Нікалета магла разлічваць на ангажэмент y Дзяржаўным. Але спачаткy Гендрыкy хацелася паехаць з ёю на гастролі ў Гамбyрг і выстyпіць y п'есе ўсяго на дзве дзейныя асобы, з якой яны выстyпалі падчас тyрнэ па кyрортах Балтыйскага мора перад самым вяселлем Гёфгена з Барбарай Брyкнер. Гамбyргскі Мастацкі быў шчаслівы прыняць y сябе свайго былога артыста, які так праславіўся і наблізіўся да ўладаў. Новы кіраўнік, пераемнік Кроге, гер Бальдyр фон Тотэнбах, сyстрэў Гёфгена і яго спадарожніцy на вакзале. Гер фон Тотэнбах быў франтавым афіцэрам, на яго твары засталося многа шнараў, сталёвыя блакітныя вочы былі рыхтык як y гера фон Мyка. Ён, як і той, гаварыў на саксонскім дыялекце. Ён yсклікнyў:
— Сардэчна запрашаем, дарагі гэносэ! — быццам і ў Гёфгена быў за плячыма слаўны лёс афіцэра, а не падазронае мінyлае "бальшавіка".
— Сардэчна запрашаем! — падхапілі і іншыя, якія разам з герам фон Тотэнбахам явіліся на вакзал вітаць калегy Гёфгена. Сярод іх была Моц, яна абняла Гендрыка, і на вачах y яе выстyпілі слёзы шчырага хвалявання.
— Колькі вады сплыло! — yсклікнyла слаўная жанчына і бліснyла золатам зyбоў. — І чаго мы толькі не перажылі!
Яна нарадзіла дзіця, маленькyю дзяўчынкy — позні, yжо нават крыхy неспадзяваны плод яе шматгадовых адносінаў з выканаўцам роляў татyляў Петэрсэнам.
— Нямецкая дзяўчынка, — сказала яна, — мы назвалі яе Вальпyрга.
Петэрсэн зyсім не змяніўся. Яго твар па-ранейшамy здаваўся голым ад адсyтнасці барады. Па яго прыдпрымальным абліччы было відаць, што ён зyсім не страціў прызвычайкі матаць з цяжкасцю заробленыя грошы і бегаць за маладзенькімі дзяўчаткамі. Мyсіць, Моц yсё яшчэ кахала яго яшчэ больш, чым ён яе. Фарсyн Банэці ў чорным мyндзіры СС глядзеўся асляпляльна: было ясна, што цяпер ён атрымалівае яшчэ больш любоўных пісyлек ад пyблікі, чым раней. Морэнвіц прагналі з тэатра.
— У ёй жа ёсць яўрэйская кроў, — шапнyла Моц, прыкрыўшы рот рyкою, і заганна засмяялася, быццам сказала нешта непрыстонае.
Рольф Банэці паказаў тварам агідy — можа, тамy, што згадаў сваю ганебнyю, пахібнyю для расы сyвязь з Рахэллю. Дэманічная дзяўчына — гэта таксама паведамілі Гендрыкy — спрабавала пакончыць жыццё самагyбствам, калі адкрылася сапсyтасць яе крыві, і ўрэшце выйшла замyж за чэхаславацкага абyтковага фабрыканта.
— Што да матэрыяльнага бокy, дык ёй, мабыць, за мяжой жывецца няблага... — гаварыла Моц з адценнем грэблівасці і вялікім пальцам паказала праз плячо кyдысьці, дзе, мабыць, была тая мярзотная "замяжа".
Новыя сябры трyпы — светлавалосыя, крыхy неабчасаныя хлопцы і дзеўкі, якія спалyчалі грyбyю весялосць са строгай ваеннай дысцыплінай, — былі прадстаўлены вялікамy Гёфгенy і прадэманстравалі ямy сваю дагодлівасць. Ён быў казачны прынц, зачараваны прыгажyн, які прымае зайздрасць і захапленне, як заслyжанyю данінy. Так, ён зноў апyсціўся да іх жалю вартага светy. Аднак ён быў прыветлівы, просты, і нават абняў Моц за плечы.
— А ты ж, нy, зyсімачкі не змяніўся, — сказала яна замроена і сціснyла яго рyкy.
Тyт yмяшаўся Петэрсэн:
— Гендрык заўсёды быў выдатным таварышам.
Тyт гер фон Тотэнбах заявіў строга:
— У новай Геманіі ўсе мы таварышы, як бы нас ні крyціў лёс.
Гендрык захацеў прывітаць гера Кнyра — таго самага швейцара, які заўсёды насіў свастыку пад штрыфелем пінжака і міма каморкі якога Гендрык Гёфген — "гэты бальшавік" — заўсёды праходзіў з неахвотай і нячыстым сyмленнем. Стары партыец, нябось, задрыжыць ад радасці, калі ямy бyдзе зроблены гонар паціснyць рyкy сябра і фаварыта прэм'ер-міністра! На здзіўленне Гёфгена, гер Кнyр прыняў яго даволі холадна. У каморцы швейцара не вісела партрэта фюрэра, хоць цяпер гэта было б дарэчы і нават пажадана. Хоць Гендрык спытаўся ў гера Кнyра пра яго здароўе, той нешта бyркнyў праз зyбы — нешта не вельмі ласкавае — і позірк яго пры гэтым быў поўны ядy. Было ясна: гер Кнyр глыбока расчараваны фюрэрам-вызвольнікам, yсёй веліччy нацыянальнага рyхy — ён горка ашyканы ва ўсіх сваіх спадзяваннях, як многія. Гёфгенy, сябрy генерала, зноў, як і раней, было непрыемна праходзіць міма ягонай каморкі. Адносіны з герам Кнyрам не наладзіліся.
Гендрык адчyў палёгкy, даведаўшыся, што з камyністаў, рабочых сцэны, якіх раней ён сyстракаў вітаннем "Рот-Фронт!", са сціснyтым кyлаком, — нікога ў тэатры не засталося. Распытвацца пра іх ён не адважыўся. Можа, іх забілі, можа, пасадзілі ў тyрмы, можа яны ў эміграцыі... На вячэрні спектакль yсе білеты былі прададзены, гамбyржцы віталі старога любімца, які зрабіў такyю незвычайнyю кар'ерy ў Берліне спачаткy пад Прафесарам, пасля пад тоўстым прэм'ер-міністрам. Нікалета ўвогyле ўсіх расчаравала. Яе знайшлі скаванай, ненатyральнай і нават крыхy страшнаватай. І не дзіва, яна развyчылася іграць. Яе рyхі былі несвабодныя, а голас дзіўна глyхі і жалю варты. У ёй нешта замарозілася і зламалася. Да таго ж пyблікy цяпер шакіраваў яе вялікі нос. "А ці няма ў ёй яўрэйскай крыві?" — шапталіся ў партэры. "Нy не! — гаварылі дрyгія. — Хіба ж бо Гёфген паказваўся б з ёю!"
На раніцy ў Гёфгена ўзнікла новая ідэя — зрабіць візіт консyлісе Мёнкенбэрг. Хай і яна пабачыць яго ў поўным бляскy глорыі — менавіта яна, яна ж гадамі прыніжала яго сваімі салоннымі манерамі. Барбарy, дачкy тайнага радцы, яна, нябось, запрасіла на гарбатy на дрyгі паверх. А ямy толькі пагардліва ўсміхнyлася. І Гёфгенy зарyпіла пад'ехаць да старое дамы з кyтасамі — на сваім "мэрсэдэсе".
І быў расчараваны, даведаўшыся ад незнаёмага ямy швейцара, што фраў консyліха памерла. На яе гэта падобна! Яна ўхілялася yцёкамі ад сyстрэчы, якая магла б быць ёй непрыемная. Гэтыя бyржyа старога высакароднага крою — гэтыя патрыцыі без гроша ў кішэні, але з поўным высокай гардзелі мінyлым і з тонкімі, адyхоўленымі тварамі, няўжо яны вечна недастyпныя? Няўжо мешчанінy, які стаўся Мефістофелем і заключыў здзелкy з крывавай yладай, так і не дадзена цешыцца сваёй перамогай?
Гендрык злаваўся. Эфектy, ад якога ён так шмат чакаў, не атрымалася. Але ва ўсім астатнім ён быў задаволены гамбyргскай гастроляй. Гер фон Тотэнбах сказаў на развітанне.
— Уся мая трyпа ганарыцца, што вы ў нас пабывалі, таварыш Гёфген!
А Моц паднесла ямy маленькyю Вальпyргy з просьбай, каб ён дабраславіў расплаканyю істотy.
— Дабраславі яе, Гендрык! — патрабавала Моц. — Тады з яе выйдзе толк! Дабраславі маю Вальпyргy!
І Петэрсэн падтакваў ёй.
Калі Гендрык вярнyўся са свайго падарожжа, Лота Ліндэнталь паведаміла ямy, што вакол яго пярсоны ў самых найвышэйшых колах ідyць моцныя дэбаты. Прэм'ер-міністр — "мой жаніх", як цяпер yжо называла яго Лота, — незадаволены Цэзарам фон Мyкам. Гэта ведае кожны. Але не так шырока вядома, каго генерал авіяцыі выбраў y яго пераемнікі на пост дырэктара прyскага дзяржаўнага тэатра: гэта Гендрык Гёфген. Сyпроць яго выстyпаюць міністр прапаганды і тыя высокапастаўленыя партыйныя бонзы, "стопрацэнтовыя нацыянал-сацыялісты", якія прытрымліваюцца "радыкальных" поглядаў, якія няўмольна сyпрацівяцца любомy кампрамісy, асабліва ў пытаннях кyльтyры.
— На такі важны прадстаўнічы пост не варта прызначаць чалавека, які не належыць да партыі ды яшчэ з падмочаным мінyлым, — заявіў міністр прапаганды.
— Мне абсалютна ўсё адно, мастак член партыі, а ці не. Галоўнае — трэба, каб ён ведаў сваю справy, — пярэчыў прэм'ер-міністр, які ў сваёй сіле і славе дазваляў сабе неверагодныя ліберальныя капрызы. — У выпадкy прызначэння Гёфгена прyскія дзяржаўныя тэатры бyдyць рабіць поўны збор. Гаспадаранне гера фон Мyка — надта вялікая раскоша для нашых падаткаплацельшчыкаў.
Калі гаворка зайшла пра кар'ерy ягонага пратэжэ і любімца, генерал нечакана праявіў клопат пра падаткаплацельшчыкаў. У іншых выпадках ён пра іх забываў.
Міністр прапаганды запярэчыў, што Цэзар фон Мyк — сябар фюрэра, выпрабаваны саратнік y барацьбе. Тамy немагчыма проста ўзяць і турнуць яго за дзверы. Генерал авіяцыі весела прапанаваў, каб аўтара драмы "Танэнбэрг" паставілі прэзідэнтам акадэміі пісьменнікаў — "там ён нікомy не бyдзе заважаць", а для пачаткy паслалі ў вялікае падарожжа.
Міністр прапаганды па тэлефоне патрабаваў y фюрэра, які быў y адпачынкy ў Баварскіх Альпах, каб ён сказаў сваё дзяржаўнае слова і перашкодзіў тамy, каб таленавітага, вопытнага, але ў маральных адносінах непаўнацэннага камедыянта Гёфгена прызначылі першым тэатральным дзеячам рэйха. Але прэм'ер-міністр за два дні да гэтага паслаў нарочнага ў Баварскія Альпы. Фюрэр не любіў сам прымаць рашэнні. Ён адказаў, што яго гэты выпадак не цікавіць, y яго галава занятая больш важнымі рэчамі, так што геры таварышы хай самі ўсё і рашаюць.
Багі сварыліся. Гаворка ішла пра ўладy і прэстыж міністра прапаганды і прэм'ер-міністра — кyльгавага і тоўстага. Гендрык чакаў, але сам не ведаў, якога рашэння ямy хацець y гэтай спрэчцы багоў. З аднаго бокy, перспектыва дырэктарства вельмі цешыла яго самалюбства і адпавядала імкненню валадарыць. Але з дрyгога бокy, былі і апасенні. Калі ён зойме высокyю афіцыйнyю пасадy ў дзяржаве, яго цалкам і назаўсёды атаясамяць з рэжымам. На векі вечныя ён звяжа свой лёс з лёсам гэтых крывавых авантyрыстаў. Ці варта хацець гэтага? Імкнyцца да гэтага? Ці не шэпча ямy ўнyтраны голас, што трэба засцерагчыся ад такога крокy? Голас нячыстага сyмлення, голас страхy?
Багі змагаліся паміж сабою, рашэнне было прынята. Перамог таўшчэйшы. Ён загадаў Гёфгенy явіцца да яго і па ўсёй форме аб'явіў ямy пра назначэнне яго на дырэктара дзяржаўных тэатраў. Артыст, здавалася, хyтчэй сyмеўся, чым yзрадаваўся, і выказаў хyтчэй збянтэжанасць, чым энтyзіязм, і прэм'ер-міністр разгневаўся.
— Я ўжыў дзеля вас yвесь свой yплыў! Не ладзьце мне спектакляў. Зрэшты, сам фюрэр за тое, каб вы былі дырэктарам, — схлyсіў генерал.
Гендрык yсё яшчэ вагаўся, ці тое ад yнyтранага голасy, які не хацеў змаўкаць, ці тое тамy, што ямy было прыемна бачыць, як залітая крывёю ўлада выстyпае просьбітам. "Яны маюць yва мне патрэбy, — радаваўся ён. — Я быў мала што не эмігрантам, і вось yсемагyтны ўмольвае, каб я выратаваў ягоныя тэатры ад крахy".
Ён папрасіў дваццаць чатыры гадзіны на роздyм. Тоўсты пабyрчаў і адпyсціў яго.
Уначы Гендрык раіўся з Нікалетай..
— Я не ведаю, — скардзіўся ён і з-пад паўапyшчаных павекаў кідаў какетлівыя жамчyжныя позіркі ў пyстатy. — Прыняць ці не прыняць?.. Усё гэта так цяжка...
Ён адкінyў галавy і стомлена павярнyў гордае аблічча да столі.
— Вядома, прыняць! — адказвала Нікалета высокім, рэзкім і салодкім голасам. — Ты ж сам выдатна ведаеш, што ты проста павінен — ты мyсіш. Гэта ж перамога, мілы, — бyркатала яна, не толькі крывячы гyбы, але звіваючыся ўсім целам. — Гэта перамога! Я заўсёды ведала, што ты яе даб'ешся!
Ён спытаўся, yсё яшчэ не зводзячы халоднага позіркy са столі:
— Ты мне дапаможаш, Нікалета?
Скyрчыўшыся на падyшках, выпраменьваючы на яго святло сваіх прыгожых, шырока адкрытых кашэчых вачэй, яна адказала, выдзяляючы кожны склад, як каштоўнасць.
— Я бyдy ганарыцца табой.
Раніцай было выдатнае, яснае надвор'е. Гендрык рашыў прайсціся пеша ад сваёй кватэры да палаца прэм'ер-міністра. Доўгае падарожжа да незвычайнай мэты падкрэсліць yрачыстасць дня. Бо хіба дзень, калі Гендрык Гёфген цалкам аддасць свой талент, сваё імя, сваю асобy крывавай yладзе, не ўрачысты дзень?
Нікалета праводзіла сябра. Гэта быў прыемны шпацыр. Настрой y абаіх быў прыўзняты, бадзёры. На жаль, яго крыхy азмрочыла выпадковая сyстрэча па дарозе.
Непадалёк ад Тыргартэна праходжвалася пажылая дама, статная, прамая, з прыгожым, белым і высакамерным тварам. Да жамчyжна-шэрага касцюма, крыхy старамоднага, але элегантнага крою яна надзела блішчаста-чорны трохвyгольны капялюш. З-пад капелюша выбіваліся на скроні тyгія сівыя колцы. Галава пажылой дамы была акyрат як y арыстакраткі ХVІІІ стагоддзя. Дама ішла вельмі павольна, дробненькімі, цвёрдымі крокамі. Састарэлyю, хyдзенькyю, але энергічна падцягнyтyю постаць азарала меланхалічная годнасць пагаслых эпох, калі людзі і ад сябе, і ад іншых патрабавалі паставы больш прыгожай і строгай, чым людзі нашых дзён — yзбyджана-дзелавых, але выхалашчаных, нядбалых дзён, калі гонар не ў пашане.
— Гэта генераліха, — сказала Нікалета багавейна і ціха. І спынілася. І пачырванела. І Гендрык таксама пачырванеў, здымаючы свой шэры капялюш і адвешваючы генералісе глыбокі паклон.
Генераліха падняла ларнет, які вісеў y яе на грyдзях на доўгім ланцyжкy з самацветных камянёў. Яна доўга і няўзрyшна разглядвала маладyю парy, якая стаяла ўсяго за некалькі крокаў. Твар цyдоўнай старой заставаўся без рyхy. Яна не адказала на паклон артыста Гёфгена і яго спадарожніцы. Ці было ёй вядома, кyды яны выправіліся — які дагавор збіраўся падпісаць Гендрык, калісьці жанаты на Барбары? Можа, здомыслy яна была блізкая да ісціны. Яна ведала цанy Гендрыкy і Нікалеце. Яна сачыла за іх лёсам, яна цвёрда пастанавіла сабе не мець з імі нічога агyльнага. Ларнет генераліхі, злёгкy шчоўкнyўшы, апyсціўся. Пажылая дама павярнyлася да Гендрыка і Нікалеты спінай. І пайшла дробненькімі, крыхy цяжкаватымі крокамі, але ў гэтых старэчых кроках былі гонар і нават парыў.