Маё жыццё магчыма ахарактарызаваць адным словам: сумую. Быў у сваякоў у вёсцы Кучына. Дзяўчаты тут славяцца прыгажосцю, але я глядзеў і думаў, што такую славу пусцілі пра іх тыя, што не ведаюць цябе. Ім да цябе, як зямлі да неба. І стала мне яшчэ больш сумна. Не будзе мне спакою, пакуль цябе не будзе са мною. Як пра найвялікшае шчасце думаю я пра тое, што ты будзеш маёй жонкаю. Я думаю, што зімою. Вось я і зрабіў прапанову, неяк непрыгожа зрабіў, не так, як у раманах, але іначай не магу, бо - ты ведаеш, любая, - я проста вялікі цыбаты дурань.
У бабулі маёй на талацэ былі мясцовыя жанчыны і спявалі "вясеннія" песні, спявалі так цягуча і прыгожа, што сэрца маё сціскала. Адна нішком спытала ў бабулі, як завуць маю нарачоную, каб "велічаць". Я сказаў. Ты не крыўдзішся? Яны не ведаюць цябе, а хаця б і ведалі, яны шчырыя і добрыя людзі. Гэта была прыгожая, чароўна-прыгожая песня, і я яе ніколі не чуў. Сумная, але гэта дзеля таго, каб не было суму на вяселлі і ў жыцці. Павер'е такое. Яны спявалі, а я ўяўляў раку, начны малочны туман, дубы, якія хаваюцца ў ім па пояс.
Я таксама не прадышу без цябе і хвіліны. Далей слоў песні не пішу, далей трошкі сумна. А ў нас будзе зусім не так. Любая мая, пішы, не дай памерці перадчаснай смерцю, сумуючы па табе. Зорка мая яснавокая, бывай.
Назаўжды твой Уладзіслаў
Гурзуф. 10 ліпеня 1952 г.
Сёння ў мяне дзень шчасця. Першага ліста я, вядома, не атрымала, але сёння атрымала другі. Дарагі мой, добры друг, дзякую за шчырае пачуццё. Маё шчасце таксама толькі з табою, я гэта цвёрда ведаю. Я ведаю, маці было б непрыемна, каб яна ведала, што я так адверта пішу табе гэта, але я іначай не магу. Не сумуй, дарагі. Усё міне, міне і разлука. Праўду казаць, я чакаю гэтага, але іншы раз мне страшна, занадта ўжо мы шчаслівыя. Я купаюся ў моры, загарэла і, здаецца, пачала добра спяваць. Спяваю не я, спявае маё шчасце. Я лічу дні. З радасцю буду потым заўсёды з табою, прыеду да цябе.
Жанчыны наспявалі табе праўду, чуеш? Толькі ты сказаў: зімою, а я думаю, што вясной будзе лепш. Мы не расплюхаем па дарозе шчасця, яно стане яшчэ мацнейшым. А нарэшце ўсё будзе так, як захочаш ты.
Ты будзеш аспірантам, пасля вучоным. Будзе ў нас невялікі пакой, і абавязкова будуць пад акном квітнеючыя вішні. Будзем працаваць. Мне здаецца, я раблюся дурная ад шчасця, калі памыслю пра гэта. Я шчыра буду кахаць цябе, твой няпросты лёс, твой светлы розум, твае вочы, твае прытульныя, добрыя, вялікія і прыгожыя рукі.
Чакай. Усё будзе добра. Усё-ўсё наперадзе, у будучым. Цалую цябе.
Твая Алёнка
І стала восень. Верасень жаўціў дзе-нідзе лісце на бярозах, а каштаны на цэнтральных вуліцах горада, дзе было шмат машын, зусім пажоўклі.
Павуцінне з малюпасенькімі павучкамі, - "пража маткі боскай", як яго яшчэ і дагэтуль называюць у глухіх кутках Беларусі, - залятала нават у горад, ляцела сівымі ніцямі ў паветры, чаплялася за рамы, за галіны дрэў, за клумбы, дзе дагаралі незгасальным агнём чырвоныя вяргіні.
З каштанаў падалі зялёныя калючыя шары, разбіваліся аб асфальт, і з мясістай абалонкі выглядаў вільготны карычневы плод. Дзеці падбіралі іх і рабілі каралі. Нават дарослым хацелася часам, калі ніхто не бачыў, прыкласці халодны карычневы шарык да вока ці да шчакі. А закаханыя, калі знаходзілі два каштаны ў адной калючай бомбе, бралі іх сабе "на шчасце".
Над ракою пачынаў ужо віцца туман, і, як неапалімыя купіны, гарэлі на ўлессях прыгарадных лясоў асінкі, як быццам жадалі сказаць людзям, што пакуль яны гараць і грэюць неба - няма чаго баяцца ранішнікаў і халадоў: асіна заўсёды чырванее першай, калі яшчэ цёпла. Яна - зябкае дрэва і нават летам дрыжыць пад цёплым ветрам.
Берасневіч прыехаў у горад раней за іншых студэнтаў, і для яго з Алёнкаю пачалася другая вясна. Увосень пачуцці робяцца больш вытанчанымі, яны прасякнутыя як быццам сумам адыходзячай вясны і памірання жоўтых лісцяў. Іншы раз здаецца, што поруч з табою не каханая, якую ты ведаеш да апошняга жэста, а любімая сястра, з якой добра, радасна, прытульна і трохі спакойна жыць на зямлі.
Так было і з імі. Пачуццё як быццам драмала, захаванае, каб зноў вырвацца на волю, калі прыйдзе час. І толькі калі-нікалі ўладна казала: "Я тут. Я прыйду. Сцеражыцеся".
Спачатку Берасневічу нават стала жудасна ад гэтай раптоўнай перамены. Яны, - а ён у першую чаргу, - столькі разоў уяўлялі сабе дзень сустрэчы, што, калі ён прыйшоў, - не абышлося без расчаравання. Яна сустрэла яго трошкі халаднавата (дарэчы, і маці яе была ў кватэры), ён разгубіўся. У пакоі была і Алёнчына сяброўка, яна пачала задзірацца з Берасневічам, ён адказаў ёй дзёрзкасцю. Пайшоў быў ад іх з такою злосцю на сэрцы, што да твару было пайсці і скокнуць з высокай званіцы куды-небудзь на брук. Пасля злосці надышла чарга адчаю.
Сядзеў ля ракі, над адхонам, на тым месцы, дзе ўпершыню пацалаваўся з ёю, і часам, пры сваім розуме і цвёрдай памяці, сур'ёзна і вельмі балюча торгаў сябе за валасы. Не хацелася жыць, брыдка было глядзець на спакойную гладкую раку, на агеньчыкі слабодкі за ёй, на алею, якая была падобная на тунель. У што было верыць, калі нават яна?..
І ён таксама добры! Ёлупень, баўдур. Ляпнуў гэтай сяброўцы такое, што варта яму проста надзець на шыю торбу з каменнямі і спусціць у вір на самым глыбокім месцы.
Сядзеў так з гадзіну, калі раптам падняў галаву і пабачыў дзявочую постаць ля магутнага каравага дуба непадалёку. І гэта постаць рушыла да яго, падышла і спытала Алёнчыным голасам:
- Гэта ты?
Не памятаючы сябе, схапіў яе за рукі, пасадзіў поруч і спытаў:
- Нашто ты тут? Мучыць мяне прыйшла? Што я табе зрабiў?
Алёнка нейкім абыякавым тонам сказала:
- Я вельмі баялася за цябе, калі ты пабег. Мяне нельга было затрымаць, але калі я выйшла, ты ўжо знік. Мяне нешта вяло менавіта сюды, я ведала, што ты тут.
I, не адказваючы на яго папіканні, узяла яго галаву і схіліла сабе на плячо:
- Ну вось, зараз добра.
Усе словы выявіліся дарэмнымі. Ен проста ахінуў яе плашчом, прыціснуў бліжэй да грудзей.
- Маўчы. Маўчы, - сказала яна. - Я ўсё сцярплю ад цябе, але ты ўсё ж не рабі са мной такога, не крыўдуй на мяне.
Нічога як быццам і не было. Зноў пацяклі хвіліны ночы над ракой, але якая змена адбылася вакол. Рака плыла з лянівай асенняй заспакоенасцю, зоры смяяліся так пяшчотна і радасна, агеньчыкі слабодкі моргалі так мірна і даверліва. Добра было жыць!
І паплылі спакойныя асеннія дні. Удзень лекцыі, пасля - музеі, прагулянкі, вечарам тэатр або апошнія сімфанічныя канцэрты на летняй сцэне. Калі прыходзілі хвіліны роздуму, Берасневіч баяўся аднаго, як бы не страціць яе, не страціць шчасця. Горшага за гэта ён не мог сабе ўявіць. Мінула нейкіх сем месяцаў з дня першай сустрэчы, а здавалася, што кахае ён усё сваё жыццё.
Думкі пра тое, што за шчасце давядзецца расплачвацца, што чалавек ніколі не прыходзіў да яго прамой дарогаю, без зрываў і пакут, што такое шчасце - нямоцнае шчасце, што чалавек праходзіць праз навальніцы і полымя, перш ніж атрымае права звацца чалавекам, - прыходзілі звычайна на канцэртах і асабліва на любімай фантазіі "Франчэска да Рыміні". Яму здавалася, што жахлівы, касмічны кругаварот уносіць не Франчэску і Паоло, а яго з яго каханнем. "Плаці! Плаці за шчасце, плаці за хвіліны кахання!" - як быццам казаў нейкі нязнаны голас. Нарэшце, нават Дантэ давялося прайсці пекла, перш ніж ён адшукаў Беатрычэ.
На адным з такіх канцэртаў, ледзь толькі сціхлі гукі музыкі, Берасневіч падняў галаву і, раскрыўшы вочы, пабачыў проста перад сабою, у праходзе, Маркіча, які стаяў, склаўшы накрыж рукі, і глядзеў на іх з люта-гумарыстычнай усмешкаю. Скуль ён узяўся - невядома.
- Што гэта ты ўзнік перад намі так нечакана? Бы Мефістофель са сцяны, - пажартаваў Берасневіч.
- А-а, вось яно як? Ну што ж, заспяваць вам серэнаду, ці што?
І заспяваў напаўголаса:
Берасневіч перабіў яго:
- Далей, браце, не трэба. Па-першае, мы ведаем, па-другое, да мяне такія словы не падыходзяць, па-трэцяе, голас у цябе вельмі ўжо такі... не авантажны. Як той казаў, ёсць такія галасы - устаюць дыбам валасы.
- Ну і ў цябе таксама... добры голас.
- А я пра сябе і не кажу. Пра мяне яшчэ ўкраінскі паэт Руданьскі пісаў, і што калі я спяваю, дык гэта амаль усё адно як тая каза крычыць, калі яе ваўкі рэжуць. Нічога, яна вось за нас двух праспявае ўсё, што магчыма.
- Пакуль не даспяваецца, - іранічна заўважыў Маркіч.
Берасневічу стала непрыемна.
- Чакай, ты што гэта кажаш? Дзёрзкасці нейкія. Ты гэта, хлопча, пакінь. Фу, аж слухаць брыдка!
- Брыдка - не слухай, - груба перабіў Маркіч. - Што гэта я за вамі заўважаю, таварышы? На зборах не былі, працу запусцілі. Замест гэтага з'яўляюцца сюды, сімфоніі слухаць. І гэта ўсё ты, Берасневіч, яе зводзіш з вернай дарогі. Глядзі, дрэнна скончыцца.
- Не пужай, - аглядаючыся на суседзяў, сказаў Берасневіч. - Мог бы іншае месца выбраць для натацый. Але вось што: пра зборы я, напрыклад, не чуў нічога, праца ідзе нармальна. Яна таксама не дзіцёнак, каб я яе зводзіў. А наконт сімфоній, дык слухаць іх, мне здаецца, не забаранялі. I, зрабі ласку, не разважай пра тое, чаго яшчэ не зразумеў.
- Ты таксама нічога не разумееш,- выбухнуў Маркіч.
- Так, гэта праўда. Не разумею я, напрыклад, чаго гэта ты, Маркiч, такi назойлiвы чалавек, як асенняя муха-жыгалка. Я да цябе не лезу, ты тут таксама не вельмi патрэбны, як я магу меркаваць. Чаго ж ты перашкаджаеш нам, чаго ты заўсёды псуеш нам настрой, лезеш са сваiм ханжаствам? Ён
- Ён думае, што гэта абавязак курсавога камсорга, - заўважыла Алёнка. - А абавязак камсорга не касцёльнай дзявоткай быць, а быць чалавекам. Між іншым, Уладзік гэта разумеў, калі быў камсоргам на першых двух курсах.
- Што ж ты мне прыкажаш, патураць вам, ці што? Схіліцца вось тут зараз і "чаго вашай ласцы"?