А жалезкi тыя - з аднае фабрыкi...
У сваёй далейшай працы часам падсвядома выкарыстоўваў я падобныя парады, назiраннi i не толькi ў сталярнай справе, а i ў розных iншых, як, напрыклад, у мулярскай...
Асiнавыя дровы...
А яшчэ вось як народная дасцiпнасць дапамагла нам пазбавiцца дужа непрыемнай аперацыi: у нядаўна адрамантаванай кватэры зiмою здымаць жалезную трубу, якая злучала нашу галандачку з комiнам у суседняй кватэры. Справа ў тым, што трубу запоўнiла сажа, нават дым не праходзiў.
Суседка, Кацярына Пятроўна, пачуўшы тое, кажа:
- Не слухайце муляроў, не трэба нiчога разбiраць ды ў кватэры бруд разводзiць. Вазьмiце бярэмца сухiх асiнавых дроў ды прапалiце iмi ў печы.
Спачатку мы з жонкай падумалi, што наша суседка жартуе, бо яна была кабета вясёлая, жыццярадая. Я, на ўсякi выпадак, запытаўся ў яе:
- А цi не падобна ваша парада, Кацярына Пятроўна, да той, якую мне, малому, давалi, калi я меўся зайцоў лавiць: вазьмi, маўляў, драбочак солi i ўскiнь зайцу на хвост, заяц адразу i сядзе...
- Ды што вы, - кажа, - якiя жарты! Пойдзем, я памагу вам i бервяно асiнавае распiлаваць.
Падрыхтавалi мы ўсё. Прынёс я бярэмца дроў. Распалiлi. I што б вы думалi: як пачало гудзець, як пачало палаць, дык мы i не дазналiся, куды тая сажа знiкла, так добра прачысцiла трубу. У далейшым, дзе б мы нi жылi, рыхтуючы палiва для зiмы, я заўсёды клаў асобна маленькую кладнiчку сухiх асiнавых дроў i прапальваў iмi печ не менш аднаго разу на месяц, не чакаючы таго, пакуль сажа запоўнiць увесь комiн...
Ветрык
Стаў я на тралёўку. Трэба было траляваць - вывозiць на конях - бярвенне з тайгi, з сопак i падвозiць яго да вялiзнага тартака, дзе гэтае бярвенне паступова распiлоўвалася на дошкi, цёс, брусы, на чыгуначныя шпалы.
Ранiцой мне стары дзядуля, сiбiрак, загадчык коннага двара, кажа:
- Табе конь прызначаны. Зваць яго Ветрык. Толькi быў ён у дзiкунскiх руках - дужа заняпаў.
Падышоў я да Ветрыка, зiрнуў - конь цёмна-шэры, у яблыках, але, вiдаць, бiты-перабiты, худы-худы. Па ўсёй скуры, на баках, - рубцы, пiсягi, дакрануцца нельга. Ён, вiдаць, так спаняверыўся ва ўсiх людзях, што, як толькi да яго руку працягнеш - на сцяну лезе.
- Ой, дзядуля, дзядуля! - кажу я загадчыку. - Ну што ж мне рабiць з такiм канём? Я ж нiчога не зараблю на iм. Хоць бы яму катэгорыю на месяц-два зменшылi...
- Не згаджаецца ветэрынар. Кажа, што ўнутры ён зусiм здаровы...
Ну i ўсё. Гутарка скончана. Падыходжу браць каня - з рук вырываецца, упiраецца, на каленi становiцца, а ў вачах такая жуда, такi жах, што, здаецца, зараз гвалт закрычыць, пачне лямантаваць. Я яго пагладзiў, пацерабiў каля вушэй, кажу:
- Ветрык! Ветрык! Не бойся мяне, я цябе бiць не буду. Пойдзем памаленьку.
Ледзь-ледзь выцягнуў са станнi да саней. Запрагаю, накладаю збрую, а ён дрыжыць, як ад трасцы якой. Узяў я сена ахапак, паклаў на калодку. Думаю, пакуль буду грузiць, ён хоць сена з'есць. Паехаў.
Таварышы даўно ў тайзе, а я толькi еду.
Прыехаў на самую блiжнюю дзялянку. Ветрыку сена ахапачак на пень, а сам давай бярвенне да саней на сабе падцягваць. Увязаў ланцугом. Пагладзiў Ветрыка, пагаварыў з iм. Адно ўгiнаецца ад мяне, дрыжыць. Паехалi. На разгрузцы зноў - яму сена пад самы нос. Пакуль запiсалi, скацiлi - ён сена ўсё i даеў.
Так мы з iм i пачалi працаваць, з Ветрыкам. Праходзяць два тыднi. Ён ужо зусiм перастаў мяне баяцца. Нават iржаць пачаў, калi я да яго ранiцай прыходзiў. Авёс свой пачаў з'ядаць увесь. Сена еў, колькi хацеў, бо я без сена нi разу ў тайгу з iм не е'здзiў. I пачаў мой Ветрык станавiцца сапраўдным Ветрам. Павазiў я на iм малыя вазы - стаў вазiць большыя. Заработкi мае павялiчылiся. Раны-пiсягi на ягоных баках знiклi. Хоць пры абозе былi адмысловыя людзi, якiя павiныы былi чысцiць коней, але i сам я, узяўшы шчотку, разоў колькi чысцiў яго. Ён адно галаву з боку на бок паварочваў, на сцяну больш не скакаў. Дзiва што! За колькi часу я яго лiтаральна пальцам не пастрашыў. Едзем, бывае - спынiцца з возам, я пагладжу яго, пачакаю, дам перадыхнуць. Глядзiш - пайшоў далей, як лепш i не трэба.
I прайшлi так аж чатыры месяцы. Дваццаць чалавек хадзiла за мной следам:
- Дай мне, дай мне Ветрыка. Ты ўжо наездзiўся з iм...
Я толькi пасмiхаўся ў адказ.
Бывала, едзем у тайгу, дык ён сам, без майго панукання, вылятае на абочыну, вiхрам абганяе легцавыя санi ды зноў на дарогу i пайшоў...
А якi ж ён ласкавы стаў! Падыду блiзка - галаву паверне ды губамi мяне за вуха зловiць або пачне лёгенька iржаць. Вось як ён да мяне звык, як уразумеў, што я сябар яму, а не звер люты, не вораг якi.
Парашылi вызвалiць Ветрыка ад цяжкой работы, каб зноў ён цешыў людскiя вочы, каб iншыя пабачылi, як можна аднавiць хараство ласкай, сардэчнасцю.
Сустрэча з кабаргою
Прыехаў я неяк на сваiм Ветрыку ў тайгу. Узнялiся на сопку. Усе бярвеннi ляжалi зручна, нi варочаць, iнi падцягваць не трэба. Я падвярнуў iх на пакатках - яны i леглi на калодку саней. Пачаў я iх увязваць ланцугом. Гэта была вельмi адказная частка работы: трэба так сплытнiць воз, так моцна звязаць яго, каб ён не рассыпаўся на самых крутых паваротах, на самых нечаканых перашкодах, нават перакулiўшыся на якой валежыне. Стаўшы на калена, я рукой даставаў канец ланцужка, аж чую, мой конь, Ветрык, нешта пахропвае, нiбыта што незвычайнае пабачыў i хоча звярнуць на гэта незвычайнае маю ўвагу. Падымаю галаву з-за бярвення, гляджу: праўда, нязвыклае вiдовiшча! На фоне абсыпаных снегам цёмна-зялёных дрэваў стаiць на пнi вялiзным кабарга, злёгку як бы прытанцоўвае на гэтым пнi, як бы нас на гульню якую цi на танец запрашае. Нiколi я жывое кабаргi так блiзка не бачыў. Затое тады ўдосталь налюбаваўся на яе, разгледзеў усё ўбранне, вочы, беленькi гальштук на шыi, больш дакладна кажучы - на падгруддзi. Я пачаў з ёй размаўляць:
- Ах ты, мая прыгожая, ах ты, мая харошая, iдзi блiжэй, - ды з працягненай рукой стаў да яе падыходзiць. Яна - гоц! I знiкла. Ну, зразумела, нам з Ветрыкам няма часу бавiцца. Я зноў пад воз, зноў за ланцуг, замацаваў як мае быць. Устаю на ногi - стаiць зноў красуня! Ды сонца пасвяцiла ў наш куток, яе цёмна-карычневая поўсць зазiхацела, як нейкае старадаўняе золата... Так мы i пакiнулi яе на пяньку. Памахаў я ёй рукой.
- Бывай, бывай, таежная красуня! Каб лёс сцярог цябе ад злых людзей!
Нiдзе не бачыў я такую ненапалоханую кабаргу.
Неспадзяваны феерверк
Прыехаў я ў тайгу па бярвенне. Нiчога падрыхтаванага пры дарозе, зразумела, не было. Трэба спушчаць з сопкi бярвенне самому. Зiрнуўшы ў вышыню, я пабачыў добрыя, кубатурныя саракоўкi, - бярвенне да сарака сантыметраў у дыяметры. Адагнаўшы каня далей, кiнуўшы яму сена, я палез угору. А трэба сказаць, што лесавозная дарога каля сопкi iшла лiтарай "г". У самым кутку быў распалены агонь. Каля яго грэлiся людзi. Узняўшыся па адхоне да бярвенняў, я накiраваў iхнiя канцы на дарогу, а пасля падумаў: "А што, калi яны пойдуць адразу, без затрымкi? Яны ж могуць пабiць або пакалечыць людзей!"
Вось я i пачаў крычаць усiм, хто быў унiзе, каб адышлiся ўбок.
Марудна, пацягваючыся, не хочучы ад цеплынi iсцi ў холад, людзi ўсё ж крыху паадыходзiлi. Адзiн, ужо стоячы на нагах, усё нейкiм вожыгам распальваў сваю цыгарку. А мне нельга марудзiць. Закрануў я рычагом адно бервяно, закрануў другое, i - толькi iх i бачыў. Над дарогаю ўзняўся феерверк агнёвы, у паветры iскры, галаўнi з агнём, попел, вуголле, чугны страшэнныя выбухi, як ад снарадаў, гэта - бервяно аб бервяно так грукочуць... Адным словам - жуда. Сеў я адразу на пень, ногi мае падкасiлiся.
"Забiў, - думаю, - дурня, якi з ражном стаяў..."
Але ж што было: каля самага вуха ў чалавека прасвiсталi бярвеннi, а яго не закранулi, толькi попелам ды вуголлем абкiдала. Нiчога не пабiлi i не паламалi. Дзякуюць мне навальшчыкi, што я iх ад агню паадганяў заўчасна. А я слухаю i думаю: "Як добра, што лёс злiтаваўся i пазбавiў мяне такога няшчасця". Бо не было б мне спакою ўсё жыццё.
Пiльная варта
Дзве невялiкiя таежныя рэчкi - Тара i Чайгашэт, - не даходзячы да ракi Бiрусы, злучалiся ў адзiн паток i тады ўжо ўлiвалiся ў вялiкую раку. Памiж iмi, перад такою злукай, ляжала вялiкая паляна, нiбы востраў. Калiсьцi тут была тайга, але пасля па суседству з паселiшчам лес высеклi, пакiнуўшы толькi хмызняк ды валежыны. Пнёў засталося вялiкае мноства. I вось на гэтым месцы, на гэтай паляне або востраве, - называйце як хочаце, - аблюбаваў я са сваёй жонкай месца для пабудовы жытла. Паколькi праз Тару моста не было, усе будаўнiчыя матэрыялы павiнны былi падвезцi зiмой, па саннай дарозе. Летам трэба было пераносiць на сабе.
Праз гады два мы раскарчавалi, расчысцiлi пляцы i iна той захламленай, дзiкай пляцоўцы стаў дзiвосны аазiс. Колькi старых валежын папалiлi, колькi пнёў выкапалi! На адной нашай сядзiбе мы з жонкаю выкарчавалi больш сотнi пнёў. Iдучы на пакосы каля нашых сядзiб, старыя сiбiракi спынялiся i толькi глядзелi, як на якую выстаўку.
Пачалi новыя жыхары жыць ды радавацца. Усё расце добра, паветра чыстае, вада ў разводдзе не даходзiць, падпамосце не залiвае. Дык чаго ж яшчэ трэба? Нават машкi i той бадай няма тут, бо ветрык з усiх бакоў наша ўзвышша прадувае, а яна, машкара ўсялякая, чыстага ветру i баiцца. Але адна бяда: на ўсiх гародах у нашых навасёлаў так жа, як i ў асноўным, старым паселiшчы, вялiкая, незлiчоная колькасць розных агародных шкоднiкаў. У некаторых столькi вусеняў, што выходзяць сем'ямi, збiраюць рукамi, пасыпаюць гексахларанам ды ўсякай iншай атрутай. Пытаюцца суседзi:
- А як у вас?
Мы адказваем, што ў нас няма нiякiх чарвякоў. Суседзi гавораць:
- Вы, мабыць, нешта робiце. Навучыце нас.
Мы гаворым, што рабiць нiчога не робiм, нiчым не пасыпаем, апрача толькi як попелам чыстым, калi земляных блох заўважаем... Не вераць нам ды ўсё. А быў на нашай сядзiбе адзiн кавалачак недакарчаваны. Не паспеў я прайсцi яго, бо хварэў. Балела рука, ледзь выратаваў яе. Расла на гэтым кавалачку трава нейкая, накшталт свiнаркi. Дужа паскудная трава. Нават сякера яе не брала. Прыходзiлася заварочваць з карэннем i здзiраць, як аўчыну. Так i казалi людзi пра сваю работу: "Кажухi драў".
Раслi ў тым куточку дзве-тры ялiнкi, пара кусточкаў бружмелю. Адным словам - тое-сёе. I стаяў тут невялiкi мурашнiк. Цяпер кожны школьнiк маленькi ведае пра тое, якую надзвычайна вялiкую карысць прыносяць мурашкi. А тады - я меў пра iх агульнае ўяўленне, такiх цудоўных твораў, як кнiгi I.А.Халiфмана, у вочы не бачыў, а каб чытаць - дык зусiм не. Жывуць мурашкi, бегаюць скрозь па нашым агародзе. Адзiн раз нават жонка крыху занепакоiлася, паклiкала мяне: