substancja (z łac.) — rzecz, przedmiot, obiekt materialny; tu: majątek.
rekurs (z łac.) — odwołanie, ucieczka; tu: sposób rozwiązania problemu.
Taśmina, ukr. Tiasmyn — rzeka na środkowej Ukrainie, prawy dopływ Dniepru.
rab — niewolnik, sługa; raby boże — ludzie bogobojni, cywilizowani.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
bat'ko (ukr.) — ojciec; tu: szef, dowódca.
Szczo z toboju (ukr.) — co z tobą.
spasi Bih (ukr.) — uchowaj Boże.
Laszek — z ukr. Lach: Polak; tu w pogardliwym zdrobnieniu.
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy.
całym i żyw —jestem cały i żywy.
Kozacy regestrowi — Kozacy pozostający na żołdzie Rzeczypospolitej.
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) — książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
deliberować (z łac.) — rozmyślać, rozważać coś, zastanawiać się.
banita (z łac.) — człowiek skazany na wygnanie.
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
watażka — przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
wataha — tu: zbieranina uzbrojonych, groźnych ludzi.
modestia (łac.) — skromność.
bisurmański (przest. pogard.) — muzułmański, tu: tatarski lub turecki.
adolescencja (z łac.) — młodość, wiek młodzieńczy.
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
oczeret (ukr.) — trzcina; szuwary.
zadywytsia wsij swit bożyj (ukr.) — zadziwi się cały boży świat; zadywytysia — zapatrzeć się, patrzeć z fascynacją.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny.
klejnot — herb szlachecki.
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich, organizator powstania przeciwko polskiej władzy w latach 1648–1654.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny.
Oj wyzwoły, Boże (…) bidnych newilnykiw (ukr.) — Oj wyzwól, Boże, nas wszystkich, biednych niewolników, Z ciężkiej niewoli, Z wiary bisurmańskiej, Na jasne gwiazdy, Na ciche wody, Do radosnej krainy, Do świata chrześcijańskiego, Wysłuchaj, Boże, w prośbach naszych, W nieszczęśliwych modlitwach, Nas, biednych niewolników; bisurmanin — muzułmanin.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) — książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
bajdak (ukr.) — duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
płynąć pod wodę — płynąc pod prąd, w górę rzeki.
Zaćwilichowski, Mikołaj — komisarz Kozaków zaporoskich pozostających na służbie Rzeczypospolitej.
Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
chan — władca tatarski.
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — książę tatarski.
zagon — szybki wypad oddziału konnego daleko na tereny wroga, zorganizowany w celu zdobycia łupów, wzięcia ludzi w jasyr (tj. w niewolę) i osłabienia obrony przeciwnika; także: oddział konny, przeznaczony do takich walk.
szłyk — czapka futrzana, zwężana ku górze.
soboli — z futra sobolowego; soból — nieduży ssak drapieżny z rodziny łasicowatych o cennym futrze.
Wołoch — człowiek z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
Koniecpolscy herbu Pobóg — ród magnacki, wywodzący się spod Częstochowy i posiadający ogromne dobra na Ukrainie.
ekonomia — dobra ziemskie, z których dochód przeznaczony był na osobiste potrzeby króla i dworu.
futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
feniks (mit.) — ptak ognisty, odradzający się z popiołów; tu: nagłe a spektakularne zjawisko.
wać — skrót od: wasza miłość.