bat'ko (ukr.) — ojciec.
kosz — obóz.
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
petyhorcy — średniozbrojna jazda w wojsku litewskim.
pidswynok (z ukr.) — prosiak.
Braty ridnyje, spasajte (ukr.) — bracia kochani, ratujcie.
niedrug (z ukr. nedruh) — wróg, nieprzyjaciel.
kontempt (z łac.) — obraza, pogarda, lekceważenie.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
lud ognisty — artylerzyści.
komunik — jeździec, kawalerzysta.
Czerkasy — miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
Pawluk, Paweł własc. Michnowicz, Pawło (zm. 1638) — przywódca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodzą hetmana Mikołaja Potockiego i ścięty; akt kapitulacji podpisał Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty.
Łoboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywódca powstania Nalewajki 1595–1596.
Ostranica własc. Jakiw Ostrianyn (zm. 1641) — hetman kozaków zaporoskich, przywódca powstania kozackiego przeciw Polakom w 1638 r.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
Raz maty rodyła (ukr.) — raz matka rodziła.
Wiśniowiecki reżet i ja budu; on wiszajet i ja budu (z ukr.) — Wiśniowiecki zabija i ja będę, on wiesza i ja będę.
zamkiw dobuwaty, byty, rizaty, wiszaty! Na pohybel im, biłoruczkym (z ukr.) — zamki zdobywać, bić, mordować, wieszać. Śmierć im, białorękim (tj. szlachcie).
Ja z toboju (ukr.) — ja z tobą.
Koli! Koli! (ukr. koły!) — bij, zabij!
samopał — prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
Białocerkiew a. Biała Cerkiew — miasto położone nad rzeką Roś, w centralnej części Ukrainy, ok. 80 km na południe od Kijowa, rezydencja Branickich.
Skwira — miasto w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na zachód od Białej Cerkwi.
Pohrebyszcze — miasto położone nad rzeką Roś w centralnej części Ukrainy, ok. 80 km na płd. zachód od Białej Cerkwi.
Machnówka — w XVII w. miasteczko, dziś wieś Komsomolskie w centralnej części Ukrainy, ok. 100 km na zachód od Białej Cerkwi.
kośba — koszenie trawy lub zboża; tu: rzeź.
Tyszkiewicz Łohojski, Janusz herbu Leliwa (1590–1649) — magnat, polityk, wojewoda kijowski.
poczet — orszak, słudzy, towarzyszący panu w podróżach.
oddziwić się — dziś: nadziwić się.
rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618-1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta łucki, jeden z najbogatszych magnatów Korony.
Periculum in mora (łac.: niebezpieczeństwo w zwłoce) — opóźniać jest niebezpiecznie.
fatigatus (łac.: zmęczony) — tu M. lm fatigati: zmęczeni.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
molestacja (z łac.) — namawianie, zmuszanie.
puślisko — rzemień, który mocuje strzemię do siodła.
spectra (łac.) — zjawy.
Cunctator — Quintus Fabius Maximus Verrucosus Cunctator (ok. 280 p.n.e.–203 p.n.e.) – rzymski polityk i wódz, dyktator w czasie wojny z Kartagińczykami, prowadził wojnę na wyczerpanie, unikając otwartego starcia z Hannibalem; cunctator (łac.) — zwlekający.
Winnica — miasto w centralnej części Ukrainy, na wsch. Podolu.
Lityń — miasteczko w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na zachód od Winnicy.
Chmielnik — miasto położone nad rzeką Boh w centralnej części Ukrainy, ok. 50 km na płn. zachód od Winnicy, w XV–XVIII w. miasto należało do króla i spełniało funkcje obronne.
jasyr — jeńcy tatarscy.
chorowody — korowody.
komunik — jeździec.
prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga.