ekonomia — dobra ziemskie, z których dochód przeznaczony był na osobiste potrzeby króla i dworu.
znosić się z kimś (daw.) — spotykać się z kimś.
duchowieństwa obydwóch obrządków — tj. księży katolickich i prawosławnych.
wiśniowiecczyk — żołnierz księcia Wiśniowieckiego.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) — książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
nad hetmany — dziś popr. forma N. lm: nad hetmanami.
Władysław IV Waza (1595–1648) — król Polski w latach 1632–1648.
Quatuor articuli judicii castrensis: stuprum, incendium, latrocinium et vis armata alienis aedibus illata (łac.) — Cztery artykuły sądu polowego: gwałt, podpalenie, rozbój i napaść zbrojną siłą na czyjś dom.
vis armata (łac.) — siła zbrojna.
głuszec — duży ptak z rodziny kurowatych, przysłowiowy ze względu na swoje obyczaje godowe, kiedy to puszy się i śpiewa pieśń godową, nie zwracając uwagi na żadne niebezpieczeństwo, nawet na zbliżanie się myśliwego.
wasze — tu: pan; skrót od: wasza miłość.
kondemnata (z łac.) — wyrok skazujący.
infamis (z łac.) — człowiek pozbawiony honoru.
z czupryny a. z głowy się mu kurzy — żartobliwie o pijanym.
pludry — krótkie, bufiaste spodnie dworskie lub żołnierskie.
nescio (łac.) — nie wiem.
to pewna, że — dziś: to pewne, że.
osiedzieć się — zadomowić się.
hadko (z białorus.) — przykro, obrzydliwie.
Świebodzin — miasto w dzisiejszym województwie lubuskim, w XVII w. pod władzą Habsburgów, jeszcze od średniowiecza słynne z wyrobu i eksportu sukna.
moderunek (daw.) — ekwipunek, wyposażenie.
A czy by nie można do niego pod znak? — tj. czy można wstąpić do jego wojska, służyć pod jego chorągwią.
mistrz — tu: kat.
barwa — umundurowanie lub element stroju, świadczący o przynależności noszącego; tu mowa o suknie na mundury.
serpens (łac.) — wąż.
hadko (z białorus.) — przykro, obrzydliwie.
godność — tu: nazwisko.
waszeci — skrót od: waszej miłości.
podrywał — tu: przerywał.
bitwa pod Chojnicami (1454) — bitwa wojsk polsko-litewskich pod wodzą Kazimierza Jagiellończyka z Krzyżakami w czasie wojny trzynastoletniej; tę samą nazwę nosi bitwa z czasów potopu szwedzkiego (1657).
wasze — tu: pan; skrót od: wasza miłość.
waćpan (daw.) — skrót od: wasza miłość pan.
sekundować (z łac. secundare: wspierać, popierać) — pomagać.
ze łbów się kurzy — żartobliwie o pijanych.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
spasi Chryste (ukr.) — ratuj, Chryste.
dokumenta — dziś popr. forma B. lm: dokumenty.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
bisurmanin (przest. pogard.) — muzułmanin; tu: sułtan turecki i chan tatarski.
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty.
Łoboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywódca powstania Nalewajki 1595–1596.
Zaporoże — tu: kozacy z Zaporoża, nie pozostający stale na niczyim żołdzie.
regestrowi — Kozacy pozostający na żołdzie Rzeczypospolitej.
czerń — tu: tłum, biedota.
futornicy — mieszkańcy futorów, drobna szlachta.
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.
religionis nullius (łac.) — żadnej religii.
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Huszczy, ostatni prawosławny senator Rzeczypospolitej, negocjował z Kozakami podczas powstań Pawluka i Chmielnickiego.