Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
małpów — popr. forma D. lm: małp.
Perejasław — miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.
Łoboda, Fedir (zm. 1666) — dowódca pułku perejasławskiego w latach 1648–1653, sędzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarł w Rosji na zesłaniu.
Niżowcy — wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
z chłopy — dziś popr. forma N. lm: z chłopami.
pod wiechami — tu: w karczmach.
Galata — dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie.
rzezaniec (daw.) — eunuch, nadzorca żon w haremie.
seraj — pałac władcy muzułmańskiego, mieszczący harem, czyli mieszkanie żon i nałożnic władcy.
bajdak (ukr.) — duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
semen (daw.) — Kozak na czyjejś służbie, zbrojny służący.
in poculis (łac.) — przy kieliszku.
skonwinkować (z łac.) — przekonać, zjednać.
antałek (starop.) — naczynie na miód, butelka.
poroh (ukr.: próg) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
rozterków — dziś popr. forma D. lm: rozterek.
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto i twierdza nad Dniestrem, wówczas na granicy z podporządkowaną Turkom Mołdawią, dziś w płd.-zach. części Ukrainy; bitwa pod Chocimiem (1621) — taktyczne zwycięstwo wojsk polsko-litewsko-kozackich nad armią turecką.
janczarzy a. janczarowie (z tur.) — piechota turecka.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
Konaszewicz-Sahajdaczny, Petro herbu Pobóg (1570–1622) — hetman i wybitny wódz kozacki, walczył po stronie Rzeczypospolitej w wojnie polsko-rosyjskiej 1609–1618, organizował kozackie wyprawy łupieżcze do Stambułu, dowodził Kozakami w bitwie pod Chocimiem.
Puskaj, bat'ku, z Lachami umiraty (ukr.) — Pozwól, ojcze, z Polakami umierać.
Niż a. Zaporoże — kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
poczet — orszak, słudzy, towarzyszący panu w podróżach.
ślozy (starop.) — łzy.
Taśmina, ukr. Tiasmyn — rzeka na środkowej Ukrainie, prawy dopływ Dniepru.
bajdak (ukr.) — duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Vive valeque (łac.) — żyj i bądź zdrów.
Ne tumany ustawali (ukr.) — nie mgły wstawały.
bajdak (ukr.) — duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.
czajka — wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
pokup — zbyt.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
poroh (ukr.: próg) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
Nienasytec — piąty z dziewięciu porohów Dniepru, blisko prawego brzegu znajdował się na nim 7-metrowy wodospad.
kulon — ptak wędrowny, żyje na stepach i suchych ugorach w pobliżu rzek, kiedyś licznie występujący w Polsce, dziś bardzo rzadki.
oczeret (ukr.) — trzcina; szuwary.
Krzemieńczug (ukr. Kremenczuk) — miasto i forteca nad brzegiem Dniepru na Połtawszczyźnie.
wiszni (ukr.: wyszni) — wiśnie.
trzmielów — dziś popr. forma D. lm: trzmieli.
motylów — dziś popr. forma D. lm: motyli.
guldynka (starop.) — myśliwska strzelba gwintowana.
suhak — ssak krętorogi, spokrewniony z gazelami, dziś żyje tylko w Azji Środkowej, w XVII w. można go było spotkać na terenie całej dzisiejszej Ukrainy.
Niżowi — Kozacy z Niżu; Niż a. Zaporoże — kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
dziegieć — lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in.