Aniela Kargulowa, zaintrygowana, dlaczego to Ania tak długo w tę noc wciąż pali światło, podreptała na górę i zajrzała do pokoiku wnuczki. Słysząc skrzypienie drzwi siedząca na łóżku Ania gwałtownie zamknęła zeszyt, jakby bała się, że cudze spojrzenie odbierze zanotowanym tam słowom ich tajemną moc i szansę spełnienia.
„Zenek stara się o stałą pracę w PGR, żeby po stażu mógł zostać jako mechanizator rolnictwa, ale nie ma z kim gadać, bo dyrektor Pilch po tej aferze jak się schlał, to sam nie wie, czy jeszcze się utrzyma, bo mają mu przysłać jutro na łeb komisję kontroli z województwa. A nam się tak pali! Jakby Zenek miał posadę, to by go wyreklamowali od woja!…”
Ostatnie zdanie, jakie zdążyła wpisać do pamiętnika, brzmiało następująco: „Jak on to pięknie powiedział; „Pożar serc to jedyny pożar, którego nie trzeba gasić”…”
– A cóż ona tak pisze i pisze? – spytała Anielcia, patrząc z czułością na wnuczkę.
– Uczę się…
– Uczy sia? Taż przecie, chwalić Boga, nie zdała. To czegoż ona tak uczy sia?
– Przepisów przeciwpożarowych – Ania zamknęła zeszyt, udając że sen ją morzy. Przeciągnęła się i oparła o poduszki. Aniela zgasiła światło i zeszła na dół, gdzie w kuchni Władysław Kargul, wykorzystując nieobecność żony, ukradkiem wydłubywał ze świeżo upieczonego ciasta rodzynki.
– Śpi? – zapytał, zakrywając pełne usta rondem kapelusza.
– Wciąż pisze i pisze…
– To dobrze – stwierdził Kargul z zadowoleniem. – Znaczy że do cała pogłupiała na tle tego Zenka. Ale tak już jest z każdą gęsią, że jak ją kto uratuje z życiem, to ona jego ofiarą staje sia! To u nas rodzinne – uchwycił w tym momencie pytające spojrzenie Anieli:
– A naszą Jadźkę zapomniała? Jak ja jej za to, że z Witią grzeszyła, kark połamać obiecał, raz-dwa u niego ratunku poszukawszy.
– Witia, choć Pawlak, to jednak on był samo-swój – Anielcia z niepokojem zerknęła przez okno kuchni na dom Pawlaków. – A ten to nie wiadomo: łapciuch jaki czy porządny? Oj, coś mi nie podoba sia, czy z tego jaka zamoroka nie będzie, Władyś.
– A czego to darmo gębę studzić? – nachmurzył się Kargul, który w głębi duszy sam nie był pewien, jak się skończy ta dziwna sytuacja, w której Ania stała się jakby ich zakładnikiem, a Witia i Jadźka ich wrogami.
– Ano, bo Kaźmierz sobie jego przyłasił i trzyma go u siebie jak kota na uwięzi.
Anielcia, powodowana podejrzliwością co do czystości intencji sąsiada, powołała się na ich dawną wojnę o kota. Kargul popatrzył na nią takim wzrokiem, jakim patrzył na wójta Fogla, który jako sołtys jeszcze ćwierć wieku temu przyszedł na jego podwórze agitować za spółdzielnią produkcyjną.
– Taka to i prawda, jakże się psi bodli – mruknął z politowaniem nad krótkością babskiej pamięci. – Wszystko tobie w tej łepecie pochachmęciło sia. Kota to my na sznurku uwiązali, Kaźmierz tylko na nim wyrok karabinem wykonał.
– Przez co sąd między nami był – przypomniała głośno Aniela wydarzenie sprzed ponad trzydziestu lat, a minę miała taką, jakby to dotyczyło nie kota, a rodzonych dzieci.
– Ale swoje my wtenczas wygrali: kot trzy dni u nas robił i trzy dni u Pawlaków. Także samo i teraz będzie!
– Aj, Władyś, tylko czy Kaźmierz tego „kota” da radę na sznurku uwiązać?
Kargul nic już na to nie odpowiedział. Wziął krzesło i ustawiwszy go na progu kuchni i sieni, zajął na nim miejsce niczym więzienny strażnik. Pilnował własnej wnuczki, ale i swojej lepszej przyszłości.
Noc otuliła ciemnym welonem domy Pawlaka i Kargula. Zenek dawno zgasił światło, żeby uśpić czujność gospodarzy. Ostrożnie uchylił drzwi, unosząc je ramieniem, żeby nie skrzypnęły zawiasy. Udało się. Zestawił bosą stopę na stopień, zaczął zsuwać się po stromych schodkach. Nagle zastygł, jakby zobaczył ducha.
W otwartych drzwiach między sienią a sypialnią siedział w białej koszuli Pawlak. Żeby nie dać się obezwładnić ogarniającej go senności, palił papierosa, ukrywając w garści żar.
Zenek poczuł smugę dymu ze „sporta”. Powoli, jak na zwolnionym filmie, wspiął się z powrotem na schody i zniknął w swojej celi.
– Kaźmierz – od strony sypialni dobiegł Pawlaka szept żony. – Jesteś tam?
– Ty czego?
– Aj, myślę i myślę…
– Od myślenia to tylko głowa boli – ofuknął ją szeptem strażnik ogniska domowego. – Śpij prędzej…
– Jak mnie spać, kiedy mnie taki strach obleciał.
– A cóż ona taka silnie przestrachana?
– No, bo z Anią to prosto bezlitosna zgryzota – Jadźka z Witią na nas nagniewani…
– Aj, kobito, nie rób ty teremedii. Ja nie z takich opresji wyszedłszy, to i z tego wyjdę.
– Oni błogosławieństwa na ślub nie dadzą.
– Obejdzie sia! A oni, jak się żenili, to pytali nas o zgodę?
– Witia i Jadźka to byli sami swoi.
– Ja tego mechanizatora też oswoję, nie boj sia.
Marynia opadła na poduszkę. W głowie kłębiły się jej sprzeczne myśli: dobrze, że Ania na wieś wróciła, ale źle, że opuściła dom rodziców; dobrze, że Zenek ją uratował, ale źle, że Kaźmierz wziął go na lokatora; niemądrze to otwierać spiżarnię, gdy się ma kota w domu…
– Kaźmierz – wyszeptała cicho modlitewnym szeptem. – Dobrze to, że ona za obcego by poszła?
Zerwał się Kaźmierz z krzesła, stanął z papierosem nad rozbałaganionym łóżkiem i przytłumionym głosem wyłożył Maryni swoje poglądy, które miały jej uzmysłowić, że w jego oczach głupsza jest od konia:
– Kiedy tobie nareszcie w łepecie to historyczne myślenie zaświta, że ludzie nie dzielą się na swoich i obcych, tylko na mądrych i głupich?!
Zaatakowana Marynia westchnęła głęboko i szeptem przekazała mu nową wątpliwość, że nigdy z góry nie wiadomo, kto mądry, a kto głupi. Kaźmierz zgasił o paczkę „sportów” niedopałek i zamknął tę wymianę zdań ostateczną konkluzją:
– Jak ja tu w osobistej swej postaci na stołku siedzę, to znaczy, że umiem ja historycznie myśleć!
Jeszcze tej samej nocy przebieg wypadków udowodnił słuszność tej opinii. Kaźmierz już stracił czujność, już wsparty o framugę drzwi opuścił bezwładną głowę na piersi, kiedy nagle posłyszał skrzypnięcie schodów i czyjś przyspieszony oddech. Powoli, nie unosząc brody z piersi, zerknął czujnie w górę. W blasku padającego z kuchni światła dostrzegł ogromny cień, zsuwający się z górki, jakby niedźwiedź schodził tyłem na czterech łapach.
Poczekał, aż bose stopy Zenka zetkną się z kamienną podłogą w sieni i wtedy poderwał się z krzesła. Zenek zastygł. Przełykając ślinę patrzył na zjawę w białej koszuli, jakby zobaczył nie gospodarza, lecz diabła z rogami.
– Gorąco – powiedział, o nic nie pytany. – Napić się chciałem.
– O tym ja pomyślał – Kaźmierz sięgnął po przygotowany blaszany kubek i zaczerpnąwszy nim z wiadra wody, podał go z życzliwym wyrazem twarzy Zenkowi. – Niech pije na zdrowie. Dopierutkom co ze studni przyniósł.
Zenek z obrzydzeniem przechylił kubek i z trudem łykał ciepławą wodę. Pawlak nie spuszczał z niego wzroku, póki nie ujrzał przechylonego do góry dna kubka. Odebrał go od Zenka i choć widział, że wcale nie takie pragnienie sprowadziło go na dół, zaproponował z prawdziwą serdecznością:
– Może jeszcze dobawię, a?
Schylił się, gotów zaczerpnąć wody z wiadra, ale Zenek w popłochu zaczął wspinać się z powrotem po schodkach, życząc gościnnemu gospodarzowi dobrej nocy.
Kaźmierz odprowadził go spojrzeniem, odczekał, aż szczęknęła zasuwka w drzwiach pokoiku na górce, po czym zachichotał cichutko jak ktoś, kto udowodnił sobie, że potrafi przechytrzyć cały świat.