oczeret (ukr.) — trzcina.
Wołoch — człowiek pochodzący z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
ośm (starop.) — osiem.
Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
lama — tkanina jedwabna, przetykana złotymi nićmi.
altembas — kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksamitnego.
złotogłów — tkanina ze złotych nici.
cyc (z hol. sits) — tani materiał bawełniany, perkal.
krzyże zdarte z cerkwi — Zaporożcy w czasie swych napadów nie oszczędzali nikogo i niczego. Do czasów Chmielnickiego nie było wcale cerkwi w Siczy. Pierwszą właśnie Chmielnicki wystawił; nie pytano tam również nikogo o wyznanie, i to, co opowiadają o religijnym nastroju Niżowców, jest bajką. [przypis autorski]
spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.
miriady — liczba używana w Grecji. Jej wartość to 10 000; pot. uzywa się tej nazwy w znaczeniu:wiele, nieskończenie dużo.
Czertomelik — wyspa na Dnieprze u ujścia rzeki o tej samej nazwie, jedna z lokalizacji Siczy.
ataman koszowy — ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz — obóz kozacki.
deputacja — przedstawicielstwo, poselstwo.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
kurzeń a. kureń — oddział kozacki.
esauł — oficer kozacki.
kantarzej — urzędnik wojskowy na Zaporożu, czuwający nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.
Trastia joho maty mordowała (ukr.) — przekleństwo: żeby cholera jego mać wzięła.
Kołyb ja kotoroho w łob — gdybym tak którego w łeb [uderzył].
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — książę tatarski.
Niżowcy — wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
buława — broń charakterystyczna dla wojsk Wschodu o kulistej głowicy; W Polsce broń ta była jedynie symbolem władzy, nie używano jej w celach militarnych.
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzecząpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim.
pohaniec (starop. z ukr.) — pogard.: innowierca, poganin a. muzułmanin.
Chmielnicki począł mówić — sposób obradowania na Siczy opisany jest w diariuszu Eryka Lassoty, posła cesarskiego na Zaporoże w r. 1594. [przypis autorski]
dyszkrecji — popr.: dyskrecji.
carza krymskiego — tj. chana, tatarskiego władcy Krymu.
Władysław IV Waza (1595–1648) — król Polski w latach 1632–1648.
wyleli — dziś popr. forma 3 os. lm cz.przesz.: wylali.
niedrug (z ukr. nedruh) — wróg, nieprzyjaciel.
ataman koszowy — ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz — obóz kozacki.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
Chorol — miasto na Połtawszczyźnie, na lewym brzegu środkowego Dniepru.
Przyłuka (dziś ukr.: Pryłuki) — miasto w płn.-wsch. części Ukrainy, ok. 80 km na płn. od Łubniów.
Hadziacz — miasto w płn.-wsch. części Ukrainy, ok. 80 km na płn. wschód od Łubniów.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Czerkasy — miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.
deputacja — przedstawiciele społeczności kozackiej.
samopał — prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w.
piszczel a. kij — prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w.
Na pohybel (ukr.) — na zgubę, na śmierć.
Ne bude sobaka miasa isty (ukr.) — nie dla psa kiełbasa.
pysara (ukr.) — pisarza.
ni pisaty, ni czytaty ne umiju (ukr.) — ani pisać, ani czytać nie umiem.
Wołosz a. Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
synowiec (starop.) — bratanek.