asystencja (łac.) — towarzystwo.
komunikiem iść (daw.) — jechać konno wierzchem, w siodle; komunik (daw.) — jeździec, kawalerzysta.
tuszyć (daw.) — myśleć, sądzić.
jejmościanka — tytuł grzecznościowy, skrót od: jej miłość panna.
kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
bojar — rycerz, szlachcic ruski lub wołoski.
Czerkasy — miasto na prawym brzegu Dniepru, położone ok. 100 km na południowy zachód od Łubniów.
polityka — tu: grzeczność.
karałasz — żołnierz wołoski.
kniahini (z ukr.) — księżna na Rusi, żona kniazia.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Wiśniowiecki, Michał (zm. 1616) — książę, magnat kresowy, starosta owrucki, żonaty z córką hospodara wołoskiego, Jeremiego Mohyły, ojciec księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651); podobno zabiła go trucizna, podana w komunii świętej.
error (łac.) — błąd, pomyłka.
salwować (z łac. salvo: ratuję, zbawiam) — ratować.
promulgowano (z łac. promulgo: wyjawiam, obwieszczam) — ogłoszono.
żołd — tu: zapłata.
fawor (z łac., daw.) — przywilej, względy.
karałasz — żołnierz wołoski.
bojar — rycerz, szlachcic ruski lub wołoski.
Kahamlik — rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.
karałasz — żołnierz wołoski.
wołoski — z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
Bohun, Jurko — postać wzorowana na pułkowniku kozackim, Iwanie Fedorowiczu Bohunie (ok. 1608–1664), jednym z przywódców powstania Chmielnickiego.
teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
poczet — orszak, drużyna, słudzy, towarzyszący panu w podróżach.
słoboda — nowo powstała osada, której mieszkańcy zostali zwolnieni na kilkadziesiąt lat od opłat i zobowiązań feudalnych.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
poganie — tu: muzułmanie, Tatarzy.
Białogród a. Akerman (dziś ukr.: Biłhorod-Dnistrowskij) — miasto położone nad limanem Dniestru, ok. 20 km od Morza Czarnego, na terenie dzisiejszej płd. Ukrainy, ok. 50 km na płd. zach. od Odessy, założone w VI w. p.n.e. jako kolonia grecka, w XVII i XVIII w. w rękach tatarskich.
synowica (daw.) — bratanica.
A ty odlitaj, Laszku, od kolaski, koły step baczysz (ukr.) — Odlatuj, Polaczku, od kolaski, kiedy widzisz step.
szczo z toboju (ukr.) — co z tobą.
Perejasław — miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
Hodi, siromacha (ukr.) — dosyć, wilku; siromacha (daw. ukr.) — włóczęga; wilk-samotnik.
watażka — przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
poroh (ukr.: próg) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
Czertomelik — rzeka na pd. Ukrainie, prawy dopływ dolnego Dniepru, na którym w tym miejscu istniała duża ilość wysp, zapewniających Kozakom kryjówki; tę nazwę nosiła też jedna z tych wysp.
kołbań (daw. ukr.) — jama, głębina, bystrze.
oczeret — trzcina; szuwary.
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy.
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
tabun — stado koni.
ułus — tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jednemu z chanów.
Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
czajka — wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
Niż a. Zaporoże — kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
Bakczysaraj — miasto na Krymie, stolica tatarskiego Chanatu Krymskiego.
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — książę tatarski.
Budziak — kraina hist. nad Morzem Czarnym, pomiędzy Dniestrem a Dunajem, w XVII w. w rękach Tatarów z Białogrodu.