Весела пасмяяўся Астыл, асаблiва з гэтых слоў, i, сказаўшы, што Эрас з кожнага робiць вялiкага сафiста, стаў чакаць зручнага моманту, каб пагаварыць з бацькам пра Дафнiса.
Усю гэтую размову ўпотай чуў Эўдрам, якi, любячы Дафнiса як добрага дзецюка, мучыўся, што такая краса будзе згнюшана Гнатанам, i адразу ўсё расказаў Дафнiсу i Ламану. Дафнiс, уражаны, вырашыў або адважыцца ўцякаць разам з Хлояй, або памерцi, узяўшы i яе сваёй хаўруснiцаю. А Ламан, выклiкаўшы Мiрталу з хаты, сказаў: "Мы прапалi, жонка. Якраз час раскрыць нашу таямнiцу. Прапалi нашы козы i ўсё астатняе; але, клянуся Панам i нiмфамi, нават калi б меў астацца, як кажуць, валом у стайнi, не змаўчу пра Дафнiсаву долю, а як знайшоў яго падкiнутага, раскажу, як яго гадавалi, адкрыю, што я знайшоў пры iм, пакажу. Хай ведае гэты нягоднiк Гнатан, хто такi ён i каго адважваецца кахаць. Дастань мне толькi гэтыя прыкметныя знакi - каб былi пад рукою".
19
Умовiўшыся так, яны вярнулiся ў хату; а Астыл, зайшоўшы да бацькi, калi той быў вольны, папрасiў дазволу ўзяць з сабою Дафнiса ў горад, бо ён прыгожы i зашкода яго для работы ў вёсцы, а Гнатан хутка мог бы навучыць яго гарадскiм манерам. Бацька ахвотна згаджаецца i пасылае па Ламана i Мiрталу, каб абвясцiць iм добрую навiну, што Дафнiс будзе надалей замест козам i казлам слугаваць Астылу; паабяцаў замест яго даць двух казапасаў. I тут Ламан, калi ўжо збеглiся ўсе рабы, усцешаныя, што будуць мець такога прыгожага таварыша, папрасiў слова i пачаў казаць: "Выслухай, о ўладару, ад старога чалавека праўдзiвае слова: клянуся Панам i нiмфамi, што анi не схлушу. Я Дафнiсу не бацька, i Мiртала не мела шчасця быць яго мацераю. Iншыя бацькi падкiнулi дзiцятка, вiдаць, маючы ўжо даволi большых дзяцей; я ж знайшоў пакiнутага i гадаванага маёю казою; калi яна памерла, я пахаваў яе ў садзе, бо любiў яе за мацярынскi клопат. Знайшоў пры iм i прыкладзеныя прыкметныя знакi; прызнаюся, уладару, што iх хаваю; яны сведкi лепшай долi, чым наша. Каб ён быў рабом Астылу, я не супроць, прыгожы слуга прыгожага i добрага ўладара. Але каб з яго згнюшаўся п'яны Гнатан, не магу сцярпець; ён стараецца адвесцi яго ў Мiтылену, каб зрабiць жанчынаю".
20
Ламан, сказаўшы гэта, замоўк i залiўся слязамi. Калi ж Гнатан, нахабна паводзячы сябе, пачаў пагражаць бойкаю, Дыянiсафан, уражаны аповядам, загадаў Гнатану замоўкнуць, кiнуўшы на яго суровы нахмураны позiрк, i пачаў зноў выпытваць у Ламана, загадаўшы казаць праўду i не выдумваць нiякiх баек, абы затрымаць пры сабе сына. Але Ламан стаяў на сваiм, кляўся ўсiмi багамi i аддаваў сябе на ўсялякую муку, калi ён хлусiць; i Дыянiсафан з Клеарыстаю, якая сядзела побач, пачаў узважваць яго словы: "Навошта Ламану хлусiць, калi ён мог за аднаго двух казапасаў атрымаць? Ды i як бы селянiн выдумаў такое? I хiба адразу не было вiдаць, што ад такога старога i ад непагляднай жанчыны такi прыгожы сын не мог нарадзiцца?"
21
I надумаўся ён больш не гадаць, а зараз жа паглядзець прыкметныя знакi, цi сапраўды яны паказваюць на больш слаўную долю. Мiртала пайшла, каб iх прынесцi: яны зберагалiся ў старой пастуховай торбе. Калi яна ўнясла iх, Дыянiсафан першы паглядзеў i, убачыўшы пурпуровую кашульку, золатакаваную засцежку i кiнжальчык з тронкам са слановай косцi, голасна ўскрыкнуў: "О ўладару Дзеўсе!" I клiча жонку, каб тая паглядзела. Калi яна зiрнула, таксама голасна ўскрыкнула: "Любыя мойры! Цi ж не пакiнулi мы гэтага з нашым дзiцем i цi не ў гэтыя мясцiны казалi мы Сафрасiнi аднесцi яго? Гэта ж не якiя-небудзь iншыя, а якраз тыя. Любы муж, наша гэтае дзiця, твой сын Дафнiс, i бацькоўскiх коз ён пасвiў!"
22
Пакуль яна яшчэ гаварыла, а Дыянiсафан цалаваў прыкметныя знакi i плакаў з празмернай радасцi, Астыл, уразумеўшы, што Дафнiс яго брат, скiнуў плашч i пусцiўся бегчы ў сад, каб першым пацалаваць Дафнiса. А Дафнiс, убачыўшы, што да яго бяжыць Астыл, а за iм цэлая грамада, гукаючы: "Дафнiсе!", падумаў, што ён хоча яго злавiць, кiнуў сваю торбу i сiрынгу i панёсся да берага, каб кiнуцца ў мора з высокай скалы. I было б амаль нечуванае - зноў страцiць Дафнiса, ледзь толькi яго адшукаўшы, калi б Астыл не зразумеў гэтага i зноў не закрычаў: "Стой, Дафнiсе, нiчога не бойся: брат я табе, а бацькi - тыя, што да гэтага дня былi ўладарамi тваiмi. Ламан толькi што нам пра казу расказаў i прыкметныя знакi паказаў; абярнiся i паглядзi, як усе радуюцца i смяюцца. Але мяне першага пацалуй; клянуся ж нiмфамi, што не хлушу".
23
Толькi пасля гэтай клятвы прыпынiўся Дафнiс i пачакаў, пакуль падбег Астыл, i тады пацалаваў яго. А калi цалаваў, падбегла рэшта слуг i служанак, сам бацька, а з iм i мацi. Усе яго абдымалi, цалавалi, радуючыся i плачучы. Але ён бацьку i мацi перш чым iншых ласкава прывiтаў: як бы ён ужо даўно iх знаў, прыцiскаў да сваiх грудзей i не хацеў выпускаць з абдымкаў: так хутка дае веры прырода. Нават Хлою на хвiлю забыў. I, вярнуўшыся дадому, надзеў дарагiя шаты, прысеў пры родным бацьку i слухаў яго аповяд:
24
"Ажанiўся я, дзецi, зусiм малады i ў хуткiм часе зрабiўся, як мне здавалася, шчаслiвым бацькам, бо нарадзiўся ў мяне першым сын, другою была дачка i трэцiм Астыл. Мне здавалася, што сям'я даволi вялiкая, i калi нарэшце яшчэ гэты сын нарадзiўся, я выкiнуў яго, а гэтыя рэчы прыдаў яму не як прыкметныя знакi, а як пахавальныя ахвяры. Але доля судзiла iнакш. Большы мой сын i дачка загiнулi ад аднае хваробы ў адзiн i той самы дзень; цябе зберагла мне вышэйшая воля багоў, каб быць яшчэ адною апораю ў старасцi. Не папракай мяне, што я ўчынiў, бо не з добрае волi рашыўся на гэта, i ты, Астыле, не журыся, што цяпер толькi частку ты замест усяго багацця дастанеш, але для разумных людзей няма лепшага за брата скарбу, любiце адзiн аднаго, а што да багацця, - з царамi пазмагаецеся. Шмат я вам зямлi пакiну, шмат спраўных слуг, золата, серабра i ўсялякага дабра, што бывае ў багацеяў. Толькi асобна Дафнiсу даю гэты маёнтак разам з Ламанам i Мiрталаю ды козамi, якiх ён пасвiў".
25
Калi ён яшчэ так казаў, Дафнiс ускочыў i прамовiў: "Акурат у час ты мне напомнiў, бацька. Пайду паганю маiх коз на вадапой. Цяпер пэўна чакаюць яны, сасмяглыя, маёй сiрынгi, а я тут сяджу". Усе ад душы засмяялiся, што ён, стаўшы ўладаром, яшчэ хоча быць казапасам. I паслалi некага iншага падбаць пра коз, самi ж, прынёсшы ахвяру Дзеўсу-збаўцу, наладзiлi ўсiм банкет. Толькi Гнатана не было на банкеце, поўны страху, ён цалюткiя дзень i ноч хаваўся ў каплiцы Дыянiса як чалавек, што просiць лiтасцi.
Хутка дайшла да ўсiх вестка, што Дыянiсафан знайшоў сына i што Дафнiс-казапас - уладальнiк гэтых мясцiн, i з самага ранку з усiх бакоў пачалi збягацца людзi, каб разам парадавацца з дзецюком ды прынесцi дарункi бацьку; сярод iх першы быў Дрыяс, Хлоiн апякун.
26
Дыянiсафан папрасiў усiх iх астацца, каб яны, выказаўшы радасць, узялi ўдзел у свяце з гэтай нагоды. Было падрыхтавана шмат вiна, горы пшанiчнага хлеба, балотнай птушкi, малочных парасят, рознага печыва на мёдзе; зарэзана шмат ахвярнай жывёлы мясцовым багам.
Тут i Дафнiс сабраў увесь свой пастухоўскi скарб i падзялiў у ахвяру багам. Дыянiсу ахвяраваў пастуховую торбу i шкуру, Пану - сiрынгу i папярочную флейту; пастуховы кiй - нiмфам, i яшчэ даёнкi, што сам змайстраваў. Але звычнае да таго мiлейшае, чым неспадзяванае шчасце, што Дафнiс аплакваў кожную з гэтых рэчаў, з якою развiтваўся; i не прысвяцiў даёнкi, перш чым не падаiў яшчэ раз коз, i шкуры - перш чым не адзеў яе, i сiрынгi - перш чым не пайграў на ёй; i кожную рэч асобна ён пацалаваў i пагаварыў з козамi i кожнага казла на iмя назваў; i напiўся з крынiцы, як гэта не раз рабiў разам з Хлояй. Але ў каханнi сваiм яшчэ не прызнаўся, чакаючы лепшага часу.
27
Калi Дафнiс быў заняты ахвярамi, вось што адбылося з Хлояй. Яна сядзела, плачучы, сваю чараду пасучы, i натуральна, як водзiцца, казала: "Забыў мяне Дафнiс. Ён марыць пра багатых нарачоных. Навошта я загадала яму паклясцiся замест нiмфаў козамi? Ён пакiнуў iх гэтак жа, як i Хлою. Нават калi ён прыносiў ахвяры нiмфам i Пану, не захацеў убачыць Хлоi. Вiдаць, знайшоў у свае мацеры прыгажэйшых служанак, чым я. Будзь шчаслiвы! Але я жыць не буду".
28
Калi яна так казала, так раздумвала, валапас Лампiс з кучкаю сялян напаў на яе i выкраў, упэўнены, што Дафнiс ужо не ажэнiцца з ёю, а Дрыяс будзе рады яму. Яны цягнулi яе, а яна жаласна крычала; хтось, хто бачыў гэта, даў знаць Напэ, а тая Дрыясу, а Дрыяс Дафнiсу. Той быў сам не свой, не адважваючыся сказаць пра гэта бацьку i не могучы вынесцi болю, пабег у сад i там енчыў i казаў: "О бяда, што мяне пазналi! Як добра было б мне пасвiць чараду! Якi шчаслiвейшы я быў рабом! Тады бачыў я Хлою, тады...*, а цяпер Лампiс выкраў яе i ўцякае, а надыдзе ноч - ён з ёю спаць будзе. Я ж п'ю i раскашуюся i дарэмна кляўся Панам, козамi i нiмфамi".
* Тэкст у рукапiсе папсаваны.
29
Гэтыя Дафнiсавы словы пачуў Гнатан, якi хаваўся ў садзе; i ён, зразумеўшы, што гэта найлепшая часiна памiрыцца з iм, узяў з сабою некалькi маладых хлопцаў Астыла i кiнуўся да Дрыяса. Ён загадаў яму паказаць дарогу да Лампiсавага двара i бягом iрвануўся туды; ён заспеў яго якраз тады, калi той цягнуў Хлою ў свой дом, вырваў яе з яго рук i добра аддубасiў яго памагатых сялян. Ён хацеў звязаць яшчэ Лампiса i адвезцi яго як палоннага, але той паспеў раней уцячы. Зрабiўшы гэта, Гнатан з надыходам ночы вярнуўся. Дыянiсафан ужо спаў, а Дафнiс без сну ўсё яшчэ плакаў у садзе. Ён прыводзiць да яго Хлою, аддае яе i расказвае ўсё; i просiць яго не помнiць лiха, i прыняць яго як карыснага раба, i не пазбаўляць стала, без якога ён памрэ з голаду. Дафнiс, убачыўшы Хлою i трымаючы яе ў сваiх руках, прымiрыўся з iм як з новым сваiм дабрачынцам, а Хлою папрасiў дараваць яму, што ён так доўга не парупiўся пра яе.
30
Параiўшыся мiж сабою, яны вырашылi пра вяселле пакуль што ўтаiць, а Хлою схаваць i адкрыць сваё каханне толькi мацеры. Але Дрыяс не згадзiўся, ён настойваў, каб сказаць бацьку, i абацаў, што яго ўгаворыць.
I як настаў дзень, ён, узяўшы ў пастуховую торбу прыкметныя знакi, пайшоў да Дыянiсафана i Клеарысты, якiя сядзелi ў садзе, - каля iх былi Астыл i Дафнiс - i калi ўсе замоўклi, ён пачаў казаць: "Такая самая неабходнасць, што i Ламана, вымушае мяне гаварыць пра тое, што дасюль было таямнiцаю. Гэтую Хлою не я на свет пусцiў, не я кармiў, а iншыя яе нарадзiлi, i калi яна ў пячоры нiмфаў ляжала, яе авечка кармiла. Гэта я сам убачыў, а ўбачыўшы, здзiвiўся, а здзiвiўшыся, выгадаваў. Пра гэта сведчыць i яе краса, бо яна анi да нас не падобная; пра гэта сведчаць i прыкметныя знакi, занадта дарагiя для пастухоў. Паглядзiце, крэўных дзяўчыны знайдзiце i тады ўбачыце, цi яна годная Дафнiса".
31
I Дрыяс не сказаў гэтыя словы на вецер, i Дыянiсафан не без увагi iх выслухаў; а, паглядзеўшы на Дафнiса i ўбачыўшы, як той збялеў i крадком плакаў, адразу ж распазнаў: гэта каханне; i баючыся больш за ўласнага сына, чым за чужую дзяўчыну, з усёй стараннасцю пачаў перабiраць Дрыясавы словы. Калi ж убачыў прынесеныя прыкметныя знакi: золатам гафтаваныя чаравiчкi, бранзалеты, галаўную павязку, - ён, паклiкаўшы Хлою, казаў ёй не баяцца, бо мужа яна ўжо мае, а неўзабаве адшукаюцца бацька i мацi. I Клеарыста ўзяла яе да сябе i прыбрала яе ўжо як сынаву жонку, а Дыянiсафан, адклiкаўшы Дафнiса аднаго, спытаўся, цi Хлоя яшчэ дзяўчына; i калi Дафнiс пакляўся, што мiж iмi нiчога больш не было, апроч пацалункаў i клятваў у вернасцi, Дыянiсафан усцешыўся гэтай змове i запрасiў абаiх да стала.
32
Цяпер можна было пабачыць, якою бывае краса, калi да яе дадаць аздобы. Бо калi Хлоя была апранута, а валасы прычэсаны, а твар умыты, яна ўсiм здалася да таго прыгожаю, што i Дафнiс яе ледзь пазнаў. Цяпер кожны i без прыкметных знакаў пакляўся б, што бацькам такой дзяўчыны не мог быць Дрыяс. А ён таксама тут быў i разам з Напэ браў удзел у банкеце, лежачы на асобным ложы за адным сталом з Ламанам i Мiрталаю.
У наступныя днi зноў прыносiлi жывёлу ў ахвяру, ставiлi кратэры з вiном; i Хлоя таксама прысвяцiла багам свае скарбы: сiрынгу, пастухову торбу, шкуру, даёнкi. Узлiла вiна крынiцы ў пячоры, бо пры ёй гадавалася i часта ў ёй купалася. Прыбрала таксама вянкамi магiлу авечкi, што паказаў Дрыяс, i яшчэ раз сыграла на сiрынзе сваiм авечкам, а сыграўшы, памалiлася багiням, каб знайсцi ёй тых, што яе падкiнулi, i каб яны былi годныя яе шлюбу з Дафнiсам.
33
А калi досыць насвяткавалiся на вёсцы, уздумалi вярнуцца ў горад, расшукаць Хлоiных бацькоў i не адкладаць надалей вяселля. На золку, падрыхтаваўшыся ў дарогу, яны далi Дрыясу яшчэ тры тысячы драхмаў, а Ламану палавiну ўраджаю з палёў i вiнаграднiкаў, коз разам з iх казапасамi, чатыры пары валоў, адзення на зiму i волю яго жонцы. Пасля гэтага вырушылi конна i вазамi ў Мiтылену, з вялiкаю пышнасцю.
Гарадчукi iх тады не заўважылi, бо прыехалi яны ўночы; але назаўтра каля iх дзвярэй сабралася грамада мужчын i жанчын. Мужчыны выказвалi радасць Дыянiсафану, што знайшоўся сын, а яшчэ больш, калi пабачылi красу Дафнiса; жанкi ж разам з Клеарыстаю радавалiся, што з сынам заадно i сынавую яна прывязла. Яны дзiву далiся з Хлоi, з яе непараўнанай красы. Увесь горад усхадзiўся з-за хлопца i дзяўчыны, хвалiлi ўжо гэты шлюб i жадалi, каб яе род знайшоўся годным яе красы; i шмат вельмi багатых жанок малiла багоў, каб быць прызнанымi за мацi такой прыгожай дзяўчыны.
34
А Дыянiсафану, якi пасля доўгiх роздумаў моцна заснуў, прыснiўся такi сон. Здаецца, нiмфы просяць Эраса, каб ён нарэшце згадзiўся на гэты шлюб; ён аслабiў маленькi лук, паклаў яго разам з сагайдаком i загадаў Дыянiсафану наладзiць банкет для ўсiх найвяльможных мiтыленцаў i, калi ён напоўнiць апошнi кратэр, паказаць тады кожнаму Хлоiны прыкметныя знакi; а пасля праспяваць вясельны гiмн.
Пабачыўшы i пачуўшы гэта ў сне, Дыянiсафан устаў на золку i распарадзiўся падрыхтаваць раскошны банкет з усяго, што дае зямля i мора, што ёсць у азёрах i рэках; i запрашае ўсiх найвяльможных мiтыленцаў на баль. Калi ўжо надышла ноч i быў напоўнены кратэр, з якога ўзлiваюць Гермесу, адзiн са слуг унёс на сярэбраным прыборы прыкметныя знакi i, абыходзячы па чарзе направа, усiм iх паказваў.
35
Нiхто не апазнаваў iх; а Мегакл, якi з-за старасцi ляжаў на вышэйшым месцы за сталом, ледзь глянуў i моцна, з яшчэ маладою сiлаю ў голасе, усклiкнуў: "Што гэта бачу? Што з табою сталася, дочухна? Цi жывая ты, цi, можа, якi пастух толькi гэта знайшоў i падняў? Прашу, Дыянiсафане, скажы мне: адкуль маеш прыкметныя знакi майго дзiцяцi? Адшукаўшы свайго Дафнiса, не адмоў знайсцi i мне".
Але Дыянiсафан папрасiў яго спачатку расказаць, як пакiнулi Хлою, i Мегакл, не аслабляючы сiлы голасу, расказаў: "Да нядаўняга быў я бедны, бо ўсё, што меў, патрацiў на харэгii i трыерархii. Якраз тады нарадзiлася ў мяне дачка. Не хочучы гадаваць яе ў беднасцi, я ўпрыгожыў яе гэтымi прыкметнымi знакамi i пакiнуў, бо ведаў, што многiя праз такi спосаб хочуць зрабiцца бацькамi. Вось i пакiнуў дзiця ў пячоры нiмфаў, даручыўшы яго багiням. I да мяне з той пары штодня плыло багацце, але я ўжо нашчадка не меў. Бо не пашчасцiла мне зрабiцца бацькам хоць бы дачкi другой. А багi, як бы смеючыся з мяне, спасылаюць уночы сны, паведамляючы, што авечка зробiць мяне бацькам".
36
Яшчэ мацней, чым Мегакл, ускрыкнуў Дыянiсафан i прывёў Хлою, вельмi прыгожа ўбраную, i сказаў: "Вось гэтае дзiця ты пакiнуў. Гэтую дзяўчыну з волi багоў выкармiла табе авечка, як каза мне Дафнiса. Вазьмi ж гэтыя прыкметныя знакi i дачку; а ўзяўшы, аддай яе Дафнiсу за жонку. Абаiх пакiнулi, абаiх знайшлi, абаiмi апекавалiся Пан, нiмфы i Эрас".
Мегакл пахвалiў яго словы, паслаў па сваю жонку Раду, а Хлою прытулiў да грудзей. I асталiся яны там начаваць: Дафнiс пакляўся, што больш нiкому не аддасць Хлою, нават роднаму бацьку.
37
Калi надышоў дзень, яны ўмовiлiся назад у вёску разам вяртацца: Дафнiс i Хлоя прасiлi аб гэтым, бо не маглi вынесцi жыцця ў горадзе. Ды i бацькам было даспадобы зрабiць iм вяселле паводле пастухоўскага звычаю. Прыйшоўшы да Ламана, яны прывялi Дрыяса да Мегакла, пазнаёмiлi Раду з Напэ i пачалi рыхтавацца да шыкоўнага святкавання. Бацька перад нiмфамi заручыў Хлою з Дафнiсам i разам з многiмi iншымi ахвяраваннямi павесiў i прыкметныя знакi, а Дрыясу дадаў, чаго яму яшчэ не ставала да дзесяцi тысяч драхмаў.