Гэта былі тапіры, якія цяпер захаваліся толькі яшчэ ў Паўднёвай Амерыцы.
Людзі спыніліся і не ведалі, што рабіць. Вопыт і пачуцце ім казалі, што гэта ціхамірныя жывёлы, а не драпежныя. Але хто іх ведае, што яны там сабе думаюць?
Пастаялі, паглядзелі - здаецца, нічога. Тапіры стаяць сабе спакойна і нават не звяртаюць увагі на людзей. Можна паспрабаваць.
Асцярожна пасунуліся наперад, падышлі зусім блізка. Тыя стаяць сабе, з цікавасцю пазіраюць на людзей, - а самі ні з месца.
Нічога не зробіш, трэба абмінаць іх. А дзеля гэтага трэба лезці ў балота бадай што па шыю.
Кожнай «свінні» павінен быў чалавек даваць дарогу ды яшчэ радавацца, што яго не чапаюць...
Толькі што яны перабраліся на той бераг, як збоку нешта затрашчала і з гушчару проста на іх выбег насарог. Ён быў раззлаваны, цяжка дыхаў, у баку была глыбокая рана, адтуль бегла кроў. Адразу відаць было, што ён толькі што вырваўся з бойкі. А ў такіх выпадках насарог нападае на кожнага, каго ні сустрэне.
Не паспелі нашы людзі апамятацца, як насарог, схіліўшы галаву, кінуўся на іх. Пачуўся дзікі крык, усе кінуліся хто куды. Большасць мігам апынулася на дрэвах...
Але адна жанчына з дзіцем не паспела.
Насарог падхапіў яе сваім страшэнным рогам і так кінуў праз сябе, што яна адляцела далёка і стукнулася яшчэ галавой аб дрэва. Дзіцянё адарвалася ад яе і ўпала перад зверам. Насарог растаптаў яго нагою і пабег далей.
Калі ўсё сціхла, людзі злезлі з дрэва і абступілі няшчасную жанчыну. Яна была ўжо мёртвая. Бок яе быў зусім разадраны... Галава ўся скрываўленая.
Напружана глядзелі людзі на гэтую ахвяру, краталі яе, варочалі галаву, рукі. Такая смерць на іх вачах асабліва ўразіла людзей; відаць было, што яны нешта перажывалі, адчувалі, думалі... Цьмяныя былі гэтыя пачуцці і думкі, але пад уплывам такога здарэння яны ўзварушыліся, узмацніліся, і адно гэта ўжо было карысным практыкаваннем для розуму і сэрца першабытнага чалавека.
Але такая нязвычная ўнутраная праца не магла ў іх цягнуцца доўга. Цікавасць і ўвага хутка прайшлі; адзін за адным адвярнуліся яны ад жанчыны і зараз жа забыліся аб здарэнні.
Пра дзіця ніхто не ўспомніў, ніхто не пацікавіўся, ці жывое яно, ці не, таму толькі, што яно ляжала воддаль і не трапіла на вочы.
Лес парадзеў, і нашы падарожнікі выйшлі на палянку ля крыніцы. Тут зрабілі прывал. Ніхто не ведаў, што з іх гуртка трох ужо не хапае...
Адны селі адпачываць, другія зноў пайшлі «пасвіцца», трэція падышлі да крыніцы напіцца. Там яны лажыліся на жывот і, апусціўшы галаву, пілі проста з крыніцы.
Наогул яны баяліся вады, і толькі які-небудзь надзвычайны выпадак мог прымусіць іх лезці ў раку ці возера.
Тым часам важак з адным са сваіх таварышаў (будзем зваць яго Краг) адышлі далей убок, каб прасачыць якой здабычы.
З правага боку, бліжэй да крыніцы, быў густы зараснік, з левага - рэдкі лес. У адным месцы яны заўважылі, што праз зараснік да крыніцы ідзе сцежка. Відаць было, што яе зрабілі звяры, якім трэба было хадзіць на вадапой.
Нібы мімаволі спыніліся яны на гэтым месцы і пачалі азірацца, чагосьці чакаючы.
Праз некаторы час яны заўважылі, што па лесе яшчэ досыць далёка ідуць жывёлы, падобныя да аленяў, толькі з маленькімі рагамі. Яны, відаць, накіроўваліся ў гэты бок.
Важак схіліўся, насцярожыўся. Потым таргануў за руку свайго таварыша, і абодва яны схаваліся ў кустах. Прыціхлі і пачалі чакаць.
Алені набліжаліся спакойна, але каля кустоў пярэдні раптам спыніўся і стаў прыслухоўвацца. Паляўнічыя пачалі ўжо баяцца, што яны ўцякуць.
На шчасце, ветрык падзьмуў у другі бок. Алені больш нічога не адчувалі і, супакоіўшыся, пайшлі па сцежцы. Тады важак кінуўся да пярэдняга на шыю, са страшэннай сілай сціснуў рукі і нават яшчэ ўчапіўся за шыю зубамі. Алень скокнуў убок, але чалавек моцна вісеў у яго на шыі. Зараз жа падскочыў Краг, ухапіў аленя за галаву і пачаў яе круціць. Пальцы яго разадралі храпу, выціснулі вочы ў аленя - і абодва чалавекі разам з аленем пакаціліся на зямлю, але ні на адзін момант не адпускалі сваіх рук.
Алень абараняўся з апошніх сіл, кусаўся, біў нагамі і нават параніў важаку бок капытом, але нішто не памагала. Яны ўсё болей і болей задзіралі галаву ўверх і разам з тым круцілі ўбок. Урэшце косці шыі храснулі, рухі аленя пачалі слабнуць - і ён сціх...
Тады абодва чалавекі падняліся, выпрасталіся, і з грудзей іх вырваўся зычны крык перамогі.
На гэты крык збегліся ўсе і, убачыўшы такую багатую здабычу, пачалі крычаць і скакаць вакол мёртвага аленя. Твары іх страшэнна крывіліся: гэта азначала радасць і смех.
Нялёгка было голымі рукамі забіць аленя, але не лягчэй было і разабраць яго. Каля аленя пачалася тузаніна. Кожны стараўся як найхутчэй ухапіць сабе кавалак, але як гэта зрабіць?
Адны прабавалі разадраць скуру кіпцямі, другія зубамі, трэція стараліся адламаць ногі. Яны штурхаліся, агрызаліся і, здавалася, вось-вось не на жарт паб'юцца.
Патроху ў некалькіх месцах яны зрабілі дзіркі зубамі. Потым з вялікай цяжкасцю дралі рукамі. Скура была моцная, мокрая, выслізгвала з рук, а людзі, што цягнулі яе, часта ляцелі дагары нагамі. Тады зноў пашыралі дзірку зубамі.
Але справа не пайшла байчэй і тады, калі яны дабраліся да мяса. Усё роўна адрываць яго рукамі было вельмі цяжка. Усё роўна прыходзілася больш працаваць зубамі.
Жудасна было глядзець на «баль» гэтых стварэнняў.
У гэты момант, здаецца, знікла і тое нямногае чалавечае, што ў іх было. Дзікі погляд, выскаленыя зубы, скрываўленыя морды і рукі і застыўшыя кавалкі крыві на поўсці...
Рэдка ім, бяззбройным, выпадала такое шчасце, і яны стараліся ўзнагародзіць сябе за тыя галодныя дні, якія ў іх былі так часта.
Вось патроху ўсе пад'елі, супакоіліся. І разам з тым пачаў змяняцца іх выгляд. І позірк, і выраз твару, і кожны рух зрабіліся іншымі. Зноў было відаць, што гэта ўсё ж такі людзі.
Толькі вось крывавыя вусны і наогул кроў на целе рабілі непрыемнае ўражанне. Гэта нават адчувала і адна дзяўчына, гадоў пятнаццаці, крыху зграбнейшая за другіх. Яна ўвесь час старалася адцерці гэтую кроў. Потым, падышоўшы да крыніцы, каб напіцца, яна неяк паспрабавала пацерці цела мокрай рукой і зараз жа заўважыла, што кроў лягчэй адстае. Тады яна яшчэ і яшчэ пачала чэрпаць ваду і такім чынам абчысціла сабе рукі, грудзі, але... твар яна не дадумалася абмыць, бо не бачыла яго. І наша першая красуня, хоць і стала чысцейшай за другіх, але так і засталася з акрываўленым тварам.
Гэты дзень яны скончылі зусім «па-чалавечаму». Яны былі пад'еўшыя і спакойныя, што рэдка здаралася ў іхнім жыцці. Яны не адчувалі цяпер ні холаду, ні голаду, не бачылі небяспекі. Ім не трэба было ўжо думаць аб ежы, яны мелі вольны час.
І цяпер яны ўжо не сядзелі так моўчкі і сумна, як раней. Яны хадзілі і наглядалі то за тым, то за другім. Час ад часу яны звярталіся адзін да аднаго з нейкім гукам, нібыта словам.
Праўда, не заўсёды сусед разумеў, што хацеў выказаць яго таварыш, але гэта невялікая бяда. Добра ўжо тое, што яны спрабавалі выказаць сваё ўражанне.
Вось нізка над галавой з шумам праляцеў бусел. Чалавек паглядзеў, і ў яго неяк сам сабою вырваўся гук «жу». Сусед яго таксама заўважыў птушку і таксама механічна паўтарыў «жу». І вось яны ўжо зразумелі адзін аднаго, абодва ведаюць, што гэтае «жу» азначае вось гэтую лятучую жывёлу. А калі пасля таго праляціць нейкі шпак ці грак, то яны таксама могуць сказаць «жу».
Праўда, можа, у гэты самы час другія два чалавекі сказалі другое «слова», можа, яны сказалі «гу». Але гэта не бяда: усё роўна і ў тых, і ў другіх гэтае слова зараз жа вылеціць з галавы і трэці раз яны знойдуць ужо зусім новае слова...
Адзін, другі, трэці, дзесяты раз так здарыцца, але ўрэшце ўсё ж такі застанецца нейкае слова, якое ўхопяць ужо больш людзей, якое потым будуць усе ведаць. Гэтае слова будзе ў іх азначаць наогул усё тое, што ляціць.
Але не з такіх паасобных і выпадковых слоў стварылася мова чалавека. Яна пачала развівацца толькі тады, калі людзі свядома ўзяліся за калектыўную працу. Калі пазней яны, скажам, капалі вялізную яму, каб злавіць маманта, то тут ужо аніяк нельга было абысціся без слоў, якія неабходны ў працэсе такой работы. Без такіх слоў яны не толькі не маглі б зрабіць агульную работу, але нават і прыступіць да яе.
Аднак гэта было значна пазней. А цяпер мы прысутнічаем пры самых першых кроках чалавека, пры самых першых яго гуках. Цяпер яны не маглі б сказаць многіх слоў, нават і прыдумаўшы іх, бо язык і горла не былі яшчэ да гэтага прыстасаваны.
Тым часам надыходзіў вечар, ціхі, мяккі. Можа, першы раз у сваім жыцці гэтыя людзі маглі звярнуць увагу на хараство прыроды: і на ружовы колер захаду, і на стройныя кіпарысы, што выразна вызначаліся за рэчкай, і на першыя зоркі, што адбіваліся ў вадзе.
Паказаўся месяц. Ён таксама здаваўся сёння нейкім ласкавым і добрым. Людзі сачылі за ім вачыма, і думка іх, якой бы яна яшчэ ні была, усё ж такі падымалася крыху вышэй і далей ад штодзённых клопатаў. У глыбіні душы нараджалася больш высокае чалавечае пачуццё...
Пад такім уражаннем яны сёння і на дрэвы не лезлі, а паляглі спаць тут жа, пад кустамі, на сухім беразе крыніцы.
Не ведалі яны, што нядоўгае будзе іх шчасце.
Ноч праходзіла. Людзі спакойна сабе спалі і не чулі, што нешта набліжаецца. Ужо некаторы час здалёк былі чуваць нейкія непрыемныя галасы, нібы гаўканне, нібы рогат. Гукі паўтараліся, мацнелі, але ніхто з людзей іх яшчэ не чуў.