wołoski — z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
maty (ukr.) — matko.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
czarnobrewa — dziewczyna o czarnych brwiach, ukraiński ideał urody.
teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna; zuch.
lama — tkanina jedwabna, przetykana złotymi nićmi.
barwa — umundurowanie lub element stroju, świadczący o przynależności noszącego.
Perejasław — miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
gindżał a. kindżał — długi nóż, często zakrzywiony.
Bakczysaraj — miasto na Krymie, stolica tatarskiego Chanatu Krymskiego.
Niż a. Zaporoże — kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników.
Niżowcy — wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
Konaszewicz-Sahajdaczny, Petro herbu Pobóg (1570–1622) — hetman i wybitny wódz kozacki, walczył po stronie Rzeczypospolitej w wojnie polsko-rosyjskiej 1609–1618, organizował kozackie wyprawy łupieżcze do Stambułu, dowodził Kozakami w bitwie pod Chocimiem.
czajka — wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto i twierdza nad Dniestrem, wówczas na granicy z podporządkowaną Turkom Mołdawią, dziś w płd.-zach. części Ukrainy; bitwa pod Chocimiem (1621) — taktyczne zwycięstwo wojsk polsko-litewsko-kozackich nad armią turecką.
Spas (ukr.) — tu: Zbawiciel.
gorze (ze starop. gorzeć: palić się) — biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników.
bałabajka a. bałałajka — ukr. i ros. instrument ludowy, o trzech strunach i trójkątnym pudle rezonansowym.
Sicz Zaporoska — Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
kusztyk a. kulawka — kieliszek bez nóżki, z którego trzeba wypić od razu całą zawartość.
maty (ukr.) — matko.
Terpy, synku, mohorycz bude (ukr.) — Wytrzymaj, synku, czeka cię nagroda.
prysiud (ukr.) — przysiad, figura taneczna; pójść w prysiudy — zacząć skocznie tańczyć.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
dulcis recordatio (łac.) — słodkie wspomnienie.
oribus (łac.) — ustami.
afekt (z łac.) — uczucie.
genus humanum (łac.) — rodzaj ludzki, ludzkość.
Pandar — jeden z bohaterów Iliady Homera, łucznik trojański; w poemacie Troilus and Criseyde Geoffreya Chaucera (1343–1400); Pandar, wuj tytułowej Kryzeidy, staje się posłańcem między nią a jej kochankiem.
naści (daw.) — masz, weź.
musztuluk a. munsztułuk (daw.) — nagroda, podarunek.
inkaust (daw.) — atrament.
czerniec (ukr.) — mnich, zakonnik prawosławny.
wasze — tu: pan; skrót od: wasza miłość.
jasyr — (z tur.) niewola.
Łacha ił Ałła — Allah jest jedynym bogiem; Tatar mówi tak dla podkreślenia wagi zobowiązania.
pięście — dziś popr. forma B. lm: pięści.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) — książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
tempus fugit (łac.) — czas ucieka.
kunktatorstwo (z łac.) — zwlekanie.
rohatyna (z ukr.) — włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją było wyciągnąć.
kiścień — rodzaj broni, złożonej z trzonka i kolczastej kuli na łańcuchu.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
szarak — ubogi szlachcic.
hołysz (z ukr.) — golec, biedak.