- Чайка, хлопцы! - нібы таксама першы раз кампалка ўбачылі.
- Гура-а-а! - і падкідвалі ўгору шапкі і фуражкі; назад лавілі не ўсе - галаўныя ўборы шлэпаліся ў брудную кашу пад ногі.
Даніла, ведучы ў повадзе кабылу, паехаў «да кватэры».
Чайка забег у штаб. У калідоры сутыкнуўся з Мірановічам, які выходзіў паглядзець на грозаўцаў.
- Жыве Беларусь! - паціскаючы Чайку руку, насмешліва павітаўся начальнік «контрвыведу».
Гэта быў малады, статны, зеленавока-прыгожы, дагледжаны шляхцюк, да якога адзінокі Чайка прывязаўся больш чым да каго ў брыгадзе. Іх лічылі сябрамі. Вечна на лёгкім падпітку, разумны і з'едлівы, галоўны контрразведчык ні разу за жыццё, Чайку здавалася, не сказаў сур'ёзнага слова, і гэта таксама як бы радніла іх, стварала паміж імі тую сувязь, што бывае паміж акторамі, вымушанымі іграць у адным спектаклі.
Акрамя Чайкі, наўрад ці хто больш Мірановіча любіў, хоць і баяліся, гэта так. Была ў яго адна забаўка: выводзіць у лясок за Семежава палонных чырвонаармейцаў і «адпускаць» (потым знаходзілі непрыхаваныя трупы «адпушчаных»). «І гэты ўцёк, - і як яны так спрытна ўцякаць налаўчыліся?» - са смехам расказваў потым, Чайка сам чуў. Паміж сабой ніколі яны такой тэмы не закраналі, і нявінна-зеленавокі забойца, канечне, адзначаў у Чайку яшчэ і гэта - уменне не пераступаць мяжы.
- Дык жыве Беларусь? - пасміхнуўшыся, спытаў Мірановіч, які выдатна ведаў любоў кампалка да падобных атрыбутаў і рэдка не скарыстоўваў магчымасці лішні раз падкалоць.
- Жыве, жыве, - адказаў кісла Чайка. - Там недзе гэты... як яго, Мірончык. Сарваўся я з ім трохі... Далажыў ён?
- Далажыў. Сядзіць у каталажцы. Што гэта ты на яго палкана спусціў? Ён во хлопец...
- Дык што, можа, выпусці яго?
- А сам не хочаш?
Чайка крутнуў галавою - не хачу. Павярнуўся ісці, Мірановіч прытрымаў яго.
- Можа, гарбаткі? Ці па сто? - паляпаў па біклажцы на рэмені.
- Мне цяпер хоць па дзвесце...
Зайшлі ў той самы клас, дзе з раніцы Жаўрыд са штабам прымаў веставых. Два афіцэры, стоячы каля акна, глядзелі на плошчу і спрачаліся аб нечым, штосьці адзін аднаму даказвалі... Убачыўшы старшых камандзіраў, разам змоўклі, казырнулі і паспешліва выйшлі, ціха прычыніўшы за сабою дзверы.
- Дзе два беларусы, там абавязкова тры партыі, - сказаў Мірановіч. Адчапіў ад рэменя біклагу. - Табе ў накрыўку?
- Мне так.
Адпіў пару добрых глыткоў (каньяк, дзе яны яго дастаюць толькі?).
- Не многа? - спытаў, вяртаючы біклажку.
- Ды пі, шчасце такое...
Чайка зняў мокрую фуражку, абтрос, кінуў на стол. Стомлена прысеў на нізкую парту, падкурчыўшы ногі. Ад каньяку, ды яшчэ калі закурыў, паплыло ў галаве... І Мірановіч, таксама прылажыўшыся да рыльца, таксама запыхкаў папяросаю. Стоячы спіною да Чайкі, пазіраў у акно на, як ён выказаўся, «братанне».
- Мірановіч, - ціха сказаў Чайка, калупаючы падцёк фарбы на вечку парты, - Мірановіч, ты ведаеш, з чатырох дазораў не было ніводнага людскага, адзін усяго, там хлапчук стаіць... Вось. Я к таму гэта, - казаў ён без усялякай сувязі, - што мы ўляпаліся ў нейкае глупства... Табе не здаецца?
- Хіба? А Жаўрыда паслухаць, дык наадварот - становішча ў нас з усіх бакоў пераможнае, эўрапейскі розгалас...
- Чырвоная ануча для быка! Вось што такое для бальшавікоў гэты розгалас. Вельмі хутка яны пачнуць разбірацца, што ў іх тут робіцца пад бокам, і хопіць палка пяхоты і пары гармат, каб змяшаць нас у гэтым Семежаве з зямлёю... Табе не здаецца?
- А я хрышчуся, калі мне здаецца, - сказаў Мірановіч, раздзяляючы словы. - І, у адрозненне ад некаторых, за Беларусь мне і з зямлёю змяшацца не страшна...
Ён павярнуўся, і Чайка не паверыў сваім вачам - перад ім стаяў сур'ёзны Мірановіч, праўда, адзін міг усяго...
Як бы на чым саромным злоўлены, як бы апраўдваючыся за гэтую сур'ёзнасць, дадаў развязна:
- Жартую, Чайка! Дык што, хадзем, адпусціш арыштанта? - перавёў на іншае размову, абодвум непрыемную. - Што ён натварыў, дарэчы?
- Нічога такога. П'яны... Пад гарачую руку падлез.
- Ну, дасюль працверазіўся нябось! Пайшлі.
Чайка надзеў фуражку, падняўся, дрыгаючы зацёклымі нагамі.
- Пачакай, святло вазьму, - сказаў Мірановіч, - бо яшчэ галовы паскручваем на тых сходках, і гармат бальшавіцкіх не спатрэбіцца... - Ён узяў з падаконніка лямпу, пабоўтаў ля вуха. - Трохі ёсць.
У вузкім доўгім калідоры, асабліва ў канцы яго, дзе стаяў яшчэ адзін днявальны, сапраўды было цёмна - калі б салдат не падаў голас, дык наляцелі б на яго і не заўважылі. Мірановіч запаліў лямпу. Па шчарбатых цагляных прыступках, якія вялі ўніз амаль вертыкальна, бы той карабельны трап, спусціліся ў сыры падвал. Раней, калі тут было вучылішча, у гэтым падвале размяшчаліся лабараторныя класы, сталярная майстэрня, а таксама розныя вялікія і малыя каморкі для дапаможнага вучэбнага інвентара. Цяпер усе яны служылі камерамі палонным чырвонаармейцам і сваім «штрафнікам». Маленькія, пад самай столлю акенцы ў тых каморах, дзе яны былі, «зашылі» кратамі, на дзверы - ад вушака да вушака - навесілі засовы, зробленыя з дубовых плахаў, раздабылі навясныя замкі - і гатова турма, яна ж «цёмная», яна ж гаўптвахта, яна ж «чразвычайка» (і так некаторыя называлі).
І тут, у гэтым падвале, падумалася Чайку, што цікава не тое, што пачалі, як і любая іншая ўлада, з «цёмных», хоць і крычалі некалі, яшчэ ў Слуцку, калі абдумвалі план выступлення: «Якія там турмы, у нас што, іншага клопату няма, мы ж не палякі, не бальшавікі, не немцы і не балахоўцы, справа нашая святая і высокая», цікава, што гэтыя камеры-каморкі ніколі не пустуюць.
Дзяжурнага не было відаць, праўда, аднекуль чуўся яго голас. А на тым месцы, дзе ён павінен быў быць, стаялі толькі табурэтка ды столік, на якім - чайнік з кіпенем і шклянка.
Чайка з Мірановічам пераглянуліся, Мірановіч развёў рукамі. Пайшлі туды, на голас.
Дзверы ў адну з каморак былі расчынены насцеж. Гэта аказалася самая светлая і прасторная, з тапчаном, сталом і шафаю «камера». Зрэшты, у ёй вельмі моцна было накурана. Дзяжурны сядзеў на адным тапчане з сябрам Мірончыкам і гуляў у дваццаць адно. Мірончык якраз здаваў, дзяжурны, седзячы спіною да дзвярэй, захоплены гульнёю, не бачыў начальства, нават не пачуў крокаў. «Давай... Яшчэ... Сабе!», але Мірончык кінуў на тапчан карты і зрабіў яму знак - азірніся, маўляў... Дзяжурны ўраз падскочыў, стаў «смірна», сутаргава прабег пальцамі па гузіках кіцеля. Мірончык таксама падняўся, лена, неахвотна, нават самакруткі з рота не выцягнуў.
- Свабодзен, забірай свае манаткі і валі адсюль, - сказаў яму Мірановіч. - Ды падзякуй вось камандзіру палка, што злітасцівіўся... Будзеш п'янстваваць і самаволіць - атрымаеш публічна «дваццаць пяць» і разжалаванне ў абоз.
Мірончык, відаць, і не чакаў нічога іншага, ведаў, што не паспее яшчэ як след у карты нагуляцца, як прыйдуць самі і адпусцяць. Сабраў з тапчана карты, дастаў з шафы шынель, перакінуў цераз руку. Калі выходзіў - адно зыркнуў на Чайку маўчком, спадылба.
- Ты мне яшчэ раз паглядзі такімі вачыма! - крыкнуў яму ўслед Мірановіч. - Абнаглелі ўжо дарэшты...
- Слухай, - успомніў раптам Чайка, - а тут жа яшчэ адзін павінен быць, гэты чырвоны, якога яны прывялі.
- Ну.
- Можна мне яго... дапытаць?
- Ты ж камандзір, а не я, табе ўсё можна. Дапытвай, вучыся, - пажартаваў Мірановіч. - Цяпер табе яго даць?
- Так.
- Хадзем, адчыніш, - загадаў Мірановіч дзяжурнаму, - дзе ён тут у цябе?
Пачырванелы, збянтэжаны не столькі ад сваёй правіны, колькі ад таго, што начальства не робіць яму ніякай заўвагі, дзяжурны вырашыў, што самае лепшае цяпер - не апраўдвацца, а моўчкі і чым хутчэй выконваць загад. Выскачыў з камеры, бягом пабег па калідоры, абганяючы камандзіраў. Хуценька адамкнуў замок, бразгаючы ключамі, адваліў цяжкую засаўку.
Мірановіч па-расейску, гучна і весела скамандаваў у прыцемак камеры: