— Бачыў. Лекар трымае яе ў малым пакоі па левую руку ад соймавай залы.
Таму, хто абрынуты ў цень, прыемна часам стацца каменьчыкам, ад якога ідуць вялікія кругі па вадзе. Карэйва, выскаліўшыся, слухаў крыкі вакол.
— Значыць, Рожа зманіў мне? – сурова спытаў Ляскевіч. Карэйва пакруціў галавой.
— Хе-хе-хе... Войт нічога ня ведае. Бо дзяўчына – апантаная.
Пры апошніх словах блазна людзі ўстрывожана змоўклі.
— Ты маніш! – Радчыц сунуў камусьці сваю паходню і схапіўся за дзяржальна мяча. – Ты маніш, як сапсаваны варган!
— Хе-хе-хе! – у сьмеху Карэйвы гучала пагроза. – Не забывайся, вельмішаноўны, я – рыцар. І шляхецтва мяне аніхто не пазбаўляў. І хаця твая сьпіна прамейшая за маю, меч я выхопліваю хутчэй, чымся ты, смаркач.
— Пан Радчыц, ахалонь! – стары шляхцюк адсунуў Богуша ад прыхадня. – Кажы, як ёсьць, блазан!
Карэйва агледзеў цёмныя твары старавежцаў, на якіх скакалі чырвоныя адбіткі полымя.
— Бачыў я дзяўчыну, якая таньчыла ў шалёным карагодзе і выжыла. Яна ўжо не такая, якой вы памятаеце яе. Лекар вылечыў ейнае цела, каб зрабіць дапаможніцай у сваіх вядзьмарствах. І войта не прасіце... Хто ведае, магчыма, лекар ператварае дзяўчыну ў котку ці ў птушку... Загадае пан Лаўрын абшукаць пакоі – а дзяўчыны няма... Хе-хе-хе... Супраць лекара войт без дазволу Вялікага князя ня пойдзе. Вырашайце самі, што будзеце рабіць, панове... Я – сказаў...
Цёмная постаць зьнікла ў начы.
— Хто пойдзе са мной раніцою на вежу? — закрычаў Богуш.
— Я, вядома... — пан Варава стаў побач з маладым рыцарам. – Хто з намі?
Азвалася з дзясятак шляхціцаў. Але большасьць не хацела біцца за апантаную. У кожнага меліся свае памерлыя, свае дарагія, што не маглі ачомацца ад хваробы... А змагацца з чарамі – справа сьвятароў. Зорка Мілавіца сыпала халоднае блакітнае сяйво на невялікую купку людзей, што не хацелі разлучацца са сьмерцю. Пан Варава сумна абвёў іх вачыма. Самыя лепшыя і сумленныя... Гэта значыць, што хутка на іхняй зямлі такіх застанецца яшчэ менш.
— Дзякую, панове... Як разьвіднее, мы пойдзем на пляц і станем патрабаваць ад Рожы аддаць маю дачку і пакараць лекара. А калі ён не паслухае... Нам застанецца слаўна памерці.
Богуш сурова зьвёў бровы і падняў да Мілавіцы вочы, гэткія ж сінія, як яе сьвятло, нібыта заклікаючы ў сьведкі.
— Я абяцаю, пан Варава, што войту давядзецца прыслухацца да нашых словаў. Любым коштам! Але прашу пачакаць яшчэ дзень.
— Што ты задумаў? –спытаў пан Варава. Але Радчыц толькі ўпарта бліснуў вачыма.
— Праз дзень, на досьвітку, мы зьбярэмся тут і вернем сваю вольнасьць!
Малады рыцар рэзка павярнуўся і сышоў. Мілавіца глядзела яму ўсьлед.
— Іх будзе тры тузіны... Ня больш...
Дзьве постаці шапталіся ля вакна вежы. У прывідным сьвятле далёкіх зорак відаць было толькі, што адзін з суразмоўцаў – каржакаваты, вялікі, другі – сагнуты ў крук.
— Нашто ты гэта зрабіў?
— Тс-тс-тс... Забыўся, што табе сказаў Вялікі князь?
— У мяне памяць не адбіла. Я мушу выконваць усё, што ты кажаш. Але я не разумею...
— Хе-хе-хе... Нашто табе ўсё ведаць і разумець, войт... Для гэтага ёсьць я... Сьмешны, бяскрыўдны, усюдыісны... Князю не патрэбныя ведзьмакі, якіх усе ненавідзяць, Лаўрын. Князь хоча стаць каралём, яму трэба літасьць папы... А Бернацоні, калі ты ня ведаеш, уцёк у Прагу з Італіі, бо яго абвінавацілі ў чараўніцтве. Герэтыкі і валхвы, нават калі яны саслужылі сваю службу, мусяць сысьці ў цемру, ня плямячы сьветлы воблік уладара. Няхай бунтоўнікі ўвойдуць у вежу... Хе-хе-хе... Няхай заб’юць лекара... А твае людзі заб’юць іх.
Каржакаватая постаць адхінулася ўбок.
— Я ведаю многіх старавежцаў... Гэта слаўныя рыцары...
— Хе-хе-хе! Кожнаму быў дадзены выбар! Тыя, што прыдуць – самі абралі сьмерць і шлях здрады. Гнілы зуб варта вырваць. Князь наш створыць вялікае і моцнае каралеўства, на вякі. А я – князеў няварты слуга... Каб ня ён – я зьнік бы, скалечаны, абрабаваны, бяз сэнсу ў жыцьці... Ты пахіснуўся ў вернасьці сваёй, Рожа?
— Хутчэй згіну.
На нейкі час запанавала цішыня, нібыта двое прыслухоўваліся, ці ноч пакорліва паглынула прамоўленыя словы, ці не ператварыліся тыя словы ў нешта асобнае, жывое і агіднае, як вужакі...
— А што рабіць з дзеўкай, калі лекар яе не заб’е?
— Хе-хе-хе... Ты аддасі яе мне...
Каржакаватая постаць пагрозна варухнулася. Шэпат ледзь не ператварыўся ў крык.
— Ах, ты юрлівая пачвара...
— Ціха, ціха... – зашаптаў прыгорблены. – Нікому ня дам забіць небараку. І сам не пакрыўджу. Я адвязу яе ў Вільню, у кляштар. І маетнасьць паненкі не замай! Князь апякуецца сіротамі...
Анэта ў каторы раз чытала псалом... «Акрапішы мя ісопам, і ачышчуся, амыешы мя, і пачэ сьнега ўбялюся... Ваздаждзь мі радасьць выратаваньня Твайго і духам Уладарным сьцьвердзі мяне... Навучу беззаконныя шляхом тваім, і нечасьцівыя да цябе зьвернуцца...»
Промні кволага лістападаўскага сонца, што прабіваліся скрозь шчыліны між дошак, якія захіналі вакно, ледзь маглі асьвятліць стары пергамен. Буквіцы, выведзеныя дзесьці ў кляштары нясьпешнай рукою мніха, яшчэ зьзялі барвай і пазалотай, нібыта восеньская лістота. Анэта не хацела думаць, што пройдуць гады, а можа, вякі, і гэтыя фарбы паблякнуць, выцьвітуць, як тая лістота, і сьвятая кніга таксама ператворыцца ў пыл... Страшна было пра гэта думаць... Але сьмерць усё яшчэ таньчыла навокал, і нагадвала – няма нічога вечнага на зямлі... Словы, што ты прамаўляеш – застануцца. А вусны, якімі ты іх прамаўляла, літары, па якіх сьлізгалі твае вочы, ты сама, гэтая вежа, гэты горад ператворацца ў пыл. Як усе, каго любіла...
У траўні яны з Богушам змовіліся і ўцяклі ў лес на таемнае сьвяткаваньне Клескуна. Сьвятар заклікаў на казані ў царкве супраць таго, каб гараджане хадзілі на паганскія сьвяты. І бацька забараняў. Але Анэта і Богуш былі такія маладыя, гэта здавалася гарэзнаю гульнёй, якую ўсемагутны Гасподзь прабачыць... Калі Анэта была малая, нянька расказвала ёй пра Клескуна, вясёлага і разгульнага хлапца, ён жыў калісьці на небе і вадзіў месяц, седзячы на ім вершкі. То сьветлым бокам паверне яго, то цёмным... Але неяк адлучыўся Кляскун да каханай дзяўчыны, і Пярун абрынуў яго за гэта на зямлю... Толькі адбітак твару юнака на Месяцы можна разгледзець...
Як было дамоўлена, Анэта вылезла праз вакно, і яны з Богушам пабеглі, выбіраючы непрыкметныя сьцежкі, зважаючы наводдаль у яркім сьвятле поўні самотныя постаці, што гэтак жа, хаваючыся, кіраваліся да лесу. Блакітнае сяйво залівала гольле соснаў і высокую траву... І, вядома, менавіта Богушу надзелі на галаву вянок з травеньскіх кветак, і ён на цэлую ноч стаў Клескуном, і ніводная дзяўчына не магла яму, павадыру Месяца, у гэтую ноч адмовіць... Але Богуш глядзеў толькі на Анэту. Яны круціліся ў карагодзе, і ня мела значэньня, хто ты – князь або халоп, хрышчаны ў імя Сьвятога Духа або паганец, і сьпявалі: «Кляскун, Кляскун, клясь, клясь...»
Сяйво месяца і водар зёлак, зоры ў траве ці раса... Сплятаюцца рукі, зьліваюцца цені... І сплятаецца побач у траве кубло залатых зьмей... Ці ня стаў шалёны карагод сьмерці расплатай за той, у травеньскім лесе? Як пасьля лаялі іх, блазьнюкоў, бацькі – не ўдалося схаваць свой учынак. Анэта два тыдні прасядзела дома, пад замком, у малітвах... Акрапі мя ісопам, і ачышчуся... Як расплаціўся за свае легкадумныя паводзіны Богуш – Анэта ніколі не распытвала. Але, мусіць, яму давялося горай, чым ёй. Сама яна шчыра пакаялася, і з жахам уяўляла, як незваротна для яе магло скончыцца баляваньне на паганскім сьвяце, і каму служаць насамрэч падчас гэткіх ігрышчаў... Яна старалася не ўспамінаць пра тую чмуту... Толькі часам, начамі, водар далёкай травеньскай начы ўзгадваўся салодкай грахоўнай трывогай...
Цяпер у Анэты хаця б ёсьць на памяць адбітак твару прыўкраснага юнака на Месяцы...
Дзьверы пакою расчыніліся. Лекар захінаўся ў зялёны плашч, падбіты сабаліным футрам, нібыта яму было холадна. Анэце раптам зрабілася страшна – бо госьць глядзеў кудысьці праз яе, нібыта яна была празрыстым кавалкам лёду.
— У гэтым горадзе больш нельга заставацца,— Бернацоні падціснуў вусны, і Анэта раптам зразумела, што ён устрывожаны і ўсхваляваны, як ніколі. – Зоркі паўсталі так, што прарокуюць няшчасьце, агонь, боль...
— Дык адпусьці мяне! – дзяўчына не пракрычала гэтыя словы, а прашаптала, і яны нібыта адразу бясьсіла ўпалі на падлогу, як мокры сьнег.
— Вакол мяне скача сьмерць... – горка прамовіў Бернацоні, зноў зьвяртаючыся нібыта да самога сябе. – Я ператварыў яе ў сваю служку, пасадзіў на ланцуг, як злога сабаку, і яна здабывала мне патрэбнае... А можа, гэта яна трымала мяне на ланцугу? Колькі можна беспакарана слугаваць сьмерці? Пераступі праз тысячы тысячаў наўцоў – і аб нейкага, тысяча першага, спатыкнешся. Я загадаю спакоўваць мае гадзіньнікі, донна. Дзякуючы табе, яны больш ніколі ня схібяць. Ты паедзеш са мной.
— Куды? Навошта? – Анэта адчувала, што пачынае дробна дрыжэць, быццам шклянка на стале ад бою гадзіньніка, і, шукаючы дапамогі вышэйшых сілаў, паклала руку на раскрытае Евангельле.
— У вялікі сьвет, маленькая дзікунка... Да вялікіх ведаў.
— Я не паеду, — Анэта намагалася, каб у голасе не прагучала й ценю боязі. – Ты страшны, акрутны чалавек, лекар... Ты зьнішчыў волю майго гораду. Ты зьнішчыў маю волю...