kołbań (daw. ukr.) — jama, głębina, bystrze.
Niż a. Zaporoże — kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
Kuczkasy (ukr. Kiczkas a. Kuczuk-As) — miejsce o dużym znaczeniu strategicznym, położone na lewym brzegu Dniepru poniżej porohów, naprzeciw wyspy Chortycy, kiedyś osada kozacka, dziś w granicach miasta Zaporoża.
mogiła — tu: kopiec, kurhan.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
czertomelicki labirynt — u ujścia rzeki Czertomelik na Dnieprze istniała duża ilość wysp, zapewniających Kozakom kryjówki; nazwę Czertomelik nosiła też jedna z tych wysp.
Chortyca — największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych.
inkursja (z łac.) — najazd.
semen (daw.) — Kozak na czyjejś służbie, zbrojny służący.
pośpili się — dziś popr.: pospali się, zasnęli.
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.
Niżowi — Kozacy z Niżu; Niż a. Zaporoże — kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.
czajka — wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
wraży — niesprzyjający, wrogi.
samopał — prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.; zapytać z samopału (żart.) — strzelać.
J. O. — skrót od: jaśnie oświeconego.
ataman koszowy — ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny.
posły — dziś popr. forma M. lm: posłowie.
Na pohybel że wam, czortowy syny! Szczob was Sierpiahowa smert! Jasno wielmożny syny! (ukr.) — Na zgubę wam, czortowe syny! Żeby was Sierpiagowa śmierć! Jaśnie wielmożne syny!; Sierpiaga a. Pidkowa, Iwan (zm. 1578) — watażka kozacki, ogłosił się hospodarem wołoskim, za co Stefan Batory skazał go na ścięcie.
Lach (daw. ukr.) — Polak; tu D. lm: Lachiw: Polaków.
budu (ukr.) — będę.
Zawedem posła, ałe za borodu (ukr.) — zaprowadzimy posła, ale za brodę.
samopał — prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
Koli! Koli! (ukr. koły!) — bij, zabij!
pocztowy — członek pocztu, sługa.
czajka — wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
ałłachować — wydawać dzikie okrzyki bojowe, wzywać Allaha.
piszczel a. kij — prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w.
bat'ku (ukr.) — ojcze.
czajka — wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.
spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
handżar a. kindżał — nóż, sztylet, używany często do dobijania rannego przeciwnika.
ordyniec — członek ordy tatarskiej.
Proszczaj, bat'ku (ukr.) — żegnaj, ojcze.
kantarzej — urzędnik wojskowy na Zaporożu, czuwający nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy. [przypis autorski]
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
palanka — wódka, gorzałka.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
kurzeń a. kureń — oddział kozacki.
ataman koszowy — ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny.
Bazawłuk — wyspa na Dnieprze u ujścia rzek Bazawłuk i Czortomłyk (Czertomelik), siedziba Kozaków, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
Sochroni Bih (ukr.) — uchowaj Boże.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: młody żołnierz w wojsku kozackim.
serdyty (ukr.) — twardy, gniewny, zacięty.
dziegieć — lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in.
kosz — obóz warowny.