mirgorodzkiego — miasto Myrhorod leży na Połtawszczyźnie, we wsch. części Ukrainy, ok. 50 km na wschód od Łubniów.
kurzeń a. kureń — oddział kozacki.
osełedec (ukr. śledź) — warkocz, który w walce chronił kark Kozaka.
Ja toho Lacha znaju — on buw u Krymu (ukr.) — znam tego Polaka, on był na Krymie.
Chortyca — największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych.
obserwowany (z łac.) — tu: zachowywany, szanowany.
J. O. — skrót od: jaśnie oświecony.
paroksyzm — nasilenie się negatywnych uczuć w stosunku do kogoś lub czegoś.
z pogany — dziś popr. forma N. lm: z poganami.
Pawluk, Paweł własc. Michnowicz, Pawło (zm. 1638) — przywódca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodzą hetmana Mikołaja Potockiego i ścięty; akt kapitulacji podpisał Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty.
patientia (łac.) — cierpliwość.
lacki (daw. z ukr.) — polski.
szczob z nym poihraty (ukr.) — żeby się z nim zabawić.
ataman koszowy — ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz — obóz kozacki.
Jarema (ukr.) — Jeremi.
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
Swynojady (z ukr.) — świniożercy; Tuhaj-Bej jako dobry muzułmanin nie jadł mięsa świń, które uważał za nieczyste, i gardził tymi, którzy je jedzą.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Bazawłuk — wyspa na Dnieprze u ujścia rzek Bazawłyk i Czertomłyk (Czortomelik), siedziba Kozaków, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
Tomakówka — wyspa na Dnieprze, ok. 60 km na południe od Chortycy, w XVII w. ośrodek kozacki, dziś w granicach miasta Marhanec.
murza — tytuł przysługujący książetom tatarskim i perskim.
każe, rozserdywsia (ukr.) — mówi, że się rozgniewał.
Rozserdywsia duże (ukr.) — rozgniewał się bardzo.
Ne serdysia, druże (ukr.) — nie gniewaj się, przyjacielu.
lira — instrument strunowy; na Ukrainie szczególnie popularna była lira korbowa.
teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
pyśmo (ukr.) — list.
czehryńcy — z Czehryna; Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
hetman wielki — Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) — starosta niżyński, zmarł w niewoli po bitwie pod Żółtymi Wodami.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
ataman koszowy — ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz — obóz kozacki.
ataman koszowy — ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny; kosz — obóz kozacki.
Bazawłuk — wyspa na Dnieprze u ujścia rzek Bazawłuk i Czortomłyk (Czertomelik), siedziba Kozaków, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
Bismillach własc. bismillah (ar.) — w imię Boga.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
fructum (łac.) — owoc.
hetman wielki — Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
obaj hetmani — hetman wielki koronny, Mikołaj Potocki, i hetman polny koronny, Marcin Kalinowski.
Zasławscy, Koniecpolscy — rody magnackie, utrzymujące własne armie.
któren — dziś popr.: który.
z pogany — dziś popr. forma N. lm: z poganami.
krew własną poganom w jasyr oddasz — członków własnego narodu oddasz w niewolę turecką.
futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
sekundować — tu: towarzyszyć, pomagać.
Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
stawszczyzny, pojemszczyzny, suchomielszczyzny, oczkowe i rogowe — nazwy poszczególnych danin, podatków.
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty.