oczeret (ukr.) — trzcina; szuwary.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Suła — rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru; nad Sułą leżą Łubnie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
watażka — przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.
szlachcic chodaczkowy — ubogi szlachcic.
inkaust (daw.) — atrament.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
nahaj — bicz, szpicruta.
palcat — kij bojowy, broń ćwiczebna do nauki szermierki.
dziryt — rodzaj włóczni.
masztalerz — stajenny.
cekhauz (z niem. Zeughaus) — arsenał, zbrojownia.
nadziak — broń o kształcie zaostrzonego młotka, służąca w bitwie do rozbijania zbroi przeciwnika.
driakiew — roślina zielna.
pacholik a. pachołek — służący, pomocnik.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
obiecnie — dziś popr. forma 3 os. lp cz.przysz.: obieca.
wołoszynek — koń wołoski a. wałach, koń kastrowany.
dyferencja (z łac. differo: odsuwam, odkładam) — tu: dług.
terlica — stelaż siodła.
Perejasław — miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
barwa — mundur.
ćwierć — kwartał, okres trzech miesięcy.
Łoboda, Fedir (zm. 1666) — dowódca pułku perejasławskiego w latach 1648–1653, sędzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarł w Rosji na zesłaniu.
semen (daw.) — Kozak na czyjejś służbie, zbrojny służący.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
ruski brzeg — prawy brzeg Dniepru nazywano ruskim, lewy tatarskim. [przypis autorski]
hołysz (z ukr.) — golec, biedak.
Zadnieprze — Lewobrzeżna Ukraina, tereny na wschód od Dniepru, gdzie położone są np. Połtawa i Łubnie.
futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
żenie (z ukr.) — gna.
lubo (starop.) — chociaż.
Niżowcy — wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Niżowcy — wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
poczet — orszak, drużyna, słudzy, towarzyszący panu w podróżach.
Zaporożec — Kozak z Zaporoża.
woskoboj a. woskobojnik (daw.) — człowiek zajmujący się obróbką wosku pszczelego, używanego do produkcji świec.
rybitwa (starop.) — rybak.
zbrojno — dziś popr.: zbrojnie.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
krucy — dziś oppr. forma M. lm: kruki.
na Lachiw (daw. ukr.) — na Polaków.
Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
na borg (ukr.) — na kredyt.
ne na to, szczo je, ałe na to, szczo bude (ukr.) — nie za to, co jest, ale za to, co będzie.
Niżowcy — wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.