— Ну як там Стэла?
Я сабралася з духам і дала цалкам праўдзівы адказ.
— Падобна, яна ў тым стане, што і была...
Юрась памаўчаў і задаў другое, ня менш крызіснае, пытаньне.
— А ліст ты пераклала?
Мне зноў давялося напружвацца.
— Пераклала... Але я б хацела расказаць пра гэта пры асабістай сустрэчы.
Юрась зноў памаўчаў, але, калі загаварыў, голас ягоны гучаў зусім спакойна.
— А я б не хацеў, каб ты зноў сутыкалася з гэтымі людзьмі.
Я запэўніла, што маю сказаць нешта важнае.
— Ну, хіба на нейтральнай тэрыторыі? – няўпэўнена прамовіў Юрась.— Назаўтра я папрасіўся ехаць у Старавежск, глядзець, як гадзіньнікі ў ратушы разьмяшчаюцца. Пастараюся там застацца адзін. Я ня маю аніякага права цябе турбаваць... Але калі б ты пад’ехала на ранішнім аўтобусе...Там новая кавярня ёсьць, насупраць вежы, з нейкай гатычнай назвай...
— Я прыеду.
Сказала – і сама зьдзівілася.
Таямніца выглядала небясьпечна, быццам іржавы іспанскі бот. Як дзейнічалі гадзіньнікі Бернацоні? Разьбівалі розум, нібы шклянку? Быў у старажытным Мецы звон, з дапамогай якога каралі асуджаных. Прывязвалі да слупа на пляцоўцы званіцы, разгойдвалі доўгай вяроўкай язык звону... На дзясятым удары асуджаны страчваў слых, на сотым – у яго лілася з вушэй кроў. Дзьвесьце ўдараў – і чалавек назаўсёды ператвараўся ў «гародніну», як сказала б медсястрычка з клінікі «Гіпакрат». А яшчэ адзін звон, у іспанскім мястэчку Гарда, называлі «тарантэлай». Бо калі ён званіў, усім карцела прытанцоўваць. У старажытных кельтаў паэты-сьпевакі, філіды, лічыліся магамі, нават з маленства праходзілі дванаццацігадовае навучаньне ў закрытых школах... Іспыт на званьне майстра – выканаць тры песьні: адну, ад якой плачуць, другую, ад якой сьмяюцца, трэцюю – якая ўганяе ў сон. Была і адмысловая песьня-праклён, гламдзікін. Каму яе сьпяюць – у таго на твары выскокваюць тры рознакаляровыя болькі – ганьбы, сораму і абразы. А далей – сьмерць...
Я зноў і зноў спрабавала ўспомніць нешта са сваіх сноў. Відаць жа, што мая падсьвядомасьць у «змрокавым стане» больш пасьпяхова разгадвала загадкі. Нібыта я і чорны лекар стаялі ў цэнтры кола... Але гэта, бадай, усё, што мне ўдалося прыпомніць.
...Анэта пазірае праз іржавыя краты на вялікакняскі суд, і ёй здаецца, што гэта не яна замкнёная ў клетку, а панове суддзі, а яна проста наблізілася, каб разгледзець іх... Біскуп паклаў руку на сэрца, нібыта моліцца... А можа, слухае, ці ёсьць яно ў яго, сэрца? Войт Лаўрын Рожа сядзіць такі змрочны, быццам яго прызначылі кіраваць могільнікам. Затое соцкі Баркун пераможна пазірае вакол, не прыбіраючы рукі з дзяржальна мяча, нібыта чакае нападу. Магчыма, на гэтым мячы – кроў старога Ляскевіча і маладога Радчыца, зьмяшаная з крывёю чужынцаў...
— Я буду сьведчыць супроць цябе, — цёмны твар Марцэлі – побач, па той бок кратаў. Анэта ўздрыгвае – ці ня першы раз яна чуе, як Марцэля размаўляе? Дзяўчына доўгі час думала, што старая – нямко.
— Чаму ты так са мной? – ціха прамаўляе Анэта. – Я не зрабіла табе нічога благога...
Марцэля глядзіць на дзяўчыну амаль абыякава – у яе вачах няма радасьці, як у вачах гаспадыні, што выполвае гожыя валошкі са сваёй грады. Толькі пэўнасьць, што так трэба рабіць.
— Ваш род мусіць згінуць.
— Чаму?
Старая нейкі час моўчкі варушыць вузкімі вуснамі, нібыта словы прыліплі да іх.
— Я была жрыцай.
— Што? – Анэта яшчэ ня страціла здольнасьці зьдзіўляцца.
Марцэля жорстка крывіць вусны.
— Нашае капішча месьцілася за дзьве вярсты адсюль. І малады Ляскевіч прыносіў Лялі галубоў і маладзенькіх авечак, і іншыя дарункі, якія належыць дарыць багіні каханьня. Лель яго звалі... Лель блакітнавокі...
Анэта здагадваецца, пра якія дары гаворыць Марцэля, і ня можа ўявіць бацьку побач з аголенай маладой дзяўчынай – магчыма, гэтай жа Марцэляй, — а вакол скача карагод, і грае шалёная музыка, і гудуць абцягнутыя ваўчынай скурай барабаны... Не, гэта немагчыма... Бацька – шчыры хрысьціянін...
— Яго звабіла твая маці. Ён ахрысьціўся і прадаў старых багоў. І прывёў на нашае капішча, пра якое ведалі толькі абранцы, хрысьціянскіх вояў... Я была зусім дзяўчынкай, і мяне пашкадавалі. Ахрысьцілі... Далі іншае імя... І Ляскевіч узяў мяне ў свой дом прыслугай. А я была жрыцай! Я служыла толькі багам!
Твар жанчыны перакрывіўся нянавісьцю. Анэта ўсьвядоміла, што Марцэля не такая ўжо старая... А тая працягвала шаптаць, нібыта мінулагодні трысьнёг варушыўся пад сіверам.
— Багі не даруюць. Яны пакаралі тваю маці... Яны – ня я, бо іх воля праяўляецца ў зёлках, насычае іх жыцьцядайнай або сьмяротнай моцай. Я магла лёгка згасіць і тваё слабенькае жыцьцё – але волі багоў на гэта не было. Я сышла з вашага дому далей ад спакусы. А цяпер — усё будзе давершана.
Марцэля паклала руку на вялізны крыж, што вісеў на яе высахлых грудзях.
— Сёньня я для ўсіх – праўдзівая хрысьціянка, а ты – вядзьмарка! Запомні ж маё сапраўднае імя – і паўтарай яго, калі будзеш паміраць доўга і пакутліва: Марэна! Я – Марэна!
Апантаную дзяўчыну войт хацеў адправіць у кляштар. Але біскуп запярэчыў. Ён прыехаў адтуль, дзе з ведзьмакамі размаўлялі толькі на мове агню і жалеза. У зале войтаўскага дому, бяз белай ружы над уваходам, зусім не было відаць старавежцаў, якія ведалі б Анэту і заступіліся. Тыя, што ацалелі ад пошасьці і шалу, і не пайшлі на вежу разам з ноўгарадцамі, цяпер сядзелі па дамах, дзякуючы Госпаду за цуд, за падараваныя гады ў гэтым ня лепшым са сьветаў, але не страшнейшым за сьмерць. Паміж горшым і яшчэ горшым заўсёды зьяўляецца маленечкі сьветлы пасак выбару, які дазваляе прымірыцца з сабой і сьветам. Не знайшлося рыцара, які б пайшоў дзеля вядзьмаркі на Божы суд – на рысталішча да сьмяротнага сыходу...
Але прысутныя былі ліцьвіны, і ў іхнім звычаі ня значылася смажаніна з чалавечыны. Хай прыедзе з Наваградку мітрапаліт, ён і рассудзіць... Біскуп зразумеў, што лепей саступіць. Але ня ў тым, што прыслужніца шатану застанецца жыць і паганіць сваім дыханьнем Божы сьвет. Як без ачышчальнага агню прывесьці грэшную душу на суд да Госпада?
Княскі блазан Карэйва прапанаваў іншае... Замураваць вядзьмарку разам з д’ябальскімі гадзіньнікамі ў вежы. Некаторыя казалі – лепей было б дзеўцы проста адсячы галаву і пахаваць асобна ад цела — каб не перакінулася мёртвая вядзьмарка ў вурдалака.
Вежа паслужыла зброяй нячысьціка. Зьбеглы лекар ператварыў пачэсную ратушу ў котлішча злой сілы, у саміх мурах пасяліў сваё чараўніцтва – не адчысьціш. Хто з добрых хрысьціянаў насьмеліцца рызыкаваць там сваёй вечнай душой? Праклятая вежа... Над ёй больш не лунаў сьцяг вольнага гораду, зачыненыя шыбы запячаталі знакамі сьвятога крыжа. Дзьверы заклалі цэглай і таксама накрэсьлілі крыжы. Ніхто болей, акрым начных ценяў, ня мусіў заходзіць сюды, дзе ў скляпеньні спачывалі д’ябальскія гадзіньнікі Бернацоні, а побач – замураваная жыўцом маладая залатавалосая вядзьмарка.
Цемра... Акрапі мя ісопам, і ачышчуся... Цішыня...
Сьмерць, так доўга ты бегла за мной... Цяпер, калі ты ня пудзіла, а жаданая госьця, сядзіш наводдаль, не сьпяшаешся, і нават у адсутнасьці сьвятла я бачу тваю ўсьмешку.
Калі доўга ўглядацца ў цемру, у ёй пачынаюць варушыцца шэрыя зьмеі... Залацістыя зьмеі... Чырвоныя зьмеі... Кубло, падобнае да таго, на Клескуновым сьвяце. Здаецца, нібыта водбліскі пякельнага агню трапляюць сюды. Вось гэтыя водбліскі ўсё ярчэй... Ярчэй... Нібыта ў каменную яміну падымаецца самое пекла...
Са студні высунулася рука, якая трымала паходню. Потым паказаўся звыродлівы насьмешны твар. Княскі блазан Карэйва спрытна выскачыў з каменнай яміны.
— Ну, як, ці лягчэй было паміраць другі раз, Ядзерка?
Анэта, якая сядзела, скурчыўшыся, на халоднай падлозе, прамовіла, як у сьне:
— Я ня ведаю, ці я памерла... Ці жывая...
— Хе-хе-хе! – затросься блазан ад невясёлага сьмеху. — Што ёсьць жыцьцё, і што ёсьць сьмерць? Хвост і галава адной зьмяі. Я таксама калісьці памёр для людзей. Калі паміраеш для сьвету – набываеш волю, Ядзерка. Таму выбірай. Я магу адвезьці цябе ў Кракаў. Няма каму пазнаць цябе, ты набудзеш новае імя, станеш вольнай і багатай і забудзешся на карагоды сьмерці. У маіх сілах зрабіць гэта для цябе – у памяць пра маё ўласнае страчанае каханьне. Ёсьць і другі шлях – уваскрэснуць у Госпадзе... Калі захочаш, я адвязу цябе ў кляштар, Анэта, як ты колісь прасіла.
Дзяўчына павольна ўзьнялася.
— Я выбіраю шлях да Госпада.
Бывай, Старавежск, слаўнае вольнае места... Цябе больш няма... І мяне няма.
Я ніколі не вярнуся сюды.
Ратуша з яркім чырвоным дахам стаяла пасярод прыцярушанага сьнегам пляцу, як на каляднай паштоўцы, і здавалася, нібыта з будынку зараз выйдуць «красналюдкі», гномы ў чырвоных шапачках ды весела запяюць на тырольскі манер...