Не меншай увагай карысталася і «ратунковая прылада». Дзеці цягалі яе і так і гэтак, урэшце зусім зламалі і доўга яшчэ махалі галінамі, не ведаючы, што ўжо гэтая гульня ёсць вялікае дасягненне.
Нават важак звярнуў на гэта ўвагу, узяўся за дубец, патрымаў яго, але, не ведаючы, што з ім рабіць, кінуў у балота.
Зноў яны падышлі да вялікага моманту і зноў прайшлі міма...
Тым часам Краг зусім ачуняў, падняўся і адчуваў сябе досыць добра.
Але каб людзі ўмелі смяяцца, яны, пэўна, не стрымаліся б ад смеху, гледзячы на Крага. Сярод сваіх касматых братоў ён адзін быў «гладкі»; ліпучая гразь, пакрыўшая яго цела, цяпер засохла і надала яму такі выгляд, што нават сур'ёзныя таварышы неяк здзіўлена глядзелі на яго і пацешна крывілі свае морды.
Павалакліся далей. Мінулі балота, зноў увайшлі ў густы лес. Важак пільна азіраўся, бо ён ведаў, што ў гушчары заўсёды можна чакаць неспадзяванай небяспекі.
І сапраўды: не мінула і гадзіны, як раздаўся асабліва зычны і трывожны крык важака. Адразу ўсе замітусіліся і, нават не ведаючы яшчэ, адкуль і якая пагражае бяда, апынуліся на дрэвах.
Тады толькі разгледзелі, што паміж дрэў мільгаюць нейкія рудыя звяры, падобныя да нашых тыграў, толькі значна большыя. Гэта былі самыя страшныя драпежнікі не толькі таго часу, але і наогул. Завуць іх махайродамі. Апрача сілы, спрытнасці і лютасці, яны вызначаліся яшчэ сваімі вельмі вострымі ікламі-кінжаламі, сантыметраў пятнаццаці-дваццаці даўжыні, загнутымі і шчарбатымі.
Ільвы і тыгры перад імі былі нікчэмнымі, але чамусьці гэтыя махайроды даўно ўжо згінулі і лічацца «дапатопнымі», тады як слабейшыя ад іх ільвы і тыгры засталіся.
Апошнія людзі ледзь паспелі ўзлезці на дрэвы, як драпежнікі абхінулі іх. Махайродаў было штук восем-дзесяць. Відаць, яны былі вельмі галодныя, бо не адыходзілі ад дрэў, на якіх сядзелі людзі, увесь час пазіралі на іх і нават станавіліся на заднія лапы, каб дастаць да іх. Жудасна было глядзець, як яны круціліся навокал.
Адзін з іх неяк падскочыў і зачапіўся пярэднімі лапамі і зубамі за ніжэйшую галіну. Ён круціўся, блытаўся, матаючы заднімі нагамі ў паветры. Людзі падняліся вышэй і з жахам сачылі за яго рухамі. Але, нарэшце, ён абарваўся і зваліўся на зямлю.
Другія прабавалі грызці дрэвы так, што трэскі ляцелі з-пад іх страшэнных іклаў. Але праз некаторы час яны супакоіліся і паляглі пад дрэвам. Здавалася, яны парашылі чакаць, пакуль хто сам злезе...
Мінула гадзіна, другая. Махайроды і не думалі адыходзіць. А калі некаторыя і адыходзілі, то зараз жа зноў вярталіся. Відаць было, што яны зрабілі тут прыпынак на доўгі час.
Яшчэ гадзіна прайшла. Становішча людзей рабілася дрэнным.
Тады яны паспрабавалі пашукаць іншага выхада - уцячы па дрэвах, як малпы.
Важак пералез на суседняе дрэва; за ім яго таварышы. Потым перабраліся на трэцяе. Горш за ўсіх было маткам з дзецьмі, але неяк перайшлі і яны. А далей было ўжо горш. Наступнае дрэва стаяла не так блізка, каб усе маглі лёгка перайсці. Спрытны Ра пераскочыў на суседнюю галіну, але яна так нахілілася і расхісталася, што іншым не варта было і думаць следаваць за ім.
Каб нашыя людзі маглі разважаць, то цяпер пэўна пашкадавалі б, што яны яшчэ мала падобныя да малпаў.
Тым часам махайроды пачулі шум у галлі і кінуліся ў гэты бок. Далейшая дарога была адрэзана...
Але вось у лесе пачуўся шум. Драпежнікі паўскаквалі і прыслухаліся. Сярод дрэў паказаўся насарог. Раптам махайроды кінуліся да яго і абкружылі з усіх бакоў.
Насарог глуха зароў, схіліў галаву і рынуўся на пярэдняга. Той адскочыў, а ў гэты самы момант чатыры пары іклаў прабілі бруха насарога ў чатырох месцах.
Страшны роў пракаціўся па лесе, і насарог, як шалёны, пачаў кідацца ва ўсе бакі. З роспачы ён выявіў такую спрытнасць, якой нават нельга было і чакаць ад гэткага нязграбнага волата. Але толькі аднаго ворага яму ўдалося разарваць сваім рогам, тады як сам ён атрымаў не менш дзесятка ран.
Хоць і страшэнныя былі гэтыя раны, але для такой вялізнай таўстаскурай жывёліны яны не былі яшчэ смяртэльныя, бо не папсавалі ўнутраных органаў. Бойка працягвалася...
Насарог знішчыў яшчэ аднаго ворага, затое сам ён меў выгляд нейкай кучы мяса, якое кавалкамі вісела з усіх бакоў. Ён сабраў апошнія сілы і пабег наперад. Але хутка грукнуўся на зямлю, і на яго населі махайроды.
Тады толькі людзі асцярожна злезлі з дрэў і ціхенька пайшлі далей.
Ужо некалькі дзён цягнецца дажджлівае надвор'е. Сонца выгляне на кароткі час і зноў схаваецца, не паспеўшы асушыць зямлю. Асабліва вільготна і халодна ў лесе ўначы. Доўгія гадзіны сядзяць людзі дзе-небудзь пад дрэвам, прытуліўшыся адзін да аднаго, каб сагрэцца. Па ўсім целе безупынна цячэ вада; пад імі лужыны. А ноч цягнецца, цягнецца бясконца...
Надыходзіць дзень, таксама хмарны і дажджлівы, і прыносіць з сабой толькі голад. Маўклівыя, хмурыя, бадзяюцца людзі навакол, здавальняючыся ўсім, што трапіць у рукі. Няма ўжо таго таварыства паміж іх, што заўважалася перад гэтым. Няма тых «гутарак», тых рухаў. Мала ўжо чалавечага на іх звярыных тварах: усё часцей і часцей выбухае злосць. Два хлапцы пасварыліся з-за нейкай жабы, ледзь адзін аднаму горла не перагрызлі.
Паступова пачалі яны выходзіць з вільготнага лесу, накіроўваючыся ў той бок, дзе мясцовасць павышалася. Лес парадзеў, надвор'е крыху праяснілася, і яны ўбачылі перад сабой ужо інакшую мясцовасць: замест лесу цягнуўся шэраг камяністых узгоркаў, сярод якіх было параскідана шмат велізарных скал. За некалькі крокаў ад іх дзве такія скалы, наваліўшыся адна на адну, стварылі нібыта страху ці будку, у якой можна было схавацца ад дажджу. І калі ў гэты момант зноў запырскаў дожджык, людзі, зразумела, накіраваліся ў гэтую пячору. З якой прыемнасцю мокрыя, змораныя людзі размясціліся ў сухой пячоры! Здавалася, што яны адразу забыліся на голад і на холад, і на ўсе іншыя ліхасці. Яны расселіся і разлягліся на сухой зямлі і, можа, першы раз у сваім жыцці адчувалі сябе «як дома».
А там, па-за сцяной, надвор'е разгулялася не на жарт. Асабліва злаваў вецер, які намерваўся перайсці ў буру. Набліжаўся грукат грому.
Нарэшце і кроплі дажджу пачалі дасягаць сярэдзіны пячоры. Тут толькі заўважылі, што з другога боку, крыху вышэй, таксама была дзірка, праз якую і дасягаў дождж. Але бяда была невялікая: прытуліліся па кутках - і ўсё добра.
Бура тым часам мацнела; гром грукацеў ужо над самай пячорай. Але ж затое як прыемна было адчуваць, што цябе гэта не тычыцца, што тутака суха і ціха, у той час як там...
Але вось на шэрым фоне ўваходу вызначылася нейкая вялікая цёмная маса, спынілася, быццам здзіўленая, - пачуўся грозны, хрыплы рык. Гэта з'явіўся «гаспадар дома», так званы пячорны леў. Хаця нельга было назваць яго царом тагачасных звяроў, але для тагачасных людзей ён у кожным разе быў цар.
Як ашалелыя, кінуліся людзі ў другі канец пячоры, дзе, на іх шчасце, было другое выйсце. А следам за імі загрукацеў грозны рык звера. Рык гэты напоўніў усю пячору і заглушыў усё: і жудасныя крыкі людзей, і шум буры, і нават грукат грому.
На другім жа канцы людзі ў гэты момант ціскаліся, душылі адзін аднаго. Кожны хацеў уцячы першым. У важака ў гэты час з'явіўся чалавечы дух: ён адштурхнуў тых мужчын, якія заціскалі жанчын і дзяцей, зменшыў натоўп, і, дзякуючы гэтаму, усе ўмомант уцяклі. Гэтаму дапамагло яшчэ і тое, што леў, не ведаючы, якія там ворагі і колькі іх, крыху стрымаўся. А калі ён скокнуў, дык паспеў толькі крыху закрануць апошняга чалавека.
Але ўсё ж без бяды не абышлося. У гэтай мітусні ў адной жанчыны выслізнула з рук паўгадовае дзіцяня. Яно пішчала там, у пячоры, адно, а матка тулялася ля дзіркі, не ведаючы, што рабіць. Сэрца яе разрывалася ад жалю, некалькі разоў яна пасоўвалася наперад і, здавалася, гатова была кінуцца да льва. Але яна адчувала, што гэта будзе дарэмна. Тым больш што яна засталася адна: яе таварышы ўжо ўцяклі.
Яны беглі ў лес, не азіраючыся. У іх вушах усё яшчэ стаяў страшэнны рык ільва. Да гэтага далучаўся грукат грому і блісканне маланкі. Яны спыніліся пад шырокім дрэвам, цесна збіліся ў гурток і так стаялі, дрыжучы ад жаху і холаду. Дождж ліў як з вядра. У гэты час леў-пераможнік размяшчаўся ў сваім уласным доме. Ён нават не забіў дзіцяці, а толькі з цікавасцю прыглядаўся да гэтага незнаёмага стварэння. Дзіцяня жалобна пішчала, махала ручкамі і ножкамі. Леў асцярожна крануў яго, потым перавярнуў на другі бок. Дзіцяня пачало яшчэ больш крычаць.
Урэшце ўсё гэта надакучыла льву, і ён прыдушыў дзіцяня сваёй цяжкай лапай. Ён быў сыты, спакойны, у цяпле. Нішто яму не пагражала. Яму не трэба было вельмі «ламаць галаву», каб пражыць. На гэтых нікчэмных двухногіх істот, якія тут яму трапіліся, ён у другі раз нават не звярнуў бы ўвагі.
Калі крык дзіцяці спыніўся, маці адышла ад пячоры і накіравалася ў той бок, куды пайшлі ўсе. Страта дзіцяці адчувалася ў яе сэрцы. Але куды горш зрабілася, калі яна апынулася адна сярод цемры і буры. Яна ніколі не была ў такім становішчы. Яны заўсёды трымаліся адзін аднаго. Толькі такім чынам яны ўсе і маглі існаваць. І ў гэтым была будучая перавага чалавека над такім моцным зверам, як леў, які ніколі чарадой не ходзіць.
Добра яшчэ, што нашы людзі ад страху беглі проста і спыніліся пад першым дрэвам. Толькі такім чынам маці натрапіла на іх; інакш яна б загінула, як гэта не раз здаралася ў іх жыцці. Моўчкі далучылася яна да гуртка, на што ніхто не звярнуў увагі. Аб яе горы ніхто нават не ведаў. Усе адчувалі толькі, што ім наогул дрэнна, паасобных жа падзей яны сабе не ўяўлялі. Толькі ў двух-трох чалавек засталіся некаторыя вобразы аб мінулым здарэнні. Важак, напрыклад, уяўляў сабе страчаную сухую пячору, у якой было так добра, звера, які іх выгнаў. Відаць было, што некаторыя хваляваліся, варушыліся, злавалі, значыцца, нешта думалі аб тым, што адбылося.
І гэта быў добры знак: гэта значыла, што яны перажывалі ўражанне пры адсутнасці прычыны, яны маглі думаць аб тым, чаго ўжо няма. А іх магутны вораг гэтага не ўмеў. Ён мог думаць толькі аб тым, што ёсць, што знаходзіцца перад яго вачыма. Аб розных адбыўшыхся падзеях яму не даводзілася думаць.
Хлопчык Ра тым часам сядзеў на дрэве і ўжо на працягу значнага часу сачыў за нейкім незвычайным з'явішчам у лесе. Нешта белае, светлае мільгала далёка паміж дрэў. Хоць навакол было цёмна, але ў тым месцы з цемры вылучаліся дрэвы і, здавалася, варушыліся. Ра не мог стрымаць цікаўнасці, злез з дрэва і пачаў красціся ў той бок. Святло ўсё мільгала, дрэвы варушыліся.
Вось ён падышоў зусім блізка і абамлеў ад страху і здзіўлення. Сярод палянкі ляжала разбітае маланкай вялізнае старое дрэва. Сухое дупло яго гарэла; языкі полымя віліся і лізалі дрэва. Навакол было светла і прытульна. Ра схаваўся за дрэвам і доўга разглядаў гэтае дзіўнае з'явішча. Падысці бліжэй баяўся.
Але ўсё было так ціхамірна, спакойна, агонь так ласкава трашчаў, што Ра асмялеў і выйшаў з-за дрэва. Асцярожна, бокам пачаў ён падыходзіць, рыхтуючыся зараз жа ўцячы, калі гэтае невядомае стварэнне задумае што-небудзь нядобрае.
Але «стварэнне» зусім і не думала кідацца на Ра. Наадварот, сваёю ласкавасцю, прыемнасцю, мяккімі рухамі яно быццам запрашала бліжэй да сябе. Ра падышоў зусім блізка і адчуў прыемную цеплыню. Мімаволі працягнуў ён рукі над агнём і прастаяў так нерухома некалькі хвілін. Потым завярнуўся і пабег да сваіх.
Махаючы рукамі і паказваючы ў той бок, ён клікаў старэйшых і ўсё казаў: «О! О!» Тады і ўсе заўважылі ў лесе гэтае святло і пайшлі за хлопчыкам.
Таксама, як і Ра, яны спачатку боязна выглядалі з-за дрэў і не адважваліся падысці бліжэй. Толькі тады, калі Ра смела падышоў да агню і працягнуў рукі, - тады толькі яны падышлі і абхінулі сабой агонь.
Можна сабе ўявіць, што павінны былі адчуць гэтыя прамоклыя і схаладзелыя людзі.
Твары адразу ажывіліся, вочы заблішчалі. Морды скрывіліся ўжо так, што, здавалася, вось-вось блісне ўхмылка.
І палянка ўся ажывілася, зноў пачуліся галасы, «гутарка». Людзі весела, жвава таўкліся ля агню. Маткі падымалі дзяцей на руках і працягвалі іх над агнём.
Нехта нават так асмялеў, што захацеў ухапіць рукою язык полымя, але зараз жа закрычаў і пабег прэч, як шалёны. А за ім і ўсе...