Чалавек у вайсковым абвёў сваiмi круглымi яснымi вачыма Корзюка, тымчасам, як ягоная правая рука сама па сабе, мiжвольна легла на кабуру. Адкiнуўшыся на спiнку крэсла i выцягнуўшы пад стол ногi, ён цяперака ня спушчаў сваiх вачэй з Корзюка.
- Я чакаю на ваш адказ, таварыш Корзюк, - зьмянiў строгую iнтанацыю на больш лагодную чалавек у вайсковым.
- Нажаль, мой адказ не задаволiць вас, - ня думаючы, надпрыродна спакойна адказаў Раман.
Адвага, з якой сказаў гэта Корзюк, абыякавасьць у тоне нiмала зьдзiвiлi чалавека ў вайсковым - ён гэтага не чакаў, гатовы быў на круты паварот, але ўпару стрымаўся, не выяўляючы нiчым свайго незадавальненьня цi ўзрушанасьцi.
- Усякi ваш адказ будзе добрым i задаволiць нас. Скажэце, калi ласка, хто на вашым факультэце чытае лекцыi па фальклёру? Пiятуховiч, гаворыце? Добра ведамая й нам асоба. Выдатны лектар... А лiтаратуру? Так, так, з Барысенкам я асабiста знаёмы. Хаця й камунiст, але паганы лектар... Ну, а што вы скажаце пра вашага выкладчыка беларускай мовы?
- Я ня зьбiраў нiякай пра яго iнфармацыi.
- Мы й не патрабуем яе ад вас.
- Што-ж вас тады цiкавiць? Я-ж прыйшоў сюды на ваш выклiк.
- Мы выклiкалi вас сюды, як чэснага савецкага чалавека, як сумленнага студэнта, на якога выдаткуе грошы нашая дзяржава i на якога гэтая дзяржава спадзяецца, разьлiчвае.
Крыху памаўчаўшы:
- Ня важна, што вы належыце (калi не фармальна, дык iдэялягiчна) да гэтай кантррэвалюцыйнай ячэйкi. Скажу вам нават болей - добра, што сярод кантррэвалюцыянэраў - i вы. Нам нiякая кантррэвалюцыя тады ня страшная!
- Мне здаецца, што я нiчым не заслужыў гэткага даверу да мяне.
- Я не спадзяваўся, што вы нагэтулькi наiўныя...
Сьмяючыся, ён дадаў:
- Хай вам будзе ведама, што якiх-небудзь фармальных (з сяброўскiмi кнiжкамi) кантррэвалюцыйных арганiзацыяў i быць ня можа. Тым страшней для нас такая неаформленая кантррэвалюцыя. Стыхiйная. Як вы... Афармляем i распраўляемся з ёй ужо мы. Вы дапамажэце нам у гэтым афармленьнi. Або вы споўнiце гэтую вашую сацыяльную мiсiю, - i тады перад намi чэсны, надзейны савецкi чалавек, або вы ня споўнiце - i тады... тады вас проста ня будзе. Вы станецеся для нас у тысячу разоў небясьпечнейшым, чым нашыя замаскаваныя ворагi.
- Вы мусiце мяне спачатку арыштаваць, а потым дамагацца i пагражаць. Цi я ўжо арыштаваны?
- Вы не арыштаваны, мы ня хочам вас арыштоўваць. Разумееце вы, цi не? Навошта вы нам арыштаваныя? Гэтага дабра даволi ў нас. Вы, нарэшце, разумееце чаго мы хочам ад вас?
- Разумею, як, спадзяюся, вы разумееце й мяне.
- Бязумоўна, але гэта нас не задавальняе.
- Як не задавальняе й мяне. Мы разыходзiмся.
- А трэба, каб мы сыйшлiся. Вам не здаецца, што я з вамi зашмат гавару?
Падняўшыся з крэсла, чалавек у вайсковым захадзiў туды й назад, ад стала да кута. Толькi цяпер Раман спасьцярог, што чалавек у вайсковым - малога росту, на разлатых нагах, у галiфэ i хромавых ботах, рыхтык камiсар часоў ваеннага камунiзму. Ён вёў сваё далей:
- Вы хочаце ведаць болей? На тэрыторыi БССР выкрыта й цяпер лiквiдуецца вялiкая нацдэмаўская арганiзацыя, якая ставiла сабе за мэту - адзьдзяленьне ад СССР. Арганiзацыя мела, мае шмат ячэек, адгалiнаваньняў. Адной з такiх ячэек, адгалiнаваньняў - вашая групоўка ў ВПI. I яшчэ адна сымптаматычная дэталь нацдэмы, як правiла, зьвязаныя з аднэй замежнай дзяржавай (можа вы й ня вартыя таго - з Польшчай). Дом Пiсьменьнiка, тэатры, настаўнiцтва, студэнцтва ўцягнутыя ў гэтую арганiзацыю... Вас ня трывожыць сувязь нашай кантррэвалюцыi з Польшчай? - чалавек у вайсковым сеў на сваё мейсца.
- Мяне гэта нiкалiва ня трывожыць.
- Не, не - гэта найбольш датклiвая дэталь ў вашай справе.
- Вы не сказалi-б, нарэшце, дакладней, якая ў мяне справа?
Чалавек у вайсковым, на вялiкае зьдзiўленьне Рамана, нямаведама з чаго, раптам зайшоўся ад сьмеху, шчыра цi ўяўна:
- Калi ласка, не разыгрывайце, на актора вы не надаяцёся... Зрэшты, вы не ў тэатры, i я для вас ня публiка, - дадаў ён павышаным голасам. Але раптам змоўк, хутка налiўся крывёю, як-бы адзаду ў яго была нейкая помпа, вочы з круглых i ясных ператварылiся ў шчылiны й памутнелi, i ён увесь закалацiўся, як у лiхаманцы.
- Шпiён! - закрычэў ён на ўсё горла i, як-бы ў нейкiм трызьненьнi, цi перад якой атакай, замiтусiўся, ды хука, зьнясiлены, як-бы ў экстазе, зноў апусьцiўся на крэсла.
Выключылася сьвятло, раптоўная цемра асьляпiла вочы. Чалавек у вайсковым скамандваў:
- Не ўставаць з крэсла!
Не пасьпела прагучэць, як сьлед, каманда, як челавек у вайсковым ужо стаяў за плячыма ў Рамана, трымаючыся ззаду рукамi за сьпiнку крэсла, на якiм сядзеў Раман.
Ды неўзабаве зьявiлася з запаленаю сьвечкаю ў руках маладая жанчына, што колькi часу таму прывяла ў гэты пакой Рамана. Яна была ў тым-жа ўбраньнi, толькi выглядала цяпер яшчэ больш прыгажэйшай: асьцярожна йдучы, каб не пагасла сьвечка, яна сканцэнтравана глядзела на яе, i ў гэтым ейным поглядзе, ува ўсiм выразе твару было штосьцi далiкатна-прынаднае, iз сьвечкаю ў руках, яна была падобнай да залацiстага вогнiка, што ўсё блiжэй i блiжэй рухаўся ў кiрунку да Рамана. Яму стала весялей, утульней i ня так вусьцiшна.
Як прыкрасьць, успыхнула электрычнае сьвятло, ад чаго жанчына як-бы палiняла ў сваiм харасьцьве, зноў перад вачыма Корзюка стаяў чалавек у вайсковым.
- Дзякую, Галя.
Чалавек у вайсковым нешта сказаў ёй i "вогнiк" выйшаў.
- Тут у нас сядзiць ужо адзiн архаравец, прывезены з Красна-Уфiмску, нацдэм таксама, па прозьвiшчу Цьвiкевiч, ня чулi выпадкам? Ён ужо адседзеў пяць год, але мы яго прывезьлi зноў у Менск, каб ён мог пераканацца, што Менск тымчасам не гаворыць пабеларуску. На першым допыце, пяць год таму, ён пераконваў нас, што калi-б мы, бальшавiкi, не перашкаджалi нацдэмам, на вулiцах Менску мы ня чулi-б iншай мовы, апрача беларускай. Якая раскоша, га?
Абазваўся тэлефон. Ён званiў так, як позна ўначы - звонка, выразьлiва й трывожна. З тых слоў, якiя сказаў у тэлефон чалавек у вайсковым, Раман зразумеў, што працаўнiка НКВД чакае ў хаце жонка й пытаецца, калi ён прыйдзе.
- Грамадзянiн Корзюк! (чалавек у вайсковым ужыў цяпер не "таварыш", а "грамядзянiн") я перадумаў - давядзецца вас арыштаваць. Дайце мне вашую картку, з якой вы ўвайшлi сюды. Вашая картка затрымлiваецца, безь яе вы ня можаце выйсьцi адсюль.
Корзюк аддаў картку 72-СПО.
- Вы ведаеце, што такое СПО? Секретно-политическое отделение. Начальнiк яго - я. Разумееце?
- Мiстыфiкацыя.
- Вы ня маеце даверу да органаў НКВД?
- Ня маю, калi ўсе гэтыя органы такiя, як той, на чале якога стаiцё вы.
Чалавек у вайсковым пазванiў. За часiнку ў пакой начальнiка СПО увайшоў чалавек iз сакваяжам у руках. Паставiў на стол, як нейкую нязвычайна важную рэч. Чалавек у вайсковым i Корзюк зiрнулi абодва на сакваяж. Потым начальнiк СПО сам адчынiў яго i вынiў адтуль два наганы i вялiкую пачку савецкiх грошай.
- Грамадзянiн Корзюк, чыё гэта ўсё?
Корзюк маўчаў.
- Грамадзянiн Корзюк, хто такi Генадзi Кандраценя?
Корзюк маўчаў.