- Што, брат, прыціх? - запытаў яго Турсевіч. - Чаго зажурыўся?
- Не заўсёды ж і вясёлым быць, - адказаў Лабановіч. - Ведаеш, брат, як пабачыў я тваю школу, твае заняткі, то мая школа ў параўнанні з тваёю нікуды не гадзіцца.
- Ха-ха-ха! - засмяяўся Турсевіч. - Ніколі твая школа не будзе адставаць, раз ты ёю так моцна цікавішся і прымаеш блізка да сэрца. Гэта ў цябе яшчэ з непрывычкі, з першага года. А я пераконан, што твая школа шмат лепш стаіць за многія.
- Што я табе хацеў сказаць, - прамовіў Лабановіч, - давай вясною, як скончацца заняткі ў школах, паходзім па Беларусі, азнаёмімся з ёю бліжэй. А свае назіранні запішам, збяром багаты матэрыял. Прыцягнем яшчэ ў сваю кампанію якога-небудзь фатографа, здымкаў цікавых наробім... Апрача смеху... Гэты план, разумеецца, распрацаваць трэба. Я толькі думку падаю.
- А што ты думаеш? Гэта было б цікава. Аб гэтым, брат, трэба падумаць сур'ёзна, яй-права!
- Ты ведаеш, - з жарам падхапіў Лабановіч, пачуўшы падтрыманне сябра, - гэта была б цікавейшая рэч! Мы б абышлі шмат школ, бліжэй пазнаёміліся б з настаўніцтвам, абудзілі б цікавасць да свайго краю. А самае важнае - мы раскатурхалі б соннае балота нашага настаўніцтва, бо жыць так, як жывём мы, адарваныя адзін ад аднаго, жыць без жывой ідэі, ведаць адну толькі цесную школу і траціць час на карты і папойкі, што звычайна робіць наш брат, так жыць нельга, бо для гэтага трэба наўперад задушыць у сабе голас сумлення, голас доўгу перад народам.
- Вучыцца нам, брат, яшчэ трэба многа, - зазначыў Турсевіч. - Я, напрыклад, думаю ў інстытут падавацца.
- І я чую, што трэба вучыцца, але сэрца маё ніяк не ляжыць да інстытута. Бо што такое інстытут? Гэта тая ж самая казарма-семінарыя, розніца толькі ў тым, што інстытут канчаткова заб'е ўсё яшчэ больш-менш жывое ў нашай душы, чаго не забіла семінарыя, і з настаўніка зробіць сухога кашчэя-чыноўніка.
Лабановіч у глыбі душы пачуў нейкую непрыязнь да сябра, бо, як яму здалося, Турсевіч штось задумаў, нязгоднае з тымі поглядамі, у якіх, як увесь час лічыў Лабановіч, яны не разыходзяцца.
І ўжо да самае станцыі сябры ішлі моўчкі, замкнёныя ў сабе саміх. Развіталіся яны сардэчна.
- Не забывай жа мяне, - сказаў на развітанне Турсевіч.
- Цяпер, брат, твая чарга даведацца свайго старога месца і старога прыяцеля, - адказаў Лабановіч.
- Ну, як жа вам, панічок, гасцілася? - пытала бабка Лабановіча.
- Ой, бабка, добра гасцілася! «Было што піты і есты, але прынукі не было», - адказаў настаўнік на паляшуцкі лад.
- У мяне, панічок, капуста ад абеду засталася, можа, вы хлебанулі б крыху?
- Не, бабка, есці я не хачу.
- То, мусіць, вас той паніч добра частаваў?
- А як жа, бабка! Дзякаваць Богу, пачаставаў на славу.
- Ну, то і добра, панічок!
Да бабкі хтосьці прыйшоў. Яна зараз жа выйшла ў кухню, а Лабановіч сеў за вучнёўскія сшыткі. Перагледзеўшы, палажыў іх на месца і колькі разоў прайшоўся па пакоіку. Усе гэтыя часы ён чуў, што яму як бы чагось не стае. Чаго? Рэч вядомая: яму трэба пабачыць панну Ядвісю. Не: гэта не так. Яму проста хочацца пабачыць яе. Якая ж тут патрэба? Хіба ён мае сказаць ёй што?.. А чаму ж не мае? Ці ж гэта не была б праўда, каб ён прыйшоў і сказаў да яе: «Я прыйшоў да цябе, бо хачу бачыць цябе, хачу чуць твой голас: ён гучыць для мяне, як вясна; хачу пачуць твой смех, бо ён, як промень сонца асвятляе мне душу. Я прыйшоў да цябе, бо прывяло мяне сэрца».
«Не, дудкі, брат, ты гэтага не пасмееш сказаць ёй. Так можа сказаць Сухавараў, бо ў яго словы не ад сэрца і ні да чога яны не абавязваюць яго, - думаў Лабановіч. - Чым меней думаць, тым лепей. Проста захацеў пайсці і пайду».
Хвіліну ці дзве счакаўшы, Лабановіч хутка перакінуўся на двор пана падлоўчага цераз невысокі плот, які адгароджваў двор школы ад двара падлоўчага, і пастукаў у дзверы. Ніхто не ішоў адчыняць: або не чулі стуку, або не было дома.
Ён пастукаў мацней. Зараз жа пачуліся чыесь крокі. Дзверы бразнулі і адчыніліся.
- Ёсць хто дома? - спытаў настаўнік служанку пана падлоўчага.
- Пан з паняю паехалі ў Хатовічы, дома паненкі і Чэсь.
- Проша, проша! - падбегла Габрынька і папрасіла Лабановіча заходзіць далей.
Маленькая, жвавая смуглянка, здавалася, была вельмі рада госцю. Жывыя і бойкія вочкі яе так і свяціліся радасцю.
- Калі ласка, проша да пакоя!
Габрынька ўзяла лямпу і павяла госця ў прасторны пакой.
- Сядайце, калі ласка.
- Я, можа, не ў час зайшоў да вас і пашкодзіў вам у рабоце? - запытаўся Лабановіч.
- Барані Божа! Якая ж у нас работа?.. Вы так рэдка да нас заходзіце...
- Што маю права часамі і спыніць вашу работу, асабліва калі яна непрыемная?
- Работы, пане настаўніку, ніколі не пераробіш.
- Гэта праўда.
- Ці не можна ведаць, якая праўда? - вясёлым, маладым голасам прамовіла панна Ядвіся, падыходзячы да настаўніка. - Добры вечар, пане Лабановіч!
Ядвіся падала руку, ускінула на настаўніка свае чыстыя цёмныя вочы і затрымала на ім свой погляд, як бы штось чытаючы на яго твары.
- Што ж гэта вас не відаць нідзе? - прамовіла яна. - І да нас не заходзіце.
- Каб я да вас часта заходзіў, то, напэўна, не заўважыў бы, як вы пахарашэлі, - смеючыся, адказаў Лабановіч.
Ядвіся на міг апусціла вочы.
- Цяпер я вас разумею, - сказала яна. - Вы чакалі, покі я не пахарашэю, бо такую, якою вы сустракалі мяне першыя разы, вам непрыемна было бачыць? Праўда?
- А панна Габрыня за гэты час пастарэла, - не адказваючы на пытанне панны Ядвісі, сказаў Лабановіч.
- Ну, што гэта вы! Як бы раней намовіліся, - запратэставала маленькая Габрынька. - І татка называе мяне старэнькаю, і вы тое самае кажаце.
- А вы мне не адказалі, - стаяла на сваім Ядвіся. - Я ад вас не адступлюся, покі не адкажаце.
- Ну, то ў такім разе я ніколі не адкажу вам, бо мне вельмі будзе цяжка, калі вы адступіцеся ад мяне.
Ядвіся прыкінулася ўсерджанай і нецярпліва тупнула.
- З вамі ніяк нельга да праўды дайсці. А вось жа я адступлюся: хачу паглядзець, як вам будзе цяжка.
Панна Ядвіся адышлася і села на канапу.
Лабановіч перайшоў у цёмны куток пакоя.