- Сімпатычная мясціна, - сказаў я.
- Вельмі прыгожая. Мы можам назваць яе Асявой дарогай, тут зломіцца не адна вось, Гарычак мой, сам пабачыш!
Каля дарогі стаяла вялікая пінія, а на пініі, наверсе, мы ўбачылі нешта накшталт дашчанай будкі, такую назіральную вышку. Густаў звонка засмяяўся, хітра падміргнуў мне блакітнымі вачыма, мы спешна выйшлі з машыны, ускараскаліся па камлі і, яшчэ не адсопшыся, схаваліся ў будцы, якая нам дужа спадабалася. Мы знайшлі там вінтоўкі, пісталеты, скрынкі з патронамі. І не паспелі крыху астыць і як след засесці дарогу, як з бліжэйшага павароту ўжо пачуўся хрыплы і загадны гудок вялікай раскошнай машыны, яна з рыкам ехала па гладкай дарозе на высокай хуткасці. Вінтоўкі мы ўжо зладзілі. Гэта было на дзіва цікава.
- Цэлься ў шафёра! - загадаў Густаў, калі цяжкая машына імчалася якраз міма нас.
І вось ужо я прыцэліўся і стрэліў - у сінюю шапку шафёра. Ён паваліўся, машына прамчалася далей, урэзалася ў скалу, адскочыла назад, цяжка і злосна, як вялікі тоўсты чмель, чмякнулася аб нізкую сценку, перавярнулася і з ціхім кароткім трэскам пераваліўшыся цераз яе, рухнула ў прорву.
- Гатовенькая! - засмяяўся Густаў. - Наступнага бяру на сябе.
Вось ужо зноў ляцела машына сюды, на сядзеннях відны былі тры ці тое чатыры постаці пасажыраў, за адной жаночай галоўкай нерухома і гарызантальна плыў канец шаля, блакітнага шаля, яго мне, шчыра кажучы, было шкада, хто ведае, ці не смяяўся пад ім прыгожы жаночы тварык. Госпадзе, калі ўжо мы гуляем у разбойнікаў, дык было б, мабыць, правільней і прыгажэй трымацца вялікіх прыкладаў і не пашыраць нашай дзівоснай крыважэрнасці на прыгожых дам. Шафёр тузануўся, паваліўся, машына пацалавала стромую скалу, адскокнула і бразнулася коламі ўгору на дарогу. Мы пачакалі, нічога не варухнулася, людзі нема ляжалі пад машынай, як у пастцы. Машына яшчэ вурчала, хрыпела і пацешна круціла коламі ў паветры, але раптам яна страшна трэснула і ўспыхнула яркім полымем.
- «Форд», - сказаў Густаў. - Трэба спусціцца ўніз і аслабаніць дарогу.
Мы спусціліся і агледзелі ахопленую полымем груду. Яна дагарэла вельмі хутка, мы тым часам зрабілі рычагі з маладых дрэўцаў, пасля падважылі яе, адштурхнулі і сапхнулі цераз парапет з абрыву, пасля чаго ў кустах яшчэ доўга-доўга нешта трашчала. Калі мы пераварочвалі машыну, два трупы выпалі, цяпер яны ляжалі на дарозе, вопратка абгарэла. На адным даволі добра ацалеў пінжак, я абследаваў яго кішэні, спадзеючыся даведацца, хто гэта быў. Знайшоў кашалёк, у ім візітоўкі. Я ўзяў адну з іх і прачытаў на ёй словы «Тат твам асі»[2].
- Вельмі дасціпна, - сказаў Густаў. - Але ж і насамрэч няважна, як завуць людзей, якіх мы цяпер забіваем. Яны такія самыя гаротнікі, як і мы, імёны значэння не маюць. Гэты свет павінен загінуць, і мы з ім разам.
Мы паскідалі трупы да машыны. А тым часам ужо сігналіў, пад'язджаючы, новы аўтамабіль. Яго мы расстралялі проста з дарогі. Ён закруціўся, як п'яны, праляцеў яшчэ крыху наперад, пасля ўпаў і з хрыпам улёгся, адзін пасажыр ціха сядзеў на сваім месцы, але цэлая і здаровая, хоць была бледная і ўся дрыжала, з машыны выйшла відная з сябе дзяўчына. Мы прывіталі яе і прылашчыліся на паслугі. Яна была вельмі напалоханая, слова сказаць не магла і некалькі хвілін глядзела на нас як дурная.
- Што ж, спярша паглядзім, што тут і як з гэтым пажылым герам, - сказаў Густаў і павярнуўся да пасажыра, які ўсё яшчэ трымаўся ззаду мёртвага шафёра. Гэта быў чалавек з кароткімі сівымі валасамі, ён не заплюшчыў сваіх разумных светла-шэрых вачэй, але, здаецца, моцна пацярпеў, прынамсі, з рота ў яго цякла кроў, а шыю ён трымаў неяк злавесна скасабочана і нерухома.
- Дазвольце прадставіцца, шаноўны, мяне завуць Густаў. Мы дазволілі сабе застрэліць вашага шафёра. Ці можам мы папытацца, з кім маем гонар?
Шэрыя вочы старога глядзелі холадна і сумна.
- Я старшы пракурор Лерынг, - сказаў ён павольна. - Вы забілі не толькі майго небараку шафёра, але і мяне, я адчуваю, што ўсё зараз скончыцца. Чаму вы стралялі па нас?
- Вы надта шпарка ехалі.
- Мы ехалі з нармальнай хуткасцю.
- Што было нармальна ўчора, сёння ўжо ненармальна, гер старшы пракурор. Сёння мы лічым, што любая хуткасць, з якой можа ехаць аўтамабіль, занадта высокая. Цяпер мы паламаем аўтамабілі, усе да аднаго, іншыя машыны таксама.
- І вашыя стрэльбы?
- Дойдзе і да іх, калі ў нас застанецца часу на гэта. Магчыма, заўтра ці паслязаўтра мы ўсе загінем. Вы ж ведаеце, наша частка свету жахліва перанаселеная. Ну, а цяпер дыхацьмецца лягчэй.
- Вы страляеце па ўсіх без разбору?
- А чаго там разбірацца! Некаторых, вядома, шкада. Напрыклад, гэтай прыгожай маладой паненкі мне было б шкада - яна, відаць, ваша дачка?
- Не, мая стэнаграфістка.
- Тым больш. А цяпер, калі ласка, вылазьце альбо дазвольце нам выцягнуць вас сілком: машына падлягае знішчэнню.
- Я б лепей хацеў быць знішчаным разам з ёю.
- Воля ваша, як вам заўгодна. Дазвольце яшчэ адно пытанне. Вы пракурор. Мне заўсёды было незразумела, як чалавек можа быць пракурорам. Вы жывяце з таго, што вінаваціце і выракаеце на кары іншых людзей, у большасці няшчасных беднякоў. Хіба ж не?
- Так, гэта праўда. Я выконваў свой абавязак. Гэта быў мой абавязак. Гэтак сама, як абавязак ката - забіваць асуджаных мною. А вы самі ўзялі на сябе такі абавязак. Вы ж таксама забіваеце.
- Слушна. Толькі мы забіваем не з абавязку, а дзеля асалоды, дакладней - ад незадаволенасці, таму бо, што мы расчараваліся ў свеце. Забойства дае нам пэўную прыемнасць. А вам ніколі не давала прыемнасці забойства?
- Вы мне абрыдлі. Зрабіце ласку, давядзіце вашу працу да канца. Калі не разумееце, што такое абавязак...
Ён змоўк і перакасіў губы, быццам хацеў плюнуць. Але выйшла толькі крыху крыві, якая асела на яго падбародку.
- Чакайце, - ветліва сказаў Густаў. - Разумення абавязку ў мяне праўда няма, ужо няма. Раней даводзілася шмат займацца па абавязку, я быў прафесарам тэалогіі. Апроч таго, быў салдатам і ваяваў. У тым, што мне здавалася абавязкам і што мне загадвала начальства, нічога добрага не было, я заўсёды стараўся рабіць наадварот. Але калі ў мяне няма разумення абавязку, дык затое ёсць разуменне віны - а гэта, можа, адно і тое самае. Як што я народжаны маці, я вінаваты, я асуджаны жыць, абавязаны быць падданым нейкай дзяржавы, быць салдатам, забіваць, сплачваць падаткі на гонку ўзбраення. І цяпер вось, у гэтую хвіліну, віна жыцця зноў, як калісьці ў час вайны, прывяла мяне да патрэбы забіваць. Але гэтым разам я забіваю без агіды, я змірыўся са сваёй віной, я нічога не маю супроць таго, каб гэты дурны, замкнёны свет рухнуў, я рады пасобіць гэтаму і з радасцю загіну сам.
Пракурор з вялікай намогай усміхнуўся зліплымі ад крыві губамі. Удалося яму гэта не тое каб добра, але намер быў відзён.
- Выдатна, - сказаў ён. - Мы, выходзіць, калегі. А цяпер выканайце, калі ласка, свой абавязак, калега.
Прыгажуня паспела тым часам самлець ускрай дарогі.
У гэты момант зноў загула машына, якая набліжалася на поўным ходзе. Мы адвалаклі дзяўчыну ўбок, прыціснуліся да скал і далі новай машыне ўрэзацца ў абломкі старой. Яна рэзка спынілася і стала дыба, нічога сабе не прычыніўшы. Мы дружна схапілі вінтоўкі і ўзялі на прыцэл прыбыльцаў.
- Вылазьце! - скамандаваў Густаў. - Рукі ўгору!
Трох мужчын вылезлі з машыны і паслухмяна паднялі рукі.
- Ці ёсць сярод вас урач? - спытаўся Густаў.
Тыя адказалі адмоўна.
- Тады, зрабіце ласку, асцярожненька здыміце з сядзення гэтага зашчэмленага герыка, ён цяжка паранены. А пасля давязіце яго на сваёй машыне да наступнага горада. Ну, узялі!
Старога паклалі ў другую машыну. Густаў скамандаваў, і ўсе паехалі.
Наша стэнаграфістка тым часам паспела ачухацца і сачыла за тым, што адбываецца. Мне было прыемна, што нам дастаўся такі сімпатычны трафей.
- Паненка, - сказаў Густаў, - вы страцілі работадаўцу. Трэба спадзявацца, што больш ні ў чым гэты пажылы гер не быў вам блізкі. Я прымаю вас на службу, будзьце нам добрай каляжанкай! Так, а цяпер трэба спяшацца. Неўзабаве тут будзе няўтульна. Вы ўмееце караскацца, паненка? Умееце? Ну, дык давайце ж, лезьце паміж намі, мы пасобім.
Стараючыся не траціць ні секунды, мы трое залезлі па дрэве ў нашу будку. Наверсе паненцы зрабілася млосна, але ёй далі каўтнуць каньяку, і ўсё абышлося, яна настолькі аправілася, што ацаніла шыкоўны выгляд на горы і возера і паведаміла нам, што яе завуць Дора.
Адразу пасля ўнізе зноў паказалася машына, якая не спыняючыся, асцярожна аб'ехала аўтамабіль, а потым рэзка дала хуткасці.
- Увільваеце! - засмяяўся Густаў і зваліў куляй шафёра. Машына, паскакаўшы, тузанулася да парапета, праламала яго і коса навісла над прорвай.
- Дорачка, - сказаў я, - вы ўмееце абыходзіцца з вінтоўкамі?
Яна не ўмела, але навучылася ад нас зараджаць карабін. Спярша ёй не хапала спрыту, яна да крыві абадрала палец, заныла і запатрабавала англійскага пластыру. Але Густаў расталкаваў ёй, што ідзе вайна і яна, Дора, павінна паказаць, якая яна адважная патрыётка. І ўсё пайшло на добры лад.
- Але што будзе з намі? - спыталася потым.