Толькі трое засталося на падводзе. Развітацца з нядаўнімі сябрамі яны не пажадалі.
- Камандзіры, ...вашу маць! Паркетныя героі! - крыкнуў Даніла, калі «героі» аддаліліся ў цемру.
- Гэта вы нейкія бальшавікі! - агрызнуліся яму.
- Абарванцы!
- Хоць бы лампасы свае чырвоныя спароў!
Трое, што засталіся, усю дарогу сядзелі маўчком, нахохленыя, бы вераб'і. Як ні дапякаў іх Даніла, на дэзерцірах злосць спаганяючы, не адказвалі ні словам. Зрэшты, маўчунамі яны былі і ў афіцэрскай вучэльні, і ў цягніку песень не спявалі, «Жыве Беларусь!» не гарланілі, ды і само слова «Беларусь» ужываць стараліся найрадзей, як бы баючыся зацерці яго ад частага і механічна-тупога паўтарэння, як і папутнае: «Бацькаўшчына-Маці», «Радзіма», «Краіна», «святая барацьба» і таму падобнае пафаснае шалупінне. (Яны стануць аднымі з лепшых афіцэраў брыгады, будуць з ёю да канца, і ўсе трое, як бы сплаціўшы доўг і за таварышаў-дэзерціраў таксама, загінуць: адзін зімою 21-га пры пераходзе Лані, другі ў польскім канцлагеры і трэці на будаўніцтве Беламора-Балтыйскага канала.)
- Есці будзеце? - прапанаваў Даніла. - Тут жа набралі на цэлую вашу шоблу! І мяса, і сала, і ўсяго - толькі ваюйце!
- Не хочам...
У мястэчка ўязджалі пад раніцу. Было цёмна, і толькі па гадзінніку можна было зразумець, што гэта раніца. «Лодзеўцы» ўсе спалі.
А між тым штось не тое было ў мястэчку! Ціха неяк... Зарыва ад вогнішчаў не відаць над плошчай... Няма дазорных на ўездзе, там, дзе ім належыць быць... І толькі калі праехалі добрых паўвуліцы, з цемры паказаліся людзі.
- Пан капітан? Пачакайце тут.
Сталі падводы. Адзін з вайскоўцаў знік, і даволі доўга яго не было. У цемнаце ціха перагаворваліся людзі і ўздыхалі коні. Але вось вайсковец вярнуўся, і не адзін - з Мірановічам. Чайка пазнаў яго па кашлі і агеньчыку папяросы. Сябар спакойна павітаўся за руку з ім, з Данілам, агледзеў спячых «лодзеўцаў».
- А што іх мала так? Дзе астатнія?
- Сабакам сена косяць, - груба адказаў Даніла, якога і насцярожвала ўсё гэта, і не падабалася.
- Так, пастойце тут трохі. Ты, Павал, мне патрэбен.
- Што такое?
- Скажу.
Чайка саскочыў з падводы. Пайшлі вуліцай, павярнулі ў завулак, тады ў яшчэ адзін, перпендыкулярны, і далей - усё нейкімі цёмнымі дварамі, пра існаванне якіх Чайка і не здагадваўся. Але добра было ўжо хоць ногі размяць - проста ісці сабе бяздумна.
- Дык што здарылася?
- Ёсць навіны.
Нарэшце чарговая вулічка аказалася тупіковай. Уперадзе быў нейкі нізенькі хлеўчык, а з бакоў - шэрыя ў сутонні хлявы і хаты.
Пры іх з'яўленні падняліся з жэрдак двое з вінтоўкамі.
- Свае! - сказаў Мірановіч, раскурыў мацней папяросу і паднёс яе да гадзінніка.
Адчыніў дзверы, рухам гасціннага гаспадара прапускаючы ўперад Чайку, і сам, азірнуўшыся чамусьці напаследак, зайшоў за ім у хлеўчык. Канечне, ён бываў тут раней, бо добра арыентаваўся ў цемры. Адшукаў на падлозе лямпу. Прысеў, адкруціў больш кноту і падпаліў яго.
Лямпа высвеціла чатыры голыя сцяны. Мох у шчылінах... Акенца... Ворах саломы на падлозе ў кутку. Нічога больш.
Чайка ўсё яшчэ ні аб чым не здагадваўся.
- Штабс-капітан Чайка, - спіною да яго стоячы, прамовіў контрразведчык, - вы арыштаваны па падазрэнні ў здрадзе. Здайце зброю.
- Ты жартуеш?
- Я толькі прашу не задаваць лішніх пытанняў.
Мірановіч закурыў новую папяросу (ага, не такая і простая, аказваецца, падобная работка).
- Дзед твой сляпы... перахапілі яго. З тваёй да чырвоных запіскай. І табе таксама тут нештачкі перадалі... - працягнуў Чайку замусоленую Кецкаву цыдулку.
Чайка ўпіўся вачыма ў сапраўды знаёмыя каракулі... Хацеў штось сказаць. Зірнуў на Мірановіча, тады перачытаў тэкст ізноў, больш уважліва.
- Вы нічога лепшага не маглі прыдумаць? - сказаў, вяртаючы запіску. - Хіба ж чырвоныя так сваіх агентаў падстаўляюць? Ды яны бераглі б мяне, як вока, насіліся б са мной, як курыца з залатым яйкам... Ды і я, каб быў шпіён, знайшоў бы тысячу іншых спосабаў услужыць ім, перадаць інфармацыю... Інфармацыю! - узарваўся ён раптам, перайшоў на крык: - Якая ў нас можа быць інфармацыя?! Што ў нас за «сакрэты», што за «ваенныя тайны», аб якіх яны не ведаюць?! У нас што, ёсць планы «ваенных дзеянняў»? Ці, можа, у нас артылерыя, авіяцыя? Дык пакажы мне іх!
Мірановіч моўчкі пыхкаў дымам.
- Мірановіч, не дуры мне галавы! Калі я што паспеў напісаць? - давай так. Я ж усе гэтыя дні быў у Баранавічах!
- Раней. Ты яшчэ перад Баранавічамі напісаў.
- Тады пакажы мне!
Мірановіч марудна выцягнуў з-за пазухі складзены ў чатыры аркушык.
- Вось, - як паштальён чаканае пісьмо, падняў над галавою, нібы прапаноўваючы Чайку патанцаваць. Калі ж той працягнуў руку, Мірановіч не даў, схаваў аркушык назад за пазуху.
- Добра. Бяры зброю. - Чайка падабраў шынель і сеў на салому. - Я ўсё разумею... Зрабіўся няўгодны вам? Дык проста разжалуйце мяне, адпусціце, і ўсё!
- А Беларусі хто паслужыць напаследак? Жыцці аддаць дык мы ўсе гатовы, тут вялікага розуму не трэба, а вось чым іншым ахвяраваць, ды каб з большай карысцю... Тым жа добрым іменем...
- Перастань! Давай сур'ёзна. Навошта вам гэты цырк?
- Сур'ёзнасці хочаш? Вось у тым, Павал, і ўся справа. Усё табе хочацца, каб было сур'ёзна, ды спаважна, ды па справядлівасці... А не будзе сур'ёзна! Чуеш? Усё правільна - цырк! Дэфіліцыя, бутафорыя - дык так і было задумана ад пачатку! Пакуражыцца, пакуралесіць, колькі дадуць нам, колькі магчыма, шуму, чутак пра сябе нарабіць, прымусіць, нарэшце, каб загаварылі пра Беларусь і беларусаў, - а там вольнаму воля, там хоць тым жа палякам здацца! А пакуль трэба сваіх у чорным целе трымаць, а ты не здатны на гэта! Усё! Чуеш?
Але Чайка да другога прыслухоўваўся - да крокаў з двара. Мірановіч змоўк. Крокі наблізіліся, рыпнулі дзверы. Увайшлі Пракулевіч з Жаўрыдам. Пракулевіч кінуў на контрразведчыка трывожна-запытальны пагляд.
- Усё ў парадку, - буркнуў Мірановіч, яшчэ не астылы ад маналога.
- Ну что, Жаврид, спасай меня! - па-расейску, пасміхаючыся, сказаў Чайка, седзячы на саломе.
Цёзка адвярнуўся...
Усё далейшае пайшло як па пісаным.
Куля, адлітая начальнікам контрразведкі, пацэліла ў дзесятку; навіна, што любімы герой-камандзір - здраднік, маскоўскі шпіён, сваёй поўнай нечаканасцю перавысіла, засланіла ўсе іншыя, менш важныя падзеі, такія, як арышт пад раніцу салдатамі Капца, што ўварваліся, зламаўшы дзверы, у штаб, Мацэлі, Анцыповіча, Паўлюкевіча («паплечнікаў» Чайкі). Арышт іх нікога не здзівіў, ніхто за іх не заступіўся - ніхто й слова не сказаў: калі ўжо нячысты сам Чайка, дык астатнія толькі бледныя цені яго, і чакаць ад іх можна ўсяго!..