- Магу, - з добрай усмешкай адказаў Кушнер. - Роўна праз тыдзень рачнiкi здаюць дом па Элеватарнай. Напiшам iм гарантыйнае пiсьмо, i яны пазычаць адну кватэру. Такi выпадак!
- Ну, ведаеш, я не магу адказваць за падобны шахер-махер. Ёсць партыйны i грамадскi кантроль.
- Якi ж тут шахер-махер? Вынесем на выканком. Папросiм таварыша Яраша далажыць. А я тым часам дамоўлюся з рачнiкамi. Яны хлопцы добрыя, зразумеюць. - Спакойная разважлiвасць Кушнера неяк адразу ўтаймавала ўсiх. Нават Гукана. Але, забыўшыся, Кушнер нахiлiўся ў адчыненае акно i сарваў зялёны калючы плод каштана. I тады Сямён Парфёнавiч закрычаў вiсклявым, як у iстэрычнай бабы, голасам:
- Не рвi каштанаў! Абшморгаў усё дрэва!
21
Яны стаялi перад шырока адчыненым акном пустога пакоя, у якiм пахла фарбай i цэментам. Пакой быў на другiм паверсе. Але i адгэтуль памiж садамi вiднелася лукавiна ракi i зарэчныя, спачатку лугавыя, далей палявыя i лясныя прасторы.
- Цудоўна! Малайцы рачнiкi! - ухвалiў Шыковiч пасля добрых пяцi хвiлiн маўклiвага любавання i далёкiмi прасторамi, i блiзкiмi садамi, i гонтавымi, шыфернымi дахамi дамоў, што густа, як ластаўчыны гнёзды, ляпiлiся на пакатым беразе.
- Малайчына Кушнер! - адгукнуўся Яраш. - Ён вытрымаў галоўны бой.
- А ты маўчаў?
- Не маўчаў. Але калi пачалася бойка памiж старшынёй i намеснiкам за галасы сябраў выканкома, то цяжка ўставiць слова...
- Не было мяне!
- Ты хутчэй сапсаваў бы справу. Я думаў, ты - флегматык, а ты - афрыканец.
Маша, якая стаяла крыху збоку ад iх, павярнула сваю залатую галаву, усмiхнулася Шыковiчу, як бы ўхваляючы, што ён вось такi, неспакойны.
- Не, ты растлумач, Антон... Здаецца, усё разумею, а паводзiн яго зразумець не магу. Добра, дапускаю, што ён упэўнены, што Савiч вораг... Хоць зноў-такi, чаму такое нежаданне сур'ёзна, па-новаму разабрацца з фактамi? Чаму такая ўпартасць? Але мяне больш абурае другое: што ён мае да гэтай няшчаснай дзяўчыны? Ужо каму-каму, а яму-то ўбiвалася ў галаву формула, што сын цi дачка не адказваюць за бацьку.
- Формула! Ты скажы, навошта яна патрэбна была, такая формула? Чаму, нарэшце, не адказвае? Тады па логiцы трэба iсцi далей: i бацька не адказвае за сына. Нiхто нi за каго не адказвае. А вось я, наiўны чалавек, хачу адказваць за ўсiх. I хачу, каб усе адказвалi за мяне. I радуюся, што гэта цяпер запiсана ў такiм дакуменце!
Яраш выказаўся злосна - што стасавалася да мiнулага, i любоўна-горача - аб сваiм жаданнi i пра той партыйны дакумент, пра якi ў тыя днi гаварылi ўсе.
Маша паглядзела на яго з захапленнем, як глядзела неаднойчы ў час аперацый i пасля iх. Не ўсю сутнасць размовы, якую яны пачалi яшчэ ў машыне i прадаўжалi тут, у толькi што атрыманай Зосiнай кватэры, яна адразу зразумела. Гiсторыю Зосi i яе бацькi яна ведала, але не здагадвалася, што гiсторыя гэтая не скончана, i не магла ўцямiць, чаму яны так абураны Гуканам. Асаблiва Шыковiч. Не хацеў даваць кватэры? А каму ён вось так, адразу, даў кватэру? Што-што, а кватэрныя справы, пажыўшы ў горадзе, яна добра ведала, штодня чула размовы пра гэта, у размовах часта ўпамiналася iмя Гукана: адны яго хвалiлi, другiя лаялi. Маша ўмела быць аб'ектыўнай. Думала, што каб яна прасiла кватэру i ёй не далi, то яна не рабiла б з гэтага такой трагедыi, як робяць другiя. Таму i абурэнне Кiрылы Васiльевiча яна спачатку не зусiм разумела. А пасля апошнiх слоў, якiя мужчыны сказалi, асаблiва пасля слоў Антона Кузьмiча, ёй усё праяснiлася. Галоўнае - не кватэра, галоўнае - адносiны да чалавека ўвогуле i ўзаемаадносiны людзей, усiх людзей. Маладой душой сваёй, усiм складам характару i жыцця дзяўчына была за тое, што сказаў Яраш.
Яна зноў падумала пра мацi, брата, сясцёр, i ёй стала радасна, што на другi дзень пасля канцэрта яна паслала iм грошы, якiя збiрала на новае плацце, i напiсала доўгае i добрае пiсьмо.
Ехаць глядзець i абсталёўваць Зосiну кватэру Маша папрасiлася сама. Кватэрка яе парадавала. Даволi прасторны пакой, маленькая, але ўтульная кухня, дзе ўсё пад рукой: двухканфорная газавая плiтка, беленькая ракавiна, блiскучы кран, павярнулi - палiлася вада.
Шыковiч, зайшоўшы, сказаў:
- Каб трохi вышэй. Усё-такi нiзка. Час ужо адмаўляцца ад такiх габарытаў.
Яраш дастаў рукой столь i засмяяўся. Ого, дзiва што! З яго ростам! А Машы ўсё здалося нармальным i прыгожым. Яна ўзрадавалася, калi мужчыны пахвалiлi вiд з акна.
Яна каторы раз прайшлася па пакоi. Абцасiкi прылiпалi да свежай фарбы i, адлiпаючы, патрэсквалi. Заставалiся ледзь прыкметныя сляды. Таму яна хадзiла не па сярэдзiне, а каля сцен, дзе стане мэбля.
- Падлогу трэба памыць халоднай вадой, - сказала дзяўчына i пашкадавала, што няма вядра i анучы.
Яраша не здзiўляў яе гаспадарчы практыцызм. Здзiўляўся Шыковiч. I любаваўся дзяўчынай. Ён таксама, як некалi на дачы Валянцiна Андрэеўна, параўнаў яе са сваёй дачкой i падумаў аб адказнасцi за выхаванне дзяцей. Да Iры ён, праўда, хоць быў трохi абыякавы, сына ж з рук не спускаў, а вынiкi хоць i розныя, але аднолькава не надта радасныя.
Пасля яны паўдня ездзiлi па горадзе - шукалi мэблю. Iх усiх аднолькава захапiлi клопаты па абсталяванню кватэркi. У ашчаднай касе, калi бралi грошы, Кiрыла прашаптаў сябру:
- Ты ведаеш - я скупы. Але для яе мне чамусьцi нiчога не шкада.
Машыну ён вёў з вясёлай зухаватасцю. Яраш жартаўлiва папярэдзiў:
- Кiрыла, я не застрахаваў свайго жыцця.
- Я недзе чытаў, што хiрургi - найбольшыя баязлiўцы. Страшэнна баяцца трапiць пад нож свайго калегi.
- Няпраўда! - сур'ёзна запярэчыла Маша.
Крамаў было некалькi. Яны аб'ехалi ўсе. I адусюль выходзiлi расчараваныя.
Маша, пра густ якой Шыковiч спачатку, калi яна выказала захапленне маленькай, просценькай кватэркай, быў невысокай думкi, тут нечакана выявiла здзiўляючую патрабавальнасць. Яна нiколi яшчэ ў жыццi не купляла мэблi. Але тое, што яны ўбачылi ў крамах, яна ганiла адразу, з першага позiрку. Сталы, шафы, крэслы былi вялiкiя, нязграбныя, непрыгожыя.
Яраш хмура маўчаў. Шыковiч сварыўся з дырэктарамi.
- Не мы выпускаем, таварыш.
- Дык не бярыце, што не iдзе. Патрабуйце!
- А план?
- Ды не жывiце адным днём. Адзiн месяц не выканаеце, на другi перавыканаеце, калi атрымаеце, што трэба.
Яны паблажлiва i скептычна ўсмiхалiся: нiчога, маўляў, ты не разумееш, дарагi пакупнiк, у гандлёвых справах.
Нарэшце адзiн малады прадавец употай, у цесным праходзе памiж шафамi-бегемотамi параiў Машы:
- З'ездзiце да Грабара. На складзе вы знойдзеце, што вам трэба.
- А хто гэта - Грабар?
- "Гармэблягандаль".
Маша, сядаючы ў машыну, расказала пра гэтую патаемную размову. Шыковiч адразу ж згадзiўся:
- Iдэя! Стану лепшы даставала з усiх нашых даставал!
- Ненавiджу пакупку па блату, цераз чорны ход.
- Антон - iдэалiст! - засмяяўся Шыковiч, крута паварочваючы свайго шматпакутнага "Масквiча". - Будзе мэбля. Будзе i факт для фельетона.
У калiдоры гандлёвай установы Кiрыла са смехам штурхаў мажнага Яраша да абабiтых жоўтым дэрмацiнам дзвярэй з шыльдай "Дырэктар".
- Заходзь смела, паважна. Каб зрабiць уражанне.