- Але ноччу нядобра. Нiбы бандыты, - сказаў Ляплеўскi. Яму, пэўна, ня надта хацелася лезьцi ў даволi сумнеўную справу, ды ён ня мог устаяць ад напору Снайпера-Iвана.
- Нам, значыць, па начы нельга? Ага? А iм дык было лацьвей. Заўжды ноччу шчыравалi, каб сьведкаў не было. Я ж памятаю, мне iшоў пятнаццаты год. Прыехалi трох: гэты Вусаў i зь iм яшчэ два мiлiцыянты. Касаты - за панятога. Паднялi ўсiх апоўначы, толькi заснулi. Бацька якраз пастаўкi вазiў на станцыю, прыехаў азяблы, змораны, толькi чунi разуў, анучы ля грубкi разьвесiў. Уставай, ты арыштаваны. I вобыск. Усё перавярнулi, у дзежку з капустай шампалом шпыралi - контррэвалюцыю мацалi. Польскi шпiён! А я, панiмаеш, ня дужа й спалохаўся, бо ведаю ж: не шпiён, мяне яны ня возьмуць. Чаму так думаў, дурань безгаловы? Вунь жа вас, Саўчанка, усiх пабралi, табе ж таксама было няшмат гадоў...
- Дык то ж у трыццаць трэцiм, - азваўся з-за столiка Саўчанка. - На ссылку ўсiх бралi: i старых, i малых.
- А я скуль ведаў: на ссылку цi на расстрэл? Сядзеў зь дзецьмi ў запеччы, каб вобыску не мяшаць, а бацьку яны ля парога з узьнятымi рукамi пад вiнтоўкай трымалi. Бачу, гэты Вусаў выцягвае з куфэрка маю будзёнаўку з чырвонай зоркай. Скажу вам, неяк увосень бацька прывез з кiрмашу, дужа яна мне падабалася, тая будзёнаўка з маленькiмi такiмi гузiчкамi, таксама з зорачкамi. Я ж змалку да вайсковага прыхiльнасьць меў, шкада, праз калецтва не давялося нават да сяржанта выслужыцца.
- Во чаму ты гiмнасьцёрку ўпадабаў. Трэцi год з плечаў не скiдаеш, - цiха пасьмiхнуўся Саўчанка.
- А што - паважаю. Але не пра тое гаворка. Надзеў раз тую будзёнаўку ў школу, ну мальцы й наляцелi: дай ды дай памераць. Адзiн гузiк i адарвалi. Бацька ўвечары пабачыў i адабраў, кажа: сьпярша аблавушку данасi. Крыўдна было, але, думаю, ладна. Ужо хутка дваццаць трэцяга лютага, дзень Чырвонай Армii, ужо тады ён пра мяне ўспомнiць. Выпрашу. Ды во - кукiш, а ня дзень армii. Вусаў гэты маю будзёнаўку мiлiцыянту аддаў, кажа: не дамо польскаму шпiёну чырвонаармейскi ўбор кампрамэтаваць. Тая будзёнаўка мне затым два гады сьнiлася.
- Таму ты i снайперам стаў? - спытаў Ляплеўскi.
- Не, снайперам не таму. Снайперам - гэта па слабасьцi характару. У партызанку, як вока асколкам выбiла, ну трохi загаiлася, а тут блякаду немцы распачалi. Загад: усiх iнвалiдаў у строй. Якраз снайпера нашага Бiклагу забiла, вiнтоўка з прыцэлам засталася. Каму яе аддаць? Усе адмаўляюцца: то не магу, то ня ўмею. Вядома, дрэйфяць, бо тут адвагi паболей трэба, чым з простым ружжом. Дык камандзiр кажа: Iвану Ярашэвiчу, у яго адно вока спраўнае, а другога няма, то i прыплюшчваць ня трэба. Будзе бiць нямецкiх захопнiкаў. Во я i бiў, як снайпер. Двух палiцаяў шлёпнуў i аднаго захопнiка. Як цяпер памятаю: ранiчкай на ўзьлеску вылез зь люку на танку, узiраецца ў дальнi ўзьлесак зь бiнокля. А я праз сто мэтраў пад кустом ляжу. Ну, я яму й гваздануў проста пад бiнокаль, так i абвiс у люку.
- Герой! - няпэўна сказаў Ляплеўскi.
- А ты думаў! Мэдаль "За адвагу" ня кожнаму давалi.
- Ну, i камандуй. А мы за табой.
- Лады, мальцы! Тады яшчэ па калiву, i завязалi. А то... Ня знаю, якi ён цяпер, а тады ладны бугай быў.
- Ня думай, не зьмiзарнеў. Такiя не мiзарнеюць, - сказаў Саўчанка.
Яны i яшчэ выпiлi - на гэты раз моўчкi, ужо агорнутыя новым клопатам, якi абрынуў на iх гэты няўрымсьлiвы Снайпер. Пасьля Ляплеўскi ненадоўга адлучыўся да плоту i зноў вярнуўся да столiка. Iншым разам пара было ўжо i разыходзiцца, усё ж купальская ноч караценькая, ды нейкая сiла трымала iх разам, як змоўшчыкаў небясьпечнае справы, якая немаведама яшчэ чым скончыцца. I яны ўсе сядзелi за столiкам, на якiм цьмяна шарэла газэта зь дзьвюма парожнiмi шклянкамi. Саўчанка нялоўка неяк саўгануў локцем i скiнуў кудысь кавалак хлеба, якi тут жа палез шукаць у траве. I доўга ня мог знайсьцi, пакуль Дубчык не намацаў яго зводдаль на сьцежцы.
- I каб усе разам! Каб нiхто не сачкануў, - папярэджваў Снайпер-Iван.
- А чым мы яго? - прастадушна запытаўся Дубчьж.
- А хто чым. Бяры кол або камень. Нажа няма?
- Нажа няма, - сказаў Ляплеўскi бязь ценю гумару.
- Дык прынясi! Ужо ж у хаце нож ёсьць?
- Не, няма.
- Ну i хазяйства! Нават нажа ня маюць. А калi зарэзаць каго?
Дубчык аж дробненька засьмяяўся ад таго Iванавага досьцiпу, а можа, успомнiўшы, што i ў яго не было нажа. Можа, гады чатыры, як зламаўся бацькаў саморобны, выкуты ў местачковай кузьнi, з драўлянымi тронкамi. У сваёй бабыльскай гаспадарцы Дубчык абыходзiўся сякерай, праўда, таксама старой i заржаўленай, зь нязручнай i кароткай расхiстанай ручкай. Яшчэ ягоны бацька, калгасны вартаўнiк, зьбiраўся яе паправiць, мацi ўсё лаяла яго за няздатны iнструмэнт, ды так i не сабраўся да арышту. Тупаючы марознай зiмой ля калгаснага сьвiрану, ён усё сьпяваў прыпеўкi - недзе пачутыя, а таксама ўласнага сачыненьня, часам бязглуздыя, а часам з пэўным дужа надзённым сэнсам. I хтосьцi яго ўчуў. Цi адмыслова падслухаў. Як арыштавалi ўначы, дык гэты Вусаў, мабыць, не стрымаўшыся, працытаваў адну, якая на ўсё жыцьцё ўрэзалася ў памяць падлетка-сына: "У калгасе добра жыць, хто на могiлках ляжыць". Бацька тады аж заўсьмiхаўся з радасьцi ад увагi да ягонай творчасьцi. Тады наўрад цi ён прадбачыў, што i сам хута ляжа на нейкiх могiлках, i паўмiраюць малымi ягоныя тры дачушкi, састарыцца сынок, а тая сякера-iнвалiд з раструшчаным тронкам усё будзе служыць. Несьмяротная сякера.
- Я гэта - па тапор зьбегаю, - цiха прапанаваў Дубчык.
- Давай, толькi хутка. А, ядры яго зьвер, - няўжо сьвiтае?
- Аднак сьвiтае, - пагадзiўся Саўчанка. - А ў мяне ў Кутах яшчэ пайка ня скошаная...
- Скосiш, пасьпееш! Ат, матары яго, давай разьлiвай, дап'ем, i годзе, раптам вырашыў Снайпер-Iван. - А то... Сумленьне не дазваляе.
- Не дазваляе. Сумленьне - яно тонкая рэч, - пагадзiўся Ляплеўскi, ужо бразгаючы бутэлькай аб пустую шклянку.
- Мне годзе, - сказаў Саўчанка.
- Годзе, дык годзе, - ахвотна пагадзiўся разьлiвака.
- Нам болей дастанецца. Ага, вучыцель? - падхапiў Снайпер.
- Я ўжо пас!
- Што так? Цi брата не шкада? Я ж твайго Сяргея во як учора помню. Граматны мужык быў.
- Да, граматны.
- I дужа парцейны. Тожа ў калгас заганяў, - сказаў Саўчанка.
- Што ж, такая палiтыка была.
- Ну, i яго загналi. Каб ня крыўдна было, - зноў зь нейкiм намёкам сказаў Саўчанка.
- Каму ня крыўдна? - зьдзiвiўся Ляплеўскi.
Усё ж яны добра выпiлi, i думкi ў iхных галовах роiлiся густа, блыталiся словы, што ня ў лад з думкамi iшлi зь языка.
- А ўсiм - i камунiстам, i беспартыйным, - няпэўна тлумачыў Саўчанка.
- Мой брат быў чэсны бальшавiк, - пачынаў злаваць Ляплеўскi. - Гэта яго энкавэдэшнiкi згубiлi.
- Ён тут дваццаць чалавек згубiў, - удакладнiў Снайпер-Iван, маючы на ўвазе Вусава. - I яшчэ мае нахабства сюды прыяжджаць на госьцi. Цi ня ведае, што ўсiх рэабiлiтавалi?
- А, можа, ён мяркуе, што рэабiлiтавалi няправiльна. Iнакш гэта ж - брак у рабоце, - сказаў Саўчанка.
- Мы яму пакажам брак! Я яму самалiчна чарапок раскрою! - лютаваў Снайпер-Iван, ускочыўшы з-за стала. Але ўпаў, зачапiўшыся гумавiкамi за траву, зноў з натугай ускараскаўся на ногi. У той час з пашарэлага падворку сунуўся Дубчык зь сякерай у руках, якую ў яго адразу выхапiў Снайпер.
- Во гэтай сякерай галаву зьнясу!
Наглядна дэманструючы астатнiм, як ён зробiць гэта, Снайпер-Iван шырока замахнуўся ў паветры, i сякера, зьляцеўшы з тронка, недзе тупа шпокнулася ў гародзе.
- Што гэта? Што ты мне прынёс, паскуда! А ну, шукай!
Дубчык моўчкi палез у гарод, поўзаў там пад плотам i ў градках, але знайсьцi ня мог. Тады Снайпер-Iван выламаў блiжнi кол з плоту, адкiнуў на траву рэшту ссохлых лазовых перавязкаў.
- Пайшлi!
Ён быў ужо на добрым падпiтку, але, мабыць, не заўважаў таго. Астатнiя, вiдаць, цьверазейшыя за яго, напэўна, ужо сталi разумець сур'ёзнасьць сытуацыi i не адразу кiнулiся за самазваным камандзiрам. Хоць i не стрымлiвалi яго. Першым з гатоўнасьцю скiраваў за Снайперам-Iванам Дубчык, пасьля з-за стала ўстаў Саўчанка. Ляплеўскi спрабаваў нешта намацаць на газэцiне, ды кiнуў i таксама падаўся сьледам за ўсiмi.