Хоќон, чунон ки мебоист, љиддиву хомўш роњ мепаймуд. Вале касе намедонист, ки дар дилаш чї исёнњост ва касе њам ваќте низ чизе нафањмид, ки банохост воќеаи ѓайричашмдошт рух дод – хоќон ногањон аспашро тез аќиб гардонд, чунон башиддат аќиб гардонд, ки думравонаш ќариб ба ў бархўрда буданду ба зўре ду тараф шуданд. Хоќон, кафи ларзонашро рўи чашм соябон карда, музтарибу бесуд осмонро аз назар мегузаронд: не, абраки сафед аќиб намондаву рањгум назада буд - на дар пеш метофту на дар пас…
Њамин хел ногањон ѓайб зад пораабри сафеде, ки бебадал ўро њамроњї мекард. Дигар на он рўз падид омаду на рўзи дуюму дањум. Хоќонро тарк карда буд он.
Дар соњили Итил рух дод ин њодиса. Чингизхон фањмид, ки Осмон аз ў рў гардондааст. Дигар он сў нарафт ў. Писарону наберањояшро ба фатњи Аврупо фиристоду худ ба Ўрда баргашт, то бимираду дар љои ноаёне хок бишавад…
Ќаторањо дар ин бару бум аз ѓарб ба шарќ мерафтанду аз шарќ ба ѓарб…
Нимањои бањманмоњи соли 1953 миёни ќаторањои мусофирбаре, ки дар дашти Сарой аз шарќ ба ѓарб мерафтанд, ќаторае, бо равонхонаи*[§] махсус дар оѓози хеш, низ равон буд. Равонхонаи бераќами мазкур, ки ба баѓољхона мепайваст, зоњиран аз дигаронаш фарќи казої надошт, вале ин њамсонї танњо дар зоњир буд – як ќисми он шўъбаи пўшида*[**] њисоб меёфту нимаи дигараш, ки аз пўшидахона батамом људо карда шуда буд, чун равонмањбаси ашхоси мавриди таваљљўњи хоси идорањои бехатарї хизмат мекард. Ин даъфа, ба “шарофати” парвандае, ки муфаттиши калони яке аз шўъбањои аљалакори** идораи бехатарии давлатии Ќазоќистон Тансиќбоев бофта буд, чунин шахс Абўтолиб Ќуттибоев ќарор гирифт. Ва акнун, њамроњи худи Тансиќбоеву дастаи пурзўри посбонон, ўро мебурданд дар он њуљраи бандиён. Ба дигар шањрњо, барои рўбарўкунї мебурданд.
Паи дарёфти маќсади хеш устувор касе будааст Тансиќбоев – пурсупосњо рањбарањ њам давом доштанд. Вазифаи Тансиќбоев аз он иборат буд, ки батадриљ шабакаи вайронкори аз ашхоси дар њолатњои шубњанок аз асорати немисњо гурехтаву дар Югославия натанњо бо ревизионистњои ояндаи он кишвар, балки бо разведкаи Англия алоќабарќарор-карда сохтаи хадамоти махсуси душманонро ошкор намояд. Тавассути пурсишњои бардавом, муќоисаи баёноти шоњидон, далелњои мустаќиму ѓайримустаќим ва, муњимаш, тавассути тантанаи шоњи тафтишот – гуноњи худро комилан эътироф кардани айбдоршаван-дагон ва пушаймониашон аз амали хеш фош намудани душманони зархариду то кунун пинњон-шудаи Њокимияти шўравї зарур буд.
Асоси ин корро аллакай гузоштааст ў – дар рафти пурсиш Абўтолиб Ќуттибоев номи ќариб дањ нафар асирони собиќи њарбиро, ки дар Югославия љангида буданд, ба ёд овард; тафтиш нишон дод, ки аксари онњо зиндаву саломат дар гўшањои мухталифи мамлакат умр ба сар мебаранд. Онњо њама аллакай њабс шуда буданд ва, дар навбати худ, њангоми пурсиш боз номњои бисёреро ба забон оварда, рўйхати хоинони югославиро пурра карданд. Хуллас, кор љон мегирифту бо розигии сардорони боло, ки низ ифшои унсурњои душманро њамеша муфид медонистанд, ба марњалаи батамом љиддии хеш ворид мешуд. Зимни зиддияти њардамафзои байналмилалї бо њизби коммунисти Югославия ва Титоро радди маъракаи идеологї хондани худи Сталин барор кардани он бењад муфид мебуд ва натанњо ба оѓозгараш - Тансиќбоев, балки ба бисёр њампешёањояш низ, дар дигар шањрњо, ки бо њамон сабаби истифода аз фурсати мувофиќ “боло” рафтан мехостанд, “њосили фаровон” ваъда мекард. Сарчашмаи мувофиќати амал њамин буд. Ба њар њол, дар Чкаловск (Оренбурги собиќ), Куйбышев, Саратов барин марказњои вилоятњо, ки Абўтолиб Ќуттибоевро барои рўбарўкунї ва пурсишњои муштарак мебурданд, Тансиќбоевро бесаброна интизорї мекашиданд.
Тансиќбоев таъхир намекард, суръату суботи корро дўст медошт ў. Аз назараш пинњон намонд, ки берун шудан аз мањбас ба бандї чї таъсире расонд; медид, ки бандиаш аз паси панљара бо чї дарду њасрат ба дењкадањои пушти тирезаи равонхона гузарон менигарад. Тансиќбоев туѓёни ботини Ќуттибоевро мефањмиду мекўшид бо оњанги ба њадди имкон боварибахш талќинаш кунад, ки ўи муфаттиш ба вай заррае бадї намехоњад, зеро тахмин мекунад, ки гуноњаш начандон калон аст, резидент – рањбари шабакаи љосусие, ки хадамоти махсус барои фурсати мувофиќтар нигоњ доштаанд, низ, албатта ў, Абўтолиб Ќуттибоев, нест ва, агар вай ба тафтишот дар ошкор кардани резидент ёрї расонад ва, муњимаш, инро њангоми рўбарўкунї ошкору ќатъї исбот кунад, гуноњаш хеле сабук мешавад. Хеле. Мебинї, ки панљ-њафт сол пас ба хона, пеши фарзандонаш баргаштааст. Ба њар њол, агар ба кори тафтишот кўмак кунад, аз љазои олї – паррондан халос мешавад, вагарна, њар ќадар зиёдтар пофишорї намояду корро вайрон кунад ва њаќиќатро аз идорањои муљозот пинњон дорад, ањволи худашро батар мекунаду ба ањли оилааш бадбахтии бештар меорад. Он гоњ, аљаб нест, суди махфї ба паррондан њам њукмаш кунад…
Боз як бурди Тансиќбоев дар он буд, ки бандиро талќин менамуд: агар њамкорї кунад, ривоятњои китобаткардааш, билхоса, “Ќиссаи манкурт” ва “Ќатл дар Сарой” ба парвандаи љиної њамроњ карда намешаванд ва баръакс, агар ин корро накунад, Тансиќбоев матнњоро чун тарѓиби пардапўши миллатгарої пешкаши суд месозад. “Ќиссаи манкурт” даъвати зарарноки эњёи забони нодаркору фаромўшшудаи гузаштагон ва муќобилат ба омезиши миллатњост, “Ќатл дар Сарой” бошад, мањкум кардани њокимияти пурзўри олї, шикастани ѓояи бартарияти манфиатњои давлат аз манфиати шахсї, таваљљўњ ба худпарастии пўсидаи буржуазї, номаъќул донистани коллективикунонї, яъне, мутеи маќсади ягона будани њамагон аст ва аз ин њама то маънидоди манфии сосиализм чандон дур нест. Ва, чунон ки маълум аст, њар як вайрон кардани принсипу манфиатњои сосиалистї сахт љазо дода мешавад… Бењуда дањ сол намедињанд ба ашхосе, ки бе иљозат аз сањрои љамъият хўшае чидаанд. Чї љои касе, ки “хўша”-њои идеологї мечинад! Мавод, ки ин хел пешкаш бишавад, суд метавонад, бино бар моддањои иловагї, њукмњои изофа барорад. Барои эътимоди бештар Тансиќбоев якчанд бор хулосањои возењашро оид ба ќиссањои Сарой ќироат кард, оид ба ќиссањое, ки њамчуноне ў гаштаву баргашта таъкид менамуд, нахустсабаби зиндонї шудани Ќуттибоев ва оѓози парвандаи љиної гардиданашон тасодуфї набуд…
Шабонарўзи дуюм буд, ки ќатора роњ мепаймуд. Ва њар ќадар ки ба дашти Сарой наздиктар мешуданд, Абўтолиб, аз тирезаи панљарадор ба пањнои њардамафзо нигариста, бештар ба њаяљон меомад. Соатњои фориѓ аз пурсишњо, баъди талќинњои дилфишору тањдидњои бадхашмона, вай имкон дошт дар зиндонњуљраи оњанкўбаш худ ба худ бошад. Ин њам, чун нимтањхонаи Алмаато, зиндон буд, панљараи тирезањояш мањкамтар буд, ки сусттар не ва дар ин љо њам нигоњи сангдилонаи нозир аз чашмаки дар канда намешуд, вале, бо вуљуди ин, зиндонњуљра њаракат дошт, мунтазам љой иваз мекард ва нињоят дар ин љо ў аз нури пурсўзу чашмбари саќф халос буд; муњимтар аз њама, умеди таскиннопазиру љонсўзе, ки гоњ аланга мегирифту гоњ хира мешуд – умеди аќаллан як назар дидани зану фарзандонаш дар нимистгоњи Бўронї – дилашро гарм медошт. Дар ин ќадар ваќт натавонист, ки ба онњо номаякеву хабараке бифиристад, аз онњо низ сатраке нарасидаш.
Аз он даме, ки Абўтолибро дар мошини мањками мањбас ба истансаи Алмаато оварданду ба равонхонаи махсус, ба њуљраи зери назорат шинонданд, дилаш саршори њамин умеду интизорињо буд. Ва њамин ки аз рўи њаракаташ ба самти Сарой рафтани ќатораро фањмид, дилаш пурзўртар ба оњу нола даромад; Худо мегуфт, ки аќаллан бо гўшаи чашм, як лањзањак фарзандонашро бубинад, Зарифаро бубинад, баъд – њарчи бодо, бод, як боракак, як назари гузарон бубинадшон, бас…
Чунон пазмон шуда буд, ки дар бораи ягон чизи дигар фикр карда наметавонист, пайваста Худо мегуфт, ки убури истгоњи Бўронї ба рўз рост биёяд. Илоњо, шаб набошад, торик набошад, илоњо, ќатора аз истгоњ мањз њамон ваќте бигзарад, ки Зарифаю љигарбандонаш њам дар чордевориашон не, дар берун бошанд.
Њамин буд ниёзи ў аз ќисмат. Ниёзе буд њам каму њам бисёр. Лекин, агар биандешї, тасодуфро оё зўр меомад мањз чунин њукм кунад, ки бачањову Зарифа он лањзањо рўи њавлї бошанд; бигзор, бачањо саргарми бозиашон бошанду Зарифа – машѓули либософтобкунї ва њамзамон ба ќатораи гузарон бингарад; бачањо низ, баногоњ дар љояшон биистанду чашм аз тирезаи рўшани ќатора накананд. Ва ё, ногањон чизе рух дињад, ки хеле кам, вале воќеъ мешуд – ќатора бепурсупос чанд лањзаяке сари дуроња ќарор бигирад! Аз ин хаёл љигари Абўтолиб хун шуд: њам дилаш мехост, ки бахте чунин баногоњ рух бидињад, њам намехост – тоби чунин озмоиши мудњиш надорад ў, љобаљо мемирад; аз кўдаконаш њам дареѓаш меомад, ки падарашонро пушти тирезаи панљарадор бубинанд, чї фиѓон мекунанду њолашон чї мешавад… Не, бењтараш, дидор набинанд…
Ва, барои тасаллии хеш, то ќисматро розиву рањим бисозад, ки орзўњояшро амалї бигардонад, ў, аз рўи нишонањои роњи оњан ва истгоњњое, ки дучор меомаданд, беихтиёр ќаринањои гуногуни њаракати ќатораро њисобукитоб мекард - муњим буд бидонад, ки Дуроњаи Бўрониро кадом ваќт мегузаранд. Вале шубњаву изтироб њангоме њам таркаш накард, ки њисобукитобаш нек баромад; охир, ќатора таъхир карда метавонист, дер монда метавонист – чунин њолатњо дар зимистонњои сербарф кам воќеъ намешуданд.
Бисёр аламнок мебуд, ки ќатора нимистгоњро шабона убур кунад, ваќте бигзарад, ки Зарифаву кўдаконаш, бехабар аз он ки падарашон њамагї дањ ќадам дуртар аз хона равон аст, хоб бошанд. Ин аз эњтимол дур набуд ва, бечорагиву вобастагии комилашро ба њукми тасодуф дарк карда, бештар азият мекашид ў.
Абўтолиб боз аз як фалокат бисёр хавф дошту Худо мегуфт, ки аз он амонаш бидињад – мабодо ки муфаттиши шунќорчашм Тансиќбоев пурсиши навбатиашро мањз њангоми убури дуроњаи Бўронї сар кунад.
Чї ќадар монеаву хатарњо буданд, ки бењад берањмона ба таманнои поки як назар пайвандони хешро дидани як инсон муќобилат мекарданд – њамин буд сазои мањбусї ва танњо як чиз шодиву умедаш мебахшид, ки алњол бахташ хандидаасту тирезаи равонзиндон аз рост, мањз аз тарафи дуроњаи Бўронист.
Њама ин андешаву њарос ва шубњаву гумонњо Абўтолибро чандон ба гирдоби андўњ мекашиданд, ки худашро аз ёд мебурд; саропо ѓарќи интизории шадид шуда, дигар дар бораи худ фикр намекард ў, ба моњияти њодиса сар фурў бурдан намехост; тасаввур намекард љиноятњои мудњише, ки Тансиќбоев ба вай мечаспонаду бораш мекунад, ба сараш чињо меорад; ин муфаттиши мунтазам толиби иќрори ў мутаассибонаву бешармона маќсади азмкардааш – ифшои шабакаи худаш бофтаи љосусњои душманро, ки гўё њанўз аз солњои љанг амал мекардааст, ноил шуданї буд; фош намудан мехост онро, то несту нобудаш бикунаду давлатро аз хатар эмин бидорад.
Тансиќбоев, ки на Рањмонро мешинохту на шайтонро, чун Рањмону чун шайтон њама чизро ба њисоб гирифтаву ќаблан муќаррар карда буд ва акнун танњо амал мебоист. Бино бар ин њам, равон буд ў, бино бар ин њам, дар равонмањбас Абўтолиб Ќуттибоевро рўбарўкунї мебурд, то ин корро саранљом бисозад.
Абўтолиб бошад, аз Худованд фаќат як талаб дошт – мехост чизе халал нарасонадаш, ки аз тирезаи равонхона аќаллан як лањза бачаяконаш Эрмаку Довулро бубинад, Зарифаро бубинад, бори охирин бубинад, барои умрбод бубинад. Зиёдтар аз ин дар зиндагї чизе намехост ў, бо њасрат дарк мекард, ки аз азал дар пешониаш њамин хел навишта будаанд; њамон дам вопасин лањзаи бахташ хоњад буд, дигар ў њаргиз ба хонадонаш барнахоњад гашт, зеро айбе, ки Тансиќбоев - Тансиќбоеве, ки пешорўяш ў билкул бењимояту бењуќуќ аст ва, табиист, пешорўи њокимияти абарќудрат низ њамин гуна њимояту њуќуќе надорад, - ба гарданаш бор кардааст, љуз марг, марги фаврї ва ё батадриљи дар лагерњо, боре намеорад. Абўтолиб ба хулосаи ногузир расид, ки ќурбонии комили дасти Тансиќбоев аст ў. Дар навбати худ, Тансиќбоев як мурватчаи сохти бемаънии муљозотии мунтазам ќудратафзое беш набуд. Ва ин сохт зидди душманоне, ки њаракати љањонии сосиализмро боз-доштан мехостанду тантанаи коммунизмро дар рўи замин монеъ шуданї буданд, беамон мубориза мебурд.
Њамин ки ин ифодаи пурсењру љоду боре ба касе чун айбнома пешнињод шуд, дигар роњи халосї набуд. Натиља танњо ва танњо љазое – паррондан, биступанљ, понздањ ва ё дањ сол мањбусї – буда метавонисту бас. Натиљаи дигар пешбинї нашуда буд. Касе њам дар чунин мавридњо натиљаи дигарро интизор намешуд. Њам љафокаш ва њам љафокор яксон мефањмиданд, ки ин тасвияти љодугарона, баъди эътибор пайдо кардан, љазодињандаро натанњо пуштибонї мекунад, балки, беш аз ин – ўњдадор месозад, ки барои решакан намудани душманон аз тамоми воситањо истифода бубарад ва љафокашро, ки пеши деви дигарандешихор чун ќурбонии навбатиаш афкандаанд, вазифа-дор мекард саранљоми худро чун зарурати томе бипазирад.
Њамин хел њам шуд. Ќатора дар дашти Сарой мерафту мерафт ва Тансиќбоеву муљримаш дар як равонхона мусофират доштанд, то бо њам ва дар айни замон њар яке ба тарзи худ кори ба манфиати зањматкашон муфид – ифшои навбатии душманони пинњоншудаи мафкуравиро ба иљро бирасонанд, вагарна сосиализм имконнопазир мегардаду дар шуури оммањо нопадид мешавад. Бино бар ин, бетанаффус бо ким-кињо мубориза кардану ким-кињоро фош намудану ким-кињоро аз байн бурдан талаб карда мешуд…
Ќатора њамоно мерафту мерафт. Абўтолиб, ки таќдирашро заррае таѓйир дода наметавонист, ноилољ ба ќисмати пешонї, чун ба балои рафънопазире, тан дод. Акнун асли воќеаро чандон мутеъонаю навмедона мепазируфт, ки ќаблан бааламу ноилољона муќобилаташ мекард. Ў торафт бештар имон меовард, ки аз нав ба дунё биёяд њам, аз бархўрд бо ќудрати бечењраю ноодамонае, ки Тансиќбоев тимсолаш аст, гурехтан муяссараш намешавад. Ин ќудрат аз љангу аз асорат њам дањшатноктар будааст, зеро фалокатест бемўњлат ва шояд аз замони офариниши дунё бардавом. Эњтимол Абўтолиб Ќуттибоев – як омўзгори оддии мактаб – нафаре аз он абнои башар аст, ки љаримаи азияти бекории бардавоми шайтонро мекашанд; љаримаи замонеро, ки њанўз инсон дар пањнои Коинот пайдо нашуда буд ва баъдан пайдо шуду ягона миёни њама мављудоти рўи замин њамоно ситорааш бо ситораи шайтон мувофиќ омад ва рўз ба рўзу аср ба аср тантанаи шарро роиљ кардан гирифт. Оре, танњо инсон ба ин дараља золим баромад. Ба ин маънї Тансиќбоев барои Абўтолиб тимсоли азалии шайтанат буд. Ва, аз ин рў, дар як ќатор, дар як равонхонаи махсус, бањри иљрои як кори фавќулмуњим равон буданд онњо.
Тансиќбоевро дар истгоњњои гуногун њамхизматони мањаллиаш пешвоз мегирифтанд ва, яке ба расми ёриву дигаре ба таќозои њамкорї рањтўшањои хўрданиву нўшиданї оварда, аз кораш мемононданд. Ва ин Абўтолибро хурсанд мекард, зеро барои пурсишњои пуразоб њарчи камтар ваќт мемонд.
Махсусан, дар вокзали Ќизилўрда зўр пешвозаш гирифтанд дўстони њампеша – ба равонхона таоме оварданд, ки рўяш бо сачоќи сафед пўшида буду њанўз њавраш мебаромад. Дар долон давуѓечи посбонон, ки зиёфатро ќабул мекарданд, сар шуд. «Ќазї! Ќабурѓа! – баиштињо пичиррос зад якеи онњо. – Чї хел бўи наѓз! Дар шањр ин хелаш нест, ин гўшти сањрост!»
Абўтолиб аз гўшаи тирезаяки панљарадор Тансиќ-боевро дид, ки шинелаш сари китф хайрухушкунї перрон баромад. Давра меистоданд њама – гўё мунтахабашон карда бошанд, ѓалчаву фарбењ, телпакњои ќароќўлї ба сар, афташон суп-сурхи муљалло, лабњо пури табассум, хушњолона њаракатњо кардаву якдилона, шояд аз боиси латифаи навбатї, ќоњ-ќоњ механдиданду дањонашон дар њавои ќањратун бўѓи гарм мепароканд ва пошнаи мўзањошон эњтимол рўи барфи тунук ѓиљирас мезад. Милисањои зирак бошанд, касеро он сў роњ намедоданд ва дар сари ќатора, назди равонхонаи махсус танњову ќонеъу мўътамиду хушбахт меистоданд Тансиќбоеву њам-табаќонаш ва касеро коре њам набуд, ки дар пањлўяшон, дар њуљразиндони ќатора шахси бо љањду талоши онњо бандишуда азият мекашад: шахсе, ки на дузд асту на таљовузкору одамкуш, баръакс, инсонест некандешу бовиљдон, ки љангу асоратро дидаасту љуз муњаббати зану фарзандони хеш, ки дар он маънии аслии зиндагиро дарёфтааст, ба оини дигаре намегаравад. Вале мањз чунин як одаме, ки узви ягон њизби дунё нест ва савгандњо нахўрдаву тавбањо накардааст, даркор буд ба онњо дар зиндон, то халќи зањматкаш хушбахтона бизияд…
Баъди Ќизилўрда љойњои шиносу азиз сар шуданд. Шом фаро мерасид. Дар хамгашти барфпўше, оњиста тоб хўрда, Сирдарё љило доду дар байни дашт бањри Арал намоён шуд. Аввал бо нишонањояш – гоњ ќамишзори пурпечу хам, гоњ гўшаяки дури оби мусаффо ва гоњ љазираяке – аз худ дарак дод бањр ва, дере нагузашта, Абўтолиб мављњояшро дид, ки рўи реги намноки наздики роњи оњан мехазиданд. Ин њама – њам барф, њам рег, њам сангњои соњил, њам бањри нилгуни бодовар, њам галаи уштурони сурхусиёњтоби нимљазираи сангис-тонро њамзамон зери осмони баланди пур аз доѓњои абрњои сафед дидан хеле аљиб буд.
Абўтолиб ба хотир овард, ки Едигейи Бўронї аслан аз соњили бањри Арал асту моњигирони шиносаш, тавассути роњбаладњои ќаторањои боркаш, ба Ќазонќоп моњии хушкондаи бањри Арал мефиристанд ва њамоно дилаш бо изтироб ба сўзиш даромаду танг шудан гирифт – то дуроњаи Бўронї начандон зиёд, якшаба роњ монда буд; сањарї, соатњои дањ ё каме баъдтар, ќатораи мусофирбари дар оѓозаш равонхонаи махсус, аз бари кулбањои бодхўрда, сарочаву оѓили шутурон, ки аз дарзањои пурхор ињота доштанд, гузаштаву роњњои давонро пас гузошта, аз назар ѓоиб мешавад; меояду меравад он. Чї ќадар мегузаранд ќаторањо аз шарќ ба ѓарбу аз ѓарб ба шарќ, вале дили Зарифа гувоњї медода бошад, ки Абўтолиб он сањар ба ѓарб дар њуљразиндони равонхонаи махсус хоњад гузашт; ё шояд дилњои кўдакон номафњуму пуризтироб чизе пай бубаранду мањз њамон соат дидани ќаторањои рањгузар биштобанд? Худоё, чаро чунин гарону талх аст умри одамон?
Офтоби бањманмоњ ѓуруб мекарду дар дуродур, андар намуди пораосмони коњандаи арѓувонии байни хоку афлок, хомўш мешуд; аллакай говгум фаро мерасиду шаби зимистон оњиста ќомат меафрохт. Дар тирагї рўъёњо хомўш мешуданду чароѓњои истгоњњо фурўзон. Ќатора бошад, печутоб хўрда, ба ќаъри шаби дашт рањ мебурд…
Хобаш намеомаду азият мекашид Абўтолиб Ќуттибоев. Ўи дар њуљраи оњанкўб мањкам љои нишаст намеёфт, худро аз як кунљ ба кунљи дигар мегирифту оњи сард мекашид, бекор хоњиши њољатхона рафтан мекарду нозирро ба ѓазаб меовард. Вай, дари њуљраро нимво карда, аллакай якчанд бор огоњї дода буд:
- Э бандї, чї ин ќадар мелўтї? Мумкин не ин хел! Рост бишин!
Вале Абўтолиб, ки ќудрати худро ором намудан надошт, нозирро зорї мекард:
- Илтимос, ягон чиз бидењ, хобам бубарад, ки мемурам. Бахудо, мемурам! Чї даркор ба шумо мурдаи ман? Ба сардорат бигў – чи даркор ба шумо мурдаи ман? Хобам намебарад, бахудо, хобам намебарад!
Аљоиб, ки (сабаби ин мењрубониро Абўтолиб сањари рўзи дигар фањмид) нозир аз њуљраи Тансиќбоев доруи хоб овард ва Абўтолиб онро хўрда, нимањои шаб ѓанаб кард, вале хоби њаќиќиаш наомад, ки наомад. Нимхобу нимбедор, зери садои якнавохти чархњо ва ѓурриши боди дашт ба назараш менамуд, ки пеш-пеши ќаторакаш[††] медавад, љон коњондаю нафасгардон шуда, медаваду ќатора бо тамоми ќудрат думболагириаш мекунад. Њамин тавр медавиду медавид ў он шаб рў-рўи роњи оњан, пеш-пеши ќаторакаш ва чунон мудњишу воќеї буд он њама, ки гўё дар бедорї рух медод. Њалќаш ќоќ шуда буду нўшидан мехост. Ќаторакаш бошад, бо чароѓњои фурўзонаш роњро рўшан карда, аз пасаш меомад. Ва ў њамоно, бошиддат ба чор сўи бўронї нигоњ карда, миёни роњ медавид ва, њар тараф рў оварда, рањмовар ном мегирифту нидо мекард: «Зарифа, Довул, Эрмак, куљоед шумо? Биёед пешам! Падаратонам ман! Куљоед шумо? Овоз бидињед!». Вале касе овоз намедод. Пеш тип-торик буду аз аќиб ќаторакаши ѓулѓулаафкани ба помол намуданаш омода дарёбаш мекард ва ў мадоре надошт бигурезаду дар ягон љо аз ќаторакаши думболагир, ки дам ба дам наздиктару наздиктар мешуд, панањ бубарад…
Ва аз ин њолаш батар мешуд – њаросу навмедї суръаташро мањдуд мекард, поњояш дигар гапашро намегирифтанд, нафасаш дамбадам дарун мезад…
Сањари барваќт, нимтанаи пахтагиашро сари китф партофта, Абўтолиб, ки ранги рўяш кандаву чењрааш варамида буд, аллакай назди тирезаи панљарадор нишаста, ба дашт менигарист. Берун сарду њанўз торик буд, лекин батадриљ тарњи замин аён мешуду субњ медамид.
Ва, њарчанд ки осмон љо-љо мекушод, маълум буд, ки њаво тира мешаваду шояд барф њам буборад…
Акнун аниќ дашти Сарой, ки аз барфу барфтўдањо пур бошад њам, аз рўи тарњи хеш – теппаву хамгашту ќарияву нахустин дуди аз сафарњои пешин шиноси бомњояш нигоњи даќиќро ошно буд, сар мешуд. Азиз метофтанд он бомњои бегона, ки аз тўтањошон дуд мебаромад. Ба њамин зудї бояд истгоњи Ќумбел пеш биёяд, пас он, баъди ягон се соат дуроњаи Бўронист. Гуфтан мумкин, ки масофае њам намонда буд – охир, Едигейу Ќазонќоп њангоми зарурат – дар тўйу азоњо шутурсавор ба ин љоњо меомаданд… Дар ин сањари мардон њам касе, савори шутури бўр, телпаки мўинаи рўбоњ ба сар, равон буд ва Абўтолиб беихтиёр ба панљара љафс шуд, ки яке худї бошад… Рафту Едигей бошад, ки савори Ќаранораш барои чизе ба ин љоњо омадааст? Савори маркаби муќтадираш, ки чун заррофањои Африќо чусту чолок аст, сад чаќримро тай карда, ин љоњо омадан чї душворї дорад барои ў…
Боре, худаш њам бехабар, банди њолате шуд Абўтолиб, ки беихтиёр, гўё ба манзил расида бошад, ба тайёр шудан сар кард. Ду маротиба њатто пайтова печонду мўза пўшид, борхалтаашро ба тартиб овард ва мунтазир шуд. Лекин тоќат карда натавонист – посбононро ба љону њолашон намонд, ки иљозаташ бидињанд барваќттар дастурў бишўяд ва, аз нав ба њуљра баргашта, боз њам намедонист худро ба чї машѓул бидорад.
Ќатора њамоно дар дашти Сарой равон буд… Абўтолиб, ба ќисмат тан дода, дастонашро байни зонувон фишурда менишасту гоњ-гоње ба тиреза менигарист.
Дар истгоњи Ќумбел ќатора њафт даќиќа истод. Ин љо аллакай њама чиз худї буд. Њатто ќаторањо, ќаторањои боркашу мусофирбар, ки ќабл аз њар сўе рафтан дар роњи ин истгоњи калон ба ќатораи онњо дучор меомаданд, Абўтолибро азизу дилљў менамуданд – охир, онњо, чанд лањзаяке пеш, аз истгоњи Бўронї гузаштаанд, аз истгоње, ки бачањову њамсари ў зиндагї доранд. Ва як њамин кофї буд, ки он љисмњои бељон ќарини дилаш бошанд.
Ва, ана, ќатораи онњо боз ба роњ даромад ва то он ки ќад-ќади перрон мерафту аз њудуди истгоњ набаромада буд, Абўтолиб тавонист чењрањои шиностоби сокинони мањаллиро бубинад. Оре, оре, ў бешубња мешинохт он ќумбелињои дидаашро ва онњо низ эњтимол сокинони деринаи Бўронї – Ќазонќопу Едигей ва ањли хонадонашонро медонистанд; охир, писари Ќазонќоп - Собитљон, ки акнун дар донишкада мехонд, мактаби њамин љоро тамом карда буд…
Истгоњро пас гузошта, ќатора суръат мегирифту торафт тезтар роњ мепаймуд. Ба ёд овард Абўтолиб, ки боре њамроњи бачањо барои тарбуз омада буд ин љоњо, дафъаи дуюм – барои арчаи солинавї ва баъдан – бо корњои дигару дигар…
Ба хўрдание, ки сањар додандаш, даст назад Абўтолиб. Њамвора дар фикри он буд, ки то дуроњаи Бўронї тамоман кам, бештарак аз ду соат ваќт мондааст ва аз он мењаросид, ки мабодо барф бибораду бўрон бишавад, он гоњ Зарифаю бачањо аз хона намебароянду вай њатто аз дур њам дидаашон наметавонад…
«Худоё, - аз дил мегузаронд Абўтолиб, - барфатро нигоњ бидор. Сабр кун каме. Ваќти барфборї меёбї баъд. Мешунавї, худоё? Илтиљо мекунам!» Мух задаву дастонашро байни зонувонаш фишурда, мекўшид њушашро љамъ биёрад, тоќат бикунад, ба худ фурў биравад, то фоли ќисматашро халалдор насозаду чизеро, ки аз сарнавишт дархоста буд – аз тирезаи ќатора дидани зану фарзандонашро – интизор бишавад. Бошад, ки онњо њам ўро бубинанд… Субњ, ваќте ки зери назорати посбон дар њољатхона дастурў мешуст, ба оинаи зангорбастаи болои дастшўяки зангзада нигаристу худро пуркидарангу мурдасон хазончењра, чандон хазончењра, ки њатто дар асорат ин хел набуд ва тамоман мўсафед дарёфт; чашмонаш њам чун пештара не – аз њасрат бенур шудаву пешониашро ожанг зер карда буд… То њол пирї дар хаёлаш њам намеѓунљид… Бачаяконаш Довулу Эрмак ва Зарифа бубинанд, гумон аст бишносандаш. Њатто шояд аввал бињаросанд. Вале баъд чи хел шод мешаванд онњо; ў низ, њамин ки ба хонадонаш баргашту дар бари фарзандону њамсараш осудагї дарёфт, боз батадриљ асли ќадим мешавад…
Дар ин хусус андешида, боз ба тиреза чашм давонд Абўтолиб. Ана, боз љоњои шинос – ду тараф пуштањову байнашон – хамгаште. Орзў дошт, ки ягон ваќт бачањои Бўрониро ин љо биёрад, то пушта ба пушта, чун рў-рўи амвољ, хурсандона нидо намуда, даводав кунанду даводав…