— Пакуль што не думайце ні пра якую помсту ці яшчэ штосьці. Мяркую, мы зробім гэта законнымі сродкамі — бо нам трэба яшчэ сплесці нашую сетку, а іх сетка даўно ўжо гатовая. Найперш трэба вызваліць вас з сур’ёзнай небяспекі, якая вам пагражае. Наступная мэта — раскрыць таямніцу і пакараць вінаватых.
— Вялікі вам дзякуй, — сказаў малады чалавек, устаючы і надзяваючы плашч. — Вы вярнулі мне жыццё і надзею. Безумоўна, я зраблю так, як вы сказалі.
— Не губляйце ні хвіліны. І самае галоўнае — беражыце сябе, бо я нават не сумняюся, што вам пагражае сапраўдная небяспека, якая насоўваецца ўсё бліжэй. Як вы паедзеце назад?
— Цягніком з вакзала Ватэрлоо.
— Яшчэ няма дзевяці. На вуліцах будзе тлумна, і вас гэта, спадзяюся, абароніць. Але ў любым выпадку асцярожнасць не будзе лішняй.
— Я ўзброены.
— Гэта добра. Заўтра я вазьмуся за вашую справу.
— Мне чакаць вас у Хоршэме?
— Не, разгадка вашай таямніцы хаваецца ў Лондане. Тут я і буду яе шукаць.
— Тады я зазірну да вас праз дзень ці два, раскажу пра куфэрак і паперы. Я буду дакладна трымацца вашае парады.
Ён паціснуў нам рукі і выйшаў. На вуліцы ўсё гэтак жа скавытаў вецер, а ў вокны барабаніў дождж. Здавалася, што гэтую дзіўную і страшную гісторыю прынеслі нам неўтаймоўныя стыхіі, кінулі яе, як кідае бура абрывак марское водарасці, і цяпер забралі назад.
Некаторы час Шэрлак Холмс сядзеў моўчкі, апусціўшы галаву і ўтаропіўшыся ў чырвонае полымя каміна. Потым закурыў сваю люльку і, адкінуўшыся на спінку фатэля, пачаў назіраць за сінімі колцамі дыму, якія падымаліся да столі, даганяючы адно адное.
— Думаю, Ўотсан, — урэшце заўважыў ён, — што сярод усіх нашых справаў не было больш фантастычнай, чым гэтая.
— За выняткам гісторыі пра Знак чатырох.
— Ну, хіба што... Так, вы маеце рацыю... І ўсё ж я думаю, што небяспека, якая пагражае Джону Апэншоў, яшчэ большая, чым тая, што вісела над братамі Шолта.
— Але ці маеце вы, — спытаў я, — нейкае ўяўленне пра гэтую небяспеку?
— Сумневаў адносна яе характару і быць не можа, — адказаў Холмс.
— Тады ў чым яна палягае? Хто хаваецца за ініцыяламі ККК і чаму ён пераследуе няшчасную сям’ю?
Шэрлак Холмс заплюшчыў вочы і, абапершыся на падлокніцы, звёў кончыкі пальцаў.
— Калі сапраўдны мысляр, — пачаў ён, — убачыць хаця б адзін факт ва ўсёй яго паўнаце, ён зможа не толькі прасачыць увесь ланцуг падзеяў, якія сталі яго прычынай, але і прадказаць, да якіх вынікаў ён прывядзе. Як Кюўе мог беспамылкова апісаць усю жывёлу, разгледзеўшы адну толькі яе костку, так і назіральнік, які дэталёва вывучыў адно звяно ў ланцугу падзеяў, здольны дакладна ўзнавіць усе астатнія, папярэднія і наступныя. Пакуль мы яшчэ не дайшлі да высноваў, якія можа зрабіць толькі розум. Каб развязаць любую праблему, трэба яе даследаваць, на што не здольныя ўсе тыя, хто шукае рашэнне з дапамогай пачуццяў. Але каб у найвышэйшай ступені авалодаць гэтым майстэрствам, мысляру неабходна ўмець выкарыстоўваць усе вядомыя яму факты, а гэта значыць, як вы лёгка заўважыце, што ён мусіць ведаць усё, — а гэта рэдкая з’ява нават у нашыя дні даступнай адукацыі і энцыклапедыяў. Больш імаверна, аднак, што чалавек авалодае ўсімі ведамі, які могуць прыдацца яму ў працы, што я і паспрабаваў зрабіць. Калі я нічога не блытаю, аднойчы, яшчэ ў пачатку нашага сяброўства, вы дакладна акрэслілі межы маіх ведаў.
— Усё правільна, — адказаў я смеючыся, — гэта быў дзівосны дакумент. Веды па філасофіі, астраноміі і палітыцы былі, помніцца, пазначаныя як нулявыя. Веды па батаніцы — сярэднія, па геалогіі — глыбокія, калі справа датычыць плямаў бруду з любога раёну ў межах пяцідзесяці міляў ад горада, па хіміі — спецыфічныя, па анатоміі — урыўкавыя, веданне крымінальнай літаратуры і ўсяго звязанага з гэтай тэмай — унікальнае, скрыпач, баксёр, валодае рапірай, ведае законы, труціць сябе какаінам і тытунём. Гэта самыя асноўныя пункты майго даследавання.
На апошніх словах Холмс ухмыльнуўся.
— Што ж, — сказаў ён, — скажу цяпер тое самае, што і тады: на сціплым гарышчы свайго мозгу чалавеку варта трымаць толькі тое, чым ён плануе карыстацца, а астатняе хай захоўвае ў бібліятэцы, дзе ў любы момант можна ўсё знайсці. Але каб разабрацца са справай, прапанаванай нам сёння вечарам, мы мусім мабілізаваць усе нашыя рэсурсы. А таму прашу ласкава перадаць мне том на літару “К” з Амерыканскай энцыклапедыі, якая стаіць на паліцы за вашай спінай. Дзякую. Цяпер давайце абмяркуем сітуацыю і паглядзім, якія высновы можна тут зрабіць. Па-першае, пачнем з важнага для нас дапушчэння, што ў палкоўніка Апэншоў былі вельмі сур’ёзныя прычыны пакінуць Амерыку. Людзі ў яго ўзросце не схільныя змяняць свае звычкі і добраахвотна адмаўляцца ад прыемнага фларыдскага клімату дзеля самотнага існавання ў ангельскай правінцыі. Яго надзвычайная цяга да адзіноты ў Англіі падказвае нам, што ён кагосьці ці чагосьці баяўся, а таму ў якасці працоўнай гіпотэзы прымем тое, што менавіта гэты страх прымусіў яго з’ехаць з Амерыкі. Што да прычынаў гэтага страху, то тут мы можам меркаваць, што ён неяк звязаны са злавеснымі літарамі, атрыманымі ім і яго спадкаемцамі ў лістах. Вы заўважылі, якія там былі маркі?
— Першая была з Пандзічэры, другая — з Дандзі, а трэцяя — з Лондану.
— З усходняга Лондану. Якія высновы вы можаце адсюль зрабіць?
— Усё гэта марскія парты. А значыць, лісты пісаліся на караблі.
— Цудоўна. Вось мы і маем адзін ключ. Імаверна, вельмі імаверна, што лісты пісаліся на борце карабля. Цяпер зірнем з іншага боку. Калі ліст прыйшоў з Пандзічэры, паміж пагрозай і яе выкананнем мінула сем тыдняў, у выпадку з Дандзі — усяго тры ці чатыры дні. Пра што гэта сведчыць?
— Пра большую адлегласць, якую трэба было пераадолець.
— Але большую адлегласць мусіў пераадолець і ліст.
— Тады я не ведаю, у чым рэч.
— Ну, як найменш мы можам зрабіць дапушчэнне, што судна, на якім знаходзіцца гэты чалавек, ці гэтыя людзі — паруснае. Усё гаворыць пра тое, што кожны раз яны дасылалі гэтыя дзіўныя папярэджанні ці ўказанні перад тым як адправіцца выконваць свой намер. Вы бачыце, як хутка прыйшла смерць пасля ліста з Дандзі. Калі б яны плылі з Пандзічэры параходам, то прыбылі б у Англію амаль адразу пасля ліста. Але тут прайшло сем тыдняў. І я думаю, што гэтыя сем тыдняў ёсць розніцай паміж хуткасцю паштовага парахода, з якім прыйшоў ліст, і паруснага карабля, на якім прыплыў яго аўтар.
— Цалкам магчыма.
— Гэта больш чым магчыма. Гэта праўдападобна. Цяпер вы бачыце, як неабходна спяшацца ў нашым выпадку; вось чаму я настойваў, каб малады Апэншоў быў асцярожным. Удар заўсёды абрынаўся на адрасата ў канцы тэрміну, патрэбнага аўтару ліста, каб пераадолець адлегласць. Але апошні ліст прыйшоў з Лондану, а таму мы не можам разлічваць на адтэрміноўку.
— Божа мой! — ускрыкнуў я. — Што можа значыць гэты бязлітасны пераслед?
— Відавочна, што паперы, якія захоўваў Апэншоў, жыццёва патрэбныя чалавеку ці людзям з карабля. Я ўпэўнены, што ў справе ўдзельнічае больш чым адзін чалавек. Адзін чалавек не змог бы ўчыніць два забойствы так, каб збіць з панталыку каранёрскі суд. Іх мусіць быць некалькі, вынаходлівых і рашучых. Яны вырашылі здабыць свае паперы, у чыіх бы руках яны ні знаходзіліся. У такім выпадку нельга разглядаць літары ККК як ініцыялы — гэта знак пэўнай суполкі.
— Але якой?
— А вы хіба ніколі, — схіліўшыся ўперад і сцішыўшы голас, спытаў Шэрлак Холмс, — зусім ніколі не чулі пра ку-клукс-клан?
— Ніколі.
Холмс перагарнуў старонкі кнігі, што ляжала ў яго на каленях.
— Вось яно, — сказаў ён праз хвіліну. — “Ку-клукс-клан. Назва паходзіць ад спалучэння гукаў, якія нагадваюць гук узвядзення затвора вінтоўкі. Гэтая жахлівая таемная суполка была арганізаваная ў паўднёвых штатах былымі салдатамі Канфедэрацыі пасля Грамадзянскай вайны і хутка займела мясцовыя аддзяленні ў розных раёнах краіны, найбольш у штатах Тэнэсі, Луізіяна, абодвух Каралінах, Джорджыі і Фларыдзе. Суполка выкарыстоўвала свае сілы для дасягнення палітычных мэтаў, пераважна запалохвання негрыцянскіх выбаршчыкаў, а таксама забойства ці высялення з краіны тых, хто змагаўся супраць поглядаў яе ўдзельнікаў. Іх гвалтоўнаму ўмяшанню зазвычай папярэднічалі пагрозы, якія дасылаліся непажаданай асобе ў вычварнай, але часцей за ўсё пазнавальнай форме — дубовая галінка ў адных мясцовасцях, дынныя семечкі ці зярняткі апельсіна — у іншых. Атрымаўшы такое папярэджанне, ахвяра мусіла альбо адкрыта адхрысціцца ад сваіх ранейшых поглядаў, альбо пакінуць краіну. Калі яна кідала сваім пераследнікам выклік, яе нязменна спасцігала смерць, звычайна вельмі дзіўная і непрадказальная. Арганізацыя суполкі была такой прадуманай, а яе метады — такімі адпрацаванымі, што наўрад ці вядомы хоць адзін выпадак, калі ахвяра змагла беспакарана пагрэбаваць папярэджаннем ці калі выканальнікі злачынства былі знойдзеныя і схопленыя. Нягледзячы на ўсе захады ўраду Злучаных Штатаў і найлепшых прадстаўнікоў Поўдня, некалькі гадоў арганізацыя квітнела. Урэшце ў 1869 годзе рух нечакана спыніў існаванне, хаця адзінкавыя ўспышкі злачынстваў такога кшталту адбываліся і пазней”.
— Як вы можаце заўважыць, — працягнуў Холмс, адкладаючы том, — нечаканае спыненне дзейнасці суполкі супала з ад’ездам палкоўніка Апэншоў з Амерыкі разам з паперамі. Цалкам магчыма, што мы маем і прычыну, і вынік. Няма нічога дзіўнага ў тым, што па слядах палкоўніка і яго сям’і ідуць бязлітасныя пераследнікі. Вы ж разумееце, што ў гэтых дзённіках і рэестрах могуць згадвацца найвядомейшыя асобы Поўдня, і многія з іх не змогуць спакойна спаць, пакуль не вернуць паперы.
— Значыць, старонка, якую мы бачылі...
— Гэта акурат тое, чаго і варта было чакаць. Калі я правільна помню, там было напісана: “Зярняткі дасланыя А, Б і В”, — значыць, суполка даслала ім папярэджанні. Наступныя запісы паведамлялі, што А і Б прыбраліся, то бок пакінулі краіну, а В наведалі, і гэта, баюся, не прынесла В нічога добрага. Што ж, доктар, думаю, мы можам праліць святло на гэтую цёмную справу. А тым часам адзінае ратаванне для маладога Апэншоў — гэта выканаць тое, што я яму сказаў. Сёння мы не можам больш нічога ні сказаць, ні зрабіць, а таму перадайце мне, калі ласка, маю скрыпку і давайце паспрабуем хаця б на паўгадзінкі забыць пра паскуднае надвор’е і пра яшчэ больш паскудныя ўчынкі нашых бліжніх.
Ранкам распагодзілася, і праз цьмяную завесу, якая накрыла наш вялікі горад, няўпэўнена прабіваліся сціплыя помні сонца. Калі я спусціўся, Холмс ужо снедаў.
— Выбачайце, што не пачакаў вас, — сказаў ён, — але я адчуваю, што мяне чакае шмат працы з расследаваннем справы маладога Апэншоў.
— Што вы плануеце рабіць? — спытаў я.
— Усё залежыць ад вынікаў маіх першых росшукаў. Магчыма, мне нават давядзецца ехаць у Хоршэм.
— Вы не збіраецеся з гэтага пачаць?
— Не, пачну я з Сіці. А вы пазваніце, служанка прынясе вам кавы.