— Стэла! Вам нядобра? Паклікаць Юрася?
Вочы жанчыны спыніліся на мне, але мяне яна ня бачыла.
— Аркаша! Дай мне гэта! Аркаша! Ну хоць адну! Сволач, я ж ведаю, што ты хочаш! Але сьпярша – дозу... Ну хоць адну! Юрась адпрацуе... Ён у нас добры…
Гэты хрыплы голас было немагчыма слухаць. Я патрэсла Стэлу за худое плячо:
— Я не Аркаша... Я – Ганна Барэцкая. Памятаеце мяне? Пастарайцеся ўстаць... Я правяду вас да вашага пакою.
Стэла апусьціла галаву, нібыта паламаная лялька, здавалася, побач упалі нябачныя ніткі, за якія вадзіў яе злосны лялькавод. Прасьцей за ўсё было паклікаць ахоўнікаў або Юрася... Але мне не хацелася, каб гэтую жанчыну ўбачылі ў такім прыніжэньні. Магчыма, ёй было ўсё роўна... Але я не хацела з гэтым зьмірыцца. Кінула на нейкі пуфік прыхоплены з сабой пухнаты ружовы рушнік і пакет з гумавымі пантофлямі і нязграбна падхапіла Юрасёву жонку пад пахі... Якой яна была худзенькай і лёгкай, нібыта лясная птушка...
Больш за ўсё я баялася, што яна пачне адбівацца і крычаць. Але Стэла паслухмяна ішла, і нават спрабавала гэта рабіць без маёй дапамогі. Юрася ў пакоі не было. Гадзіньнікі рамантуе... Я ўсадзіла Стэлу на канапу... А што цяпер? Я чытала пра паводзіны наркаманаў... Стэла, відаць, адчула маю боязь і падняла вочы – я з палёгкай убачыла, што сьвядомасьць хоць трохі вярнулася да яе.
— Дзякую... Вы ня бойцеся... Зараз – гэта не найгоршае...
Я патроху пачала адыходзіць да дзьвярэй – магчыма, мне яшчэ ўдасца паплаваць у басейне да вячэры...
— Чым вам яшчэ дапамагчы?
— Мне мог дапамагчы толькі адзін чалавек... Калі было зусім дрэнна – ён зьяўляўся, нібыта адчуваў... Яго больш няма... Хаця часам мне самой хацелася забіць яго…
Голас Стэлы гучаў гэтак санліва, быццам вось-вось перарвецца. Але мне раптам зрабілася горача ад здагадкі:
— Вы пра Аркадзя Баркуна? Гэта яго вы клікалі?
Стэла паспрабавала прыгладзіць рукой растрапаныя валасы, але непаслухмяныя пальцы толькі зблытвалі чорныя пасмачкі.
— Так, Аркадзь Баркун... Добразычлівы такі сябар... Багаты... Душэўны... – голас Стэлы гучаў горкай іроніяй.—А Юрась зусім не разьбіраецца ў людзях, яго толькі лянівы не падмане. Хто-хто, а вы ж павінны гэта ведаць, Ганна... Дурань ён, Юрась... З самай горшай разнавіднасьці – старанных дурняў. Вось і прыліпае да яго ўсялякая навалач. Хаця мне грэх асуджаць – на маім шляху навалачы траплялася яшчэ больш... Мне было шаснаццаць, а бацькаваму сябруку, вядомаму мастаку – за сорак... Ён прапанаваў дапамагчы «адчыніць браму натхненьня». І зрабіў мне першы ўкол з «натхненьнем»... А потым пацягнуў у ложак. А я доўга яшчэ верыла, што гэтак раблюся вялікай мастачкай! Але вы мяне шкадаваць ня ўздумайце – вам недасяжныя тыя вяршыні і тыя глыбіні, якія адкрыліся мне! Я нізавошта не адмовілася б ад гэтага спазнаньня! – на твары Стэлы раптам загарэлася хворая чырвань, вочы фанатычна заблішчэлі, голас узвысіўся. — Ведаеце, я – Ева, якая дарэмна працягвае надкусаны яблык спалоханаму Адаму... Як на карціне Сьвятаслава Рэрыха... Вы любіце Рэрыха-малодшага, дарэчы? Я дык люблю больш, чым старэйшага, Мікалая, той у сваіх карцінах хаваў веды за абрысамі гор і аблокаў. А Сьвятаслаў выказваецца адкрыта, няхай наіўна, дзесьці – мовай кічу. Але яго пасланьні ўцямныя і канкрэтныя! Ня трэба баяцца адкусіць ад яблыка! Ня трэба баяцца волі!
Раптам твар Стэлы стаў шэры, як мокры гіпс. Яна млява махнула рукой у бок дзьвярэй.
— Ідзіце... Зараз пачнецца ня вельмі эстэтычнае відовішча...
З мяне было досыць. Я бегма рушыла ў падвал, дзе ля гадзіньніка з таемным імем Піліп завіхаліся Юрась і пан прафесар. Рэстаўратар толькі зірнуў на мяне, на мой зьбянтэжаны твар, і адразу пабег да сваёй «зорачкі».
Я ўстрывожана гадала, ці ведаў Юрась, хто даваў Стэле наркотыкі? Ён жа казаў мне, што ня ведае. Але калі яна трызьніла пры мне, напэўна ж, здаралася і пры мужы. Для чаго Баркун гэта рабіў? Няўжо быў гэтым... Як яго... Дылерам? Дыгерам? Не падобна... Са спачуваньня? Але ж ён зьяўляўся ў тыя моманты, калі Стэла, паводле словаў Юрася, была амаль гатовая «завязаць»… Хутчэй, проста хацеў мацней прылучыць да сябе даверлівага сябрука. Юрась браўся за любую працу, каб зарабіць грошы дзеля ратаваньня жонкі... Ну вылечылася б Стэла, зажылі б яны больш-менш шчасьліва, нарадзілі дзіця, і Юрась пасылаў бы да пана Хута ўсялякія сумніўныя заказы і сумніўных кліентаў... Падобна, што Баркун яшчэ і пэўную плату з прыгажуні браў... Так бы мовіць, «натурай». Я ўспомніла круглае, аптымістычнае Аркадзева аблічча, яго чырвоныя, тлустыя вусны, і мне зрабілася нядобра... Нібыта адчыніла ўлюбёны куфэрак з упрыгожваньнямі, а там – пачварны павук. А калі Юрась гэта ведаў, ці ня мог ён сам пакараць сябра? Служыў у арміі, значыць, страляць навучыўся... Ці заплаціў за нечы стрэл?..
Невыносна так думаць... Я накінула на сябе куртку і, забыўшыся на вячэру, пабегла з дому, патлумачыўшы чарняваму ахоўніку Ігару, што стамілася і хачу прагуляцца. Дзіўнаваты пагляд Ігара ў мой бок вытлумачыўся, калі я выскачыла за паслужліва расчыненыя перада мной дзьверы. Халодны дождж, аздоблены шматкамі паміраючага сьнегу, абняў мяне, здавалася, са шчырай радасьцю – відаць, і не спадзяваўся, што нейкая істота ў такую шарую гадзіну захоча падзяліцца з ім сваім цяплом. Зараз жа са мной зьвёў знаёмства і вецер – магчыма, ён лічыў гэта пацалункамі, але атрымаліся сапраўдныя поўхі, ад якіх мае шчокі зьнямелі. Я падняла каўнер сваёй куртачкі і хуткім крокам пайшла між белых плямаў ліхтароў, абы далей, абы ніхто ня бачыў...
Чамусьці я зварочвала на сьцяжынкі, па якіх мы з Юрасём не хадзілі – нібыта не хацела сустракацца з ягонымі сьлядамі... Вярэдзіла раздражненьне – ну навошта ён зноў зьявіўся ў маім жыцьці! Дапамагчы захацеў... Правільна Стэла сказала – старанны дурань... Хутчэй, хутчэй скончыць сваю працу – і выбірацца адсюль! Засталося ўсяго нічога – сфатаграфаваць гадзіньнікі, расставіўшы па крузе. А быў у іх нейкі сакрэт ці не, і які – ну каму справа праз пяцьсот гадоў! Я ўжо ня тая дзяўчынка, што гатовая была адразу ж ехаць у глухую вёску, спрачацца, угаворваць, дашуквацца – бо там мог захавацца ліст расстралянага паэта... Цяпер я працую на людзей, якім нашая гісторыя – толькі дыванок пад дзьвярыма рэсьпектабельнай фірмы... Калісьці я з пенай на вуснах даказвала, што ніколі не напішу таго, што ня думаю, што ў мяне ёсьць прынцыпы і духоўныя каштоўнасьці... А вось зараз напісала дваццаць старонак пра тое, якім высакародным мецэнатам быў чалавек, які зруйнаваў старажытную вежу і даваў наркотыкі жонцы сябра... А Юрась? Наколькі зьмяніўся ён? На што ён здольны сёньня? Вось яшчэ нядаўна я думала пра яго з жалем, з нейкім хваляваньнем, а варта было западозрыць у злачынстве – і я ўнутрана аддзяліла сябе ад яго, здрадзіла яму... Не кахала я нікога ў жыцьці, і мусіць, гэтага і не адбудзецца. Не валодаю я такім талентам... Каб – «і ложа, і пошасьць адны на дваіх»...
У прыцемку нешта бялела. Я зразумела, што дабрыла да калонаў, якія засталіся ад зруйнаванай часткі палаца. Спатыкаючыся аб камяні і карэньне, я пайшла да гэтых сьведкаў былой славы маёнтка... За калонамі сьвятлела нешта, падобнае да маленькага храму. Альтанка! Таксама з калонамі, толькі меншымі, а галоўнае – з дахам! Самотны ліхтар асьвятляў яе прывідным, сьляпым сьвятлом. Круглая, нібыта куфэрак, і нават рэшткі сьценаў ёсьць – між калонамі калісьці былі вітражы... Я паднялася па разваленых прыступках, ледзь ня ўпаўшы. Сховішча ад ветру і дажджу ненадзейнае, але ўсё-ткі – абарона... Цікава, хто сядзеў у гэтай альтанцы пару стагоддзяў таму? Мне не было на што прысесьці, я проста прыхінулася да адной з калонаў і паспрабавала ўслухацца ў сябе...
—Бомммм!...
Што гэта? Гук даносіўся з боку дому. Нібыта сотні маленькіх званоў гралі п’есу звар’яцелага музыкі. Гэта ж гадзіньнікі! Юрась амаль усе адладзіў... А гадзіньнікі ўсё білі і білі, і нават тут, у альтанцы, за сьцяной ветру і дажджу, ад гэтага звону рабілася невымоўна тужліва, нібыта дзесьці ты пакінуў дарагое, апошняе, і калі неадкладна не паімчышся туды, яно зьнікне, ужо зьнікае, і ўсё астатняе жыцьцё станецца пустым, як мёртвы вулей...
Гадзіньнікі змоўклі... Але з дому пачуўся жудасны крык – ці чалавека, ці зьвера... Я яшчэ шчыльней прыціснулася да халоднай калоны. Крыкі паўтараліся праз роўны прамежак... Ды што ж гэта такое? Здавалася, прайшла вечнасьць, пакуль яны сьціхлі... Я асьцярожна рушыла ў бок дому... І якраз пасьпела ўбачыць, як ахоўнікі і Макс садзяць у джып прафесара Зьміцера Патапавіча. Прафесар рухаўся, як лялька, я толькі заўважыла, як у сьвятле ліхтара бліснулі яго акуляры... Джып зьехаў, і вакол запанавала жудасная цішыня... Толькі дождж барабаніў па блясе перад пад’ездам, ды калацілася маё сэрца, як маятнік сапсаванага гадзіньніка...
З дзьвярэй майго пакою выходзіць тонкая постаць, захутаная ў чорны шаўковы халацік з чырвонымі драконамі. Стэла шукала мяне? Што здарылася?
— Проста мне стала страшна... – ціха патлумачыла мастачка, прытрымліваючы на грудзях крысо халата. — Гэты жахлівы звон... Юрась некуды пабег...
Стэла выглядала напружанай. Зрэнкі яе вачэй былі так павялічаныя, што вочы здаваліся чорнымі. Старажытныя рымлянкі сьпецыяльна для гэтага капалі сабе ў вочы аканіт, сок шалею, або красаўкі. Напэўна, лічылі, што гэта дадае ім таямнічасьці. У мяне ж – пакідала адчуваньне хворасьці.
— Ну дык заходзьце да мяне, — запрасіла я. Але ў канцы калідору пачуўся голас Юрася.
— Стэла! Ну чаму ты выйшла з пакою?
Мастачка раздражнёна скрывілася, але пакорліва пайшла да мужа.
Што яго зараз чакае – істэрыка або... чарговы сеанс бодзі-арту? Каб трохі перавесьці думкі на іншы лад, я зьбегала ў вестыбюль, да шкляных шафаў, набітых ілюстраванымі часопісамі. Хапанула стос з самага верху... Самы час пачаць знаёміцца з бульварнай, чыста жаночай, прэсай. Ляжала ў ложку, гартала стракатыя, бліскучыя старонкі... Мяне настолькі ня тычыўся сьвет, які з іх паўставаў – касьметыка, панчохі, практыкаваньні для фігуры – што нават вярталася іронія... Раптам я замёрла: дзесьці я бачыла гэтую мадэльку з нагамі даўжэй за восеньскі вечар, абцягнутымі панчохамі ў чорную сетачку, у гарэзнай спадніцы ня больш за ліст гарлачыка, у капялюшыку і паласатым мужчынскім гальштуку на голае цела... Ды гэта ж Ліля! Баркунова ўдава! Вось табе маеш... Баркун жаніўся на мадэльцы... Ну, прынамсі, падобна, што ён не памыліўся так, як Юрась.
Хаця хто сказаў, што каханьне, няхай з прымешкам горычы і безнадзейнасьці, гэта памылка?
Мілавіца зьзяла над цёмным вострым абрысам храму, нібыта ап’янелы бойкаю вой пусьціў стралу ў неба, і яна прарвала чорны аксаміт смугі, за якой палае вечны блакітны агонь. Зусім не падобны на згубны агонь, падораны сьмяротным... У водблісках паходні, якую трымаў Богуш, твары людзей здаваліся злавесна змрочнымі, нібыта гэта была чарга да Харонавай пераправы, калі гнеў, сьлёзы, як і колішняя весялосьць, ужо нават не ўспамінаюцца. Але Богуш ня верыў, што душы апошніх старавежцаў сталіся збуцьвелай лістотай, што сьпяшаецца схавацца пад халодным сьнегам часу.
— Панове рада, мы павінны ісьці на вежу! Гэта наш горад, нашая вольнасьць. Няўжо шляхта дапусьціць, каб прышлыя гвалтавалі яе нявестаў і дачок! Мы нападзем зьнянацку і раскідаем гэтых бенкартаў, як шалупіньне, і вернем наш маястат!
— І ўсе загінем, — падаў голас руды маладзён з перавязанай хусткай шчакой. – І дзеля чаго? Ведама, ты за нявесту хочаш адпомсьціць. Але ж войт сказаў – яе там няма! І я яму веру.
— І я веру! – адгукнуўся стары шляхціц у жупане, аздобленым палыселым лісіным футрам, з мячом, дзяржальна якога ўпрыгожвалі дыяменты, вялікія, як вока сарны, за кожны з якіх гаспадар мог набыць тузін сабаліных футраў. – Ня стане Лаўрын спагадаць італійскаму нехрысьцю. Мы з Рожай побач пад Грунвальдам біліся. Гэта – рыцар!
— Пан Рожа можа й ня ведаць, што Бернацоні паланіў Анэту! – запярэчыў Богуш, і яго вочы — нават у цьмяным сьвятле паходні было відаць — запалалі гневам. – Слова гонару – я бачыў Анэту ў вакне вежы! Заўтра ж я прарвуся туды з мячом і здабуду праўду з іхніх паганых вуснаў! Рушым! Нас ня так ужо мала – тут мо з паўсотні, а калі сабраць усіх, хто можа зброю трымаць — сотні дзьве набярэм...
— Ты думаеш, усе, хто застаўся жывы, пойдуць за табой? – іранічна спытаў стары шляхціц. – Памыляешся. Паглядзі – у горад зьязджаюцца новыя насельнікі. Едуць майстры, едуць купцы... Пустыя дамы ачышчаюцца ад пошасьці і сустракаюць новых гаспадароў. Калі мы ўсчнем новую бойку, што станецца? Зноў пустэча? Ты забыўся, што на Старавежск у любы дзень могуць напасьці татары, што ноўгарадскі князь ужо дасылаў сваіх выведнікаў... Кажуць, у пушчы бачылі іх атрад. Вычэкваюць, як каршукі. Хто абароніць горад, калі ўнутры яго пераб’юцца? Не займайся пашчаваньнем, звадай, Радчыц... Радуйся, што Бог зьлітаваўся над табою і даў перажыць пошасьць...
— А ці тая пошасьць не з дапамогі паганага лекара пачалася? – гнеўна ўскрыкнуў Богуш.
Шляхта загула...
— Праўда, як прыехаў паганец – адразу шалёны карагод затаньчыў... Без ведзьмака не абыйшлося...
— Ну дык што, панове рада, — адчайна спытаў Богуш, — мы пойдзем на вежу?
— Не... – прагучаў сумны голас, і ўсе ўражана змоўклі. Бурмістр – пан Варава Ляскевіч, падышоў да Радчыца, паклаў яму на плячо цяжкую, натружаную ў шматлікіх бойках, руку. – Прабач, сыне... Так, я быў бы рады назваць цябе сынам, — голас старога рыцара здрыгануўся. – Але, відаць, ужо ня станецца... Ты так і не навучыўся думаць, што вынікае з тваіх дзеяў. Не заўсёды першае парываньне –лепшае! Я веру Лаўрыну Рожы. Я таксама быў на Грунвальдзе. І, калі Лаўрын прысягае... Маю дачку паклікаў да сябе Гасподзь. Таму ня варта дабіваць горад, Богуш. Мы павінны застацца жывыя і ў свой час прыйсьці на сойм, і каб нашыя зноў патрапілі ў раду і там змагаліся за вольнасьць гораду.
Паны ўхвальна зашумелі, ня слухаючы больш адчайных заклікаў маладога рыцара.
— Панове рада... Вашая вольнасьць... Ваш гонар... Слова маё... Анэта жывая! Анэта ў вежы!
Мілавіца абыякава зьзяла над цёмнымі вострымі дахамі места, не зважаючы на рэдкія агні ўнізе, якімі людзі спрабавалі адваяваць у начы кавалачак свайго жыцьця.
— Вядома, паненка ў вежы... Хе-хе-хе... Дзе ж ёй яшчэ быць?
Госьць падышоў так ціха, нібыта не на чалавечых нагах. Старавежцы рассунуліся ўбок, прапускаючы ў кола, асьветленае паходняй, скурчаную хударлявую постаць.