Слаўныя вечары!
Гэта восень дыхае вясною.
Падморгвалi зоры зямлi, i зямля маўчала - як бы адчувала яна дзяцiнства ў маладосцi i маладосць у старасцi.
VI
Каржакаватыя хвоi, чырвона-агнявыя асiны i жоўтыя бярозы, i пад iмi шумяць кусты.
Шумяць... Шумяць!..
I ядлоўцам пахне над полем.
Густа паўсходзiла жыта, i ўсё таксама смяюцца яму ясныя днi.
Праляцелi ўжо гусi i жураўлi, чорныя дзiкiя птушкi клююць сакаўную рабiну, i журацца днi над свежай раллёю i над балотнай сухой асакою...
Мы выбiраем познюю бульбу.
З пахучых зямной вiльгаццю загонаў мне вiдно, як за шыпшынавымi межамi клапоцiцца дзядзька Язэп - нешта там камандуе моцна, а бабы са смехам сыплюць кашамi на воз бульбу... У мяне не падмазаны калёсы, i яны заскрыпелi так, што пачуў i азiрнуўся дзядзька Язэп.
- Пачакай! - крычыць ён мне.
Я чакаю i гляджу, як ён грузна i шырока ступае вялiзнымi ботамi i тузае лейцы. Пхае плячом у аглабiну, нейкая дзяўчына выводзiць каня на дарогу, другая паганяе пугаю, i дзядзька Язэп весела камандуе:
- Па хвасце, па хвасце!..
Там паднiмаецца рогат, а дзядзька Язэп выкiроўвас воз на дарогу...
I вось мы поплеч iдзем каля вазоў па вузенькай, каляiнiстай дарозе. Дзядзька Язэп пагаварыў трохi аб восенi i жураўлях, пасля расказаў, як некаторага года адбiўся быў ад сваёй чарады малады бусел, не ведаў, куды ляцець, i зазiмаваў адзiн на мёрзлых паплавах. I як пасля кончыўся з холаду за гумнамi.
- Ты думаеш, ён не сумаваў, гэты бусел?
I, сказаўшы гэта, дзядзька Язэп змоўк, а я стаў думаць:
"Што ў яго цяпер у галаве i на душы?"
Твар яго стаў раптам каменна-спакойным, як бы гэта ён сперш доўга раздумваў, для чаго i нашто ўсё на свеце, а пасля дадумаўся: "Дык гэта ж я сам усё ўстанавiў..."
Дома мы ссыпалi бульбу - сперш яму, пасля мне.
Аднекуль з'явiлася Дося, i, як бацька пайшоў у сенцы, яна сказала мне:
- Хадзем, я памагу табе.
Я паглядзеў на сваю палатаную сарочку i сказаў:
- Ды ў мяне там няма чаго рабiць.
- Дзе ты сёння вечарам будзеш? - запытала тады яна.
У мяне зноў, як i тады, застукала ў галаве кроў... Я ж ёй раней гаварыў... Яна не думала аб гэтым, а гэта або ў яе ад мяне застукала кроў, або ад таго практыканта пакiнула стукаць. Тады якая тут мая роля?
Гэта былi разважаннi, i з'явiлiся яны трохi пасля, тады ж я сказаў:
- Вечарам я буду сядзець каля твае хаты.
- Якi ты слаўны i дагадлiвы...
I яна пабегла ў сенцы.
"Слаўна жыць на свеце, - думаў я, едучы на поле. - Няхай усё плыве, куды хоча, няхай рушыцца, падае, раскiдаецца, а мне на нейкi час адкiнуць усё гэтае, разам з усякiмi разважаннямi..."
Так я адчуваў i вечарам.
Чорненькая, маленькая i гарачая сядзела Дося, прыцiснуўшыся рукой да мяне. Мы не гаварылi, i я не думаў нiчога... Дзядзька Язэп выйшаў на вулiцу, пыхнуў папяросаю i хацеў сесцi на прызбу, пасля ўбачыў нас, пазнаў i запытаў мяне:
- Бацька твой дома?
- Дома.
- Пайду да яго, пакуру.
I пайшоў. А я падумаў:
"Стары Гiрш спiць недзе ў сваёй саламянай будцы - нудная i дрэнная работа. Страшна мець сiвую бараду i думаць толькi аб яблыках ды аб саламянай будцы..."
Дзядзька Язэп бараду голiць i саламяных будак не любiць. Курыць, соўваючыся па двары вечарам...
"Мiхал, братка мой дарагi, Мiхал!"
Зоры свецяць, залатыя асiны шумяць, зямля вее размахам i воляй. Недзе людзi спяваюць, недзе зыкi бягуць...
"Братка Мiхал, родны мой!"
Мне хацелася плакаць i расказаць аб гэтым усiм - i далёкiм, i блiзкiм.
I я з страшэнным смуткам адчуў, што Дося мяне не зразумее...
Дзядзька Язэп, з блiзкiх маiх, адзiн можа слухаць мяне...
VII
Назаўтра, як у тумане, хадзiў я цэлы дзень. Я прыпомнiў, як тады, вечарам, два разы праходзiў мiма нас той практыкант, я адчуваў у змроку на сабе яго калючыя вочы. Ён нiчога не гаварыў i праходзiў. Сягоння ж, як змеркла, выйшаў я на вулiцу i ўбачыў: Дося i практыкант iшлi, цесна прыцiснуўшыся адно к аднаму. Я залажыў рукi ў кiшэнi, свiснуў, настроiўся на гумарыстычны лад i заспяваў:
Не хадзiла, не гуляла,