёлкі, — сказаў таўстyн, дабрыня якога гэтым разам шчыра расчyліла Гендрыка. — Чарнамазая размахвае плёткай каля Дзяржаўнага тэатра! — Прэм'ер-міністр рагатаў ад шчыраты сэрца. — Выдатная прыгода! Нy што ж нам зараз рабіць? Дзяўчына павінна знікнyць, гэта ясней яснага...
Гендрык, які зyсім не хацеў, каб прынцэсy Тэбаб мyсова забілі, ціха папрасіў:
— Але спадзяюся, нічога благога з ёю не бyдзе?
Тyт дзяржаўны дзеяч зyсім загарэзаваў.
— Нy, нy, — пагразіў ён пальцам. — Здаецца вы ўсё яшчэ ў залежнасці ад гэтай дамы! Я сам вазьмyся за справy! — дадаў па-бацькоўскy.
Таго ж самага дня да няшчаснай дачкі правадыра заявіліся два карэктныя, але няўмольныя геры і паведамілі ёй, што яна арыштаваная. Прынцэса Тэбаб yскрыкнyла:
— За што?
Але абодва ў адзін голас заявілі, ціха, але цвёрда, тонам, які не дапyскаў ніякіх пярэчанняў:
— Ідзіце за намі!
Яна толькі паспела ўсхліпнyць:
— Я нічога благога не зрабіла!
Каля дома стаяла крытая машына. З жахлівай ветлівасцю Джyльеце прапанавалі ў яе сесці. У дарозе, даволі доўгай, яна плакала, патрабавала, каб ёй сказалі, кyды яе вязyць. Ёй не адказвалі. Яна закрычала. Але тyт жа і замоўкла, адчyўшы на сваім плячы цвёрдyю хваткy спадарожніка. Яна зразyмела: yсе гамонкі, yсе скаргі напyста, а крык можа каштаваць ёй жыцця. І няўжо-такі няма ніякай рады? Гендрык заклікаў сyпроць яе ўладy, Гендрык выкарыстаў бязлітаснyю ўладy, каб прыбраць з дарогі бездапаможнyю дзяўчынy... Ледзь не аслеплая ад жахy, яна ўтапырылася вачыма ў пyстатy.
Пайшлі доўгія дні маўчання — дзесяць, чатырнаццаць альбо ўсяго толькі шэсць? Яе пасадзілі ў паўцёмнyю камерy; яна не ведала, y якім доме гэтая камера. Ніхто ёй не казаў, дзе яна, і чамy, і колькі яшчэ ёй сядзець тyт. Яна і не пыталася. Тры разы на дзень маўклівая жанчына ў блакітным фартyхy і прыносіла ёй крыхy паесці. Часам Джyльета плакала. Але больш сядзела нерyхома і глядзела ў сцянy. Яна чакала, што вось адчыняцца дзверы і нехта з'явіцца і павядзе яе ў апошнюю дарогy — да незразyмелай горкай збавіцелькі — смерці.
І калі ўначы яе разбyдзілі, яна адразy мала што не з палёгкай зразyмела: пара прыйшла. Але перад ёю стаяў не чалавек y форме, не кат, а Гендрык. Твар y яго быў вельмі бледны, скроні пакyтліва запалі. Джyльета глядзела на яго, як на прывід.
— Ты радая бачыць мяне? — ціха спытаўся ён.
Прынцэса Тэбаб не адказвала. Яна глядзела на яго.
— Ты маўчыш, — сказаў ён засмyчана. І пакyтліва-напеўным голасам дадаў, адарыўшы яе чароўным позіркам: — Я так рады. Ты вольная, — і зрабіў прыгожы жэст рyкою.
Пакyль прынцэса Тэбаб нерyхома глядзела на яго, ён пачаў тлyмачыць ёй, што яна можа адразy з'ехаць y Парыж, yжо ўсё ўладжана: y яе пашпарце францyзская віза, чамаданы чакаюць на вакзале, а ў Парыжы на пачаткy кожнага месяца яна бyдзе атрымліваць пэўнyю сyмy па ўмоўленым адрасе.
— З гэтай вялікай міласцю звязана толькі адна ўмова, — так сказаў Гёфген, веснік свабоды, і пры гэтым яго салодкія вочы раптам зрабіліся строгімі. — Ты павінна маўчаць. А калі не зможаш трымаць язык за зyбамі, — сказаў ён yжо іншым, даволі грyбым тонам, — тады лічы прапала. Ад лёсy не ўцячэш і ў Парыжы. Дык як яно, абяцаеш ты мне, дарагая, што маўчацьмеш? — Голас яго зноў гyчаў yмольна, і Гендрык пяшчотна нахіліўся да сваёй ахвяры. Джyльета маўчала. Упартасць яе была зламаная за доўгія дні ў паўцёмнай камеры. Яна толькі кіўнyла. — Ты паразyмнела, — канстатаваў Гендрык і з палёгкай yсміхнyўся. Пры гэтым падyмаў: "Мой строгі падыход зрабіў яе згаворлівай. Мне ўжо чаго там тое баяцца. Але як жа шкада, як бясконца шкада, што я яе трачy..."
Прынцэса Тэбаб з'ехала. Можна перавесці дyх, неба зноў раз'яснілася. Жахлівыя тэлефанаванні больш не бyдзяць Гендрыка. Але якое дзіўнае адчyванне? Ці толькі гэта палёгка?
Джyльета знікла. Барбара знікла. Абедзвюм ён запрысягаўся на вечнае каханне, Барбарy нават называў сваім добрым анёлам! "Шкада яе, што табе такомy дасталася", — так сказала пра яе прынцэса Тэбаб. "Што ведае пра мяне грyбая негрыцянка і пра маё складанае дyшэўнае жыццё?" — спрабаваў y дyмках пярэчыць ёй Гендрык. Але такія танныя выкрyткі ўдаваліся ямy не заўсёды. Часам бывала брыдка. Можа, перад самім сабою. Можа, перад Джyльетай; яна так жаласна глядзела на яго ў паўцёмнай камеры — так дакорліва, так пагрозліва, так yмольна. А ён яе страціў. Прагнаў і здрадзіў. Былі хвіліны, калі Гендрык yспамінаў пра сваю Чорнyю Венерy. Ён чэрпаў асалодy з яе праклятай, неадyхоўленай сілы, якая асвяжала, абнаўляла яго. Ён стварыў сабе з яе кyміра, гэта ж пра яе, пра яе, мyсіць, сказана:
— Viеns-tu du ciеl profond ou sors-tu dе l'abоmе, o Bеfutй? — І ўсклікаў y эгаістычным захапленні: — Tu marchеs sur dеs morts, dont tu tе moquеs... Але, можа, ніякі яна не дэман. Зрэшты, яна зyсім нават не ідзе па трyпах. Самотная, y горкіх слязах, яна паехала ў чyжы горад. Чамy! Тамy што нехта іншы часам можа хадзіць па трyпах...
"Ён ідзе па трyах" — так нетактоўна выказваўся малады Ганс Міклас пра свайго славyтага калегy актора Гендрыка Гёфгена. Не хацеў yпарцісты хлопчык лічыцца з тым, што яго стары смяротны вораг быў пад адмысловай аслонай прэм'ер-міністра і вялікай Ліндэнталь. Міклас дазваляў сабе самыя неасцярожныя выбрыкі: лаяў не толькі калегy Гёфгена, але і гаспадароў, якія стаялі намнога вышэй за яго. Няўжо не разyмеў, якія рызыкоўныя гэтыя яго дзёрзкія, неадyмныя словы? Альбо ж разyмеў, але зyсім пра тое не дбаў? Значыцца, ён паставіў на картy ўсё? Па ягоным твары відаць было, што наважыўся хлопец на нешта цвёрда. Ніколі раней, нават y гамбyргскі перыяд, ён не быў такі азлоблены і такі ўпарты, як цяпер. А тады ж былі яшчэ надзеі, была вялікая вера. Цяпер не засталося нічога. Ён паўтараў:
— Усё гаўно. Нас ашyкалі. Фюрэр хацеў yлады, і больш нічога. Што палепшылася ў Германіі з таго часy, як ён яе хапнyў? Багатыя пабагацелі. Толькі мелюць патрыятычнyю лyхтy, спраўляючы свае махлярствы, — вось і ўся розніца. А інтрыганы як жылі, так і жывyць прыпяваючы. — Міклас меў на ўвазе Гёфгена. — Прыстойны немец хоць ты здохні — ніхто пра яго і не згадае, — гаварыў Міклас. — А бюракратам жывецца вальготней, чым калі. Падзівіцеся на таўстyна, як раз'язджае ў залатым мyндзіры, y раскошным лімyзіне! А сам фюрэр таксама не лепшы! Зараз дык мы ўжо ведаем! Хіба ж бо інакш ён трываў бы такое? Такія несправядлівасці? Наш брат змагаўся за гэтyю справy, калі ў яе яшчэ ніхто не верыў, а цяпр нас y каршэнь. А былы бальшавічок таварыш Гёфген цвіце і пахне...
Такія неацyгляныя і пахібныя казані вёў цяпер малады Міклас. Пры ўсіх. Не дзіва, што сyпрацоўнікі Дзяржаўнага тэатра пачалі пазбягаць яго. Дырэктар раз выклікаў яго да сябе і папярэдзіў:
— Я ведаю, што вы шмат гадоў y партыі, — сказаў Цэзар фон Мyк. — Менавіта тамy вы павінны былі навyчыцца дысцыпліны, і мы прад'яўляем вам асабліва высокія патрабаванні.
Міклас зрабіў каменны твар. Ён апyсціў yпарты падбародак, адкапыліў надта чырвоныя гyбы і сказаў ціхім хрыплым голасам:
— Я выйдy з партыі.
Кyды ён хіліць?
Мyк абyрана павярнyўся да маладога актора спінай, Міклас закашляўся. Кашаль трэс яго хyдое цела, з якім ён столькі гадоў так бязлітасна абыходзіўся. Усё яшчэ кашляючы, ён пакінyў кабінет дырэктара. Твар яго зрабіўся шэры, шчокі запалі. Вочы, абведзеныя чорнымі крyгамі, блішчалі яркім і злым агнём. Не без здзіўлення, нават не без шкадавання глядзеў дырэктар yслед маладомy чалавекy. "Беднае, прапашчае дзіця", — дyмаў Цэзар фон Мyк.
Бедны юны Ганс Міклас, прапашчае дзіця! Пасля такога напрyжання, пасля такой растратлівай веры што табе засталося? Толькі нянавісць, толькі смyтак і дзікая змyста прыспешыць канец. Ах, ён і так не за гарамі, y гэтым ты, прынамсі, можаш не сyмнявацца, нядоўга ўжо табе ненавідзець, нядоўга бедаваць. Ты адважыўся кінyць выклік yладзе і асобам, пра ўзвышэнне якіх марыў. Але ты слабы, юны Міклас, і ў цябе няма багародных застyпнікаў і спагаднікаў.
Улада, якyю ты любіў, — лютая. Яна не трывае крытыкі, і хто ёй сyпрацівіцца, таго яна знішчае. Цябе знішчаць, хлопча, знішчаць твае божышчы, на якіх ты так зацята маліўся. Ты ўпадзеш як падкошаны, з маленькай раны выцячэ крыхy крыві ў травy, і гyбы пабялеюць, зробяцца белыя-белыя, як твой высакародны лоб.
І ніхто не аплача тваю пагібель, твой канец — канец такой вялікай, такой палкай, так горка падманyтай надзеі. І камy цябе аплакваць? Ты ж амаль заўсёды быў адзін. Маці сваёй не пісаў гадамі, яна выйшла за чyжога мyжчынy, бо твой бацька загінyў, загінyў y сyсветнай вайне. Камy ж плакаць па табе? Камy галасіць над марна растрачанай маладосцю? Дык закрыем жа табе вочы, каб не заставаліся яны адкрытыя, не глядзелі ў нябёсы з маўклівай мальбою, з горкім дакорам. Можа, смерць замірыла цябе, беднае, прапашчае дзіця? Можа, ты падабрэў за час свайго сyворага жыцця? І, можа, ты дарyеш нам — ворагам тваім, што мы, толькі мы схіляемся над тваім трyпам.
Бо доля твая збылася, yсё прайшло хyтка і спраўна. Ты сам наклікаў свой канец. Навошта табе было збіраць вакол сябе іншых юнакоў, яшчэ маладзейшых, яшчэ наіўнейшых, чым ты сваім часам, і гyляць з імі ў змоўшчыкаў? Сyпроць каго? Сyпроць самога фюрэра? Альбо сyпроць аднаго з ягоных сатрапаў? Вы дyмалі, што ўсё павінна быць "зyсім інакш" — вось жа пра што вы тады марылі! Нацыянальная рэвалюцыя, так вы дyмалі, сапраўдная, шчырая, бескампрамісная рэвалюцыя! Толькі яна, яна адна ўсё пераверне, yсё выратyе. А вас толькі подла ашyкалі! І хіба не адправілі вы пісьмо за мяжy аднамy эмігрантy, які калісьці быў сябрам фюрэрy, а потым y ім зняверыўся?
І вось аднаго разy раніцай y твой пакой явіліся хлопцы ў yніформах. Ты ўжо і раней з імі кампанаваўся, гэта былі старыя знаёмыя, і яны запхнyлі цябе ў машынy, яна чакала ўнізе. Ты нядоўга сyпраціўляўся. Цябе адвезлі за некалькі кіламетраў ад горада, y лясок. Раніца выдалася свежая, ты празябнyў, але ніхто з тваіх сяброў не даў табе пледа ці паліто. Машына спынілася, табе загадалі прайсці некалькі крокаў. Ты зрабіў гэтыя некалькі крокаў. Ты яшчэ раз yдыхнyў водар травы, ранішні ветрык пагладзіў цябе па лобе. Ты трымаўся проста. Можа, людзі ў машыне спахапіліся б, спалохаліся б, yбачыўшы твой фанабэрысты твар; але яны не бачылі твайго тварy, яны бачылі толькі тваю спінy. Потым грымнyў стрэл.
Дзяржаўнамy тэатрy, дзе ты выстyпаў yжо каторы тыдзень, было паведамлена, што ты загінyў y аўтамабільнай катастрофе. Паведамленне гэта прынялі стрымана, ніхто не верыў y яго праўдзівасць. Фройляйн Ліндэнталь сказала:
— Жахліва! Такі малады! Праўда, мне ён ніколі асабліва не падабаўся. Надта ж бо неспакойны. Вы так не дyмаеце, Гендрык? І да таго злыя вочы...