ataman koszowy — ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz — obóz kozacki.
Nesterwar — dziś: Tulczyn, miasto na płd.-wsch. Podolu, w XVII w. rezydencja magnacka.
zbawiać — tu: pozbawiać.
kontentacja (z łac.) — zadowolenie.
(…) o którego śmierci wieść jeszcze nie doszła (…) — 12 czerwca pod Białocerkwią nie wiedziano jeszcze o śmierci króla. [przypis autorski]
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
rezun (z ukr.) — siepacz, zabójca.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
A ce szczo takie, jakie łycho (ukr.) — a co to takiego, jakie licho?
delia (starop.) — rodzaj płaszcza.
kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
buława (z tur.) — symbol władzy wojskowej; dosł. rodzaj broni, mała maczuga, często ozdobna.
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Huszczy, ostatni prawosławny senator Rzeczypospolitej, negocjował z Kozakami podczas powstań Pawluka i Chmielnickiego.
wypocząwszy wojsku — dziś: dawszy wypocząć wojsku.
wataha — tu: oddział.
Pohrebyszcze — miasto położone nad rzeką Roś w centralnej części Ukrainy, ok. 80 km na płd. zachód od Białej Cerkwi.
Mordujcie ich tak, by czuli, że umierają. — Rudawski twierdzi, iż słowa owe były wyrzeczone w Niemirowie. [Rudawski, Wawrzyniec Jan (1617–1690), autor pisanej po łacinie historii Polski 1648–1660, której polski przekład wyszedł w Petersburgu w 1855 r. Red. W.L.]
pan łubniański — książę Jeremi Wiśniowiecki (1612–1651); Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Żółte Wody — uroczysko i futor kozacki nad rzeką Żółtą w płd. części Ukrainy; dziś miasto z kopalniami rud żelaza i uranu, położone ok. 100 km na zachód od Dniepropietrowska; bitwa pod Żółtymi Wodami (1648) zakończyła się klęską wojsk polskich.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
niedrug (z ukr. nedruh) — wróg, nieprzyjaciel.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — książę tatarski.
bej (z tur.) — wódz.
czaus a. czausz (z tur.) — urzędnik, posłaniec.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
Łoboda, Fedir (zm. 1666) — dowódca pułku perejasławskiego w latach 1648–1653, sędzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarł w Rosji na zesłaniu.
Perejasław — miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
czaban — dziki pasterz stepowy, koczownik.
czehryński — z Czehryna; Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
kiścień — rodzaj broni, złożonej z trzonka i kolczastej kuli na łańcuchu.
błahocześciwy (daw. ukr.) — pobożny; prawosławny.
wiktoria (z łac.) — zwycięstwo.
od majestatu i stanów — tj. od króla i sejmu.
krwie — dziś popr. forma D. lp: krwi.
Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie.
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Huszczy, ostatni prawosławny senator Rzeczypospolitej, negocjował z Kozakami podczas powstań Pawluka i Chmielnickiego.
WMci — skrót od: waszej miłości.
IMP — skrót od: ich miłości panów.
Łoboda, Fedir (zm. 1666) — dowódca pułku perejasławskiego w latach 1648–1653, sędzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarł w Rosji na zesłaniu.
perejasławski — dowódca perejasławskiego pułku Kozaków rejestrowych; Perejasław — miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
Prawdu każe (urk.) — prawdę mówi.
Neprawdu, bresze psia wira (z ukr.) — nieprawdę, kłamie psia wiara.
etc (łac. et caetera) — i tak dalej.
piernacz — buława, symbol władzy pułkownika kozackiego.
partyzant — tu: zwolennik, stronnik.
Czabanować wam — powinniście bydło paść.
rab (starop.) — niewolnik, sługa.