trosków — dziś popr. forma D. lm: trosk.
piatyhorska chorągiew — oddział średniozbrojnej jazdy w wojsku litewskim.
periculum in mora (łac.: niebezpieczeństwo w zwłoce) — niebezpiecznie jest zwlekać.
mierzyn żmudzki — koń żmudzki, rasa konia domowego, hodowana na Litwie i Żmudzi, głównie do prac rolnych i do zaprzęgu; mierzyn — koń średniego wzrostu, niezbyt wielki.
jasyr (z tur.) — niewola tatarska.
de publicis (łac.) — o sprawach publicznych.
emulacja (z łac.) — tu: niezgoda, konflikt.
polityczny (z łac.) — tu: cywilizowany, przestrzegający prawa.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
Birże (lit. Biržai) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.
wiktoryja (daw., z łac.) — zwycięstwo.
frukt (z łac.) — owoc, tu w M. lm wg odmiany łac.: frukta — owoce.
lubo (daw.) — chociaż.
turbować się (z łac.) — martwić się.
polityka (z łac.) — uprzejmość, dobry obyczaj.
aza (starop.) — czyż.
zbarażczyk — tu: weteran spod Zbaraża; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
komunik — jazda, kawaleria.
wiktoryja (z łac.) — zwycięstwo.
rapt (z łac.) — porwanie.
łyczek (daw., pogard.) — mieszczanin.
subiectum (łac.) — obiekt.
spostponować (z łac.) — obrazić, zlekceważyć.
Dzikie Pola — płd.-wsch. część Ukrainy, poniżej porohów Dniepru, niezamieszkany step, oddzielający Sicz Zaporoską od Chanatu Krymskiego, miejsce, gdzie chronili się zbiegowie.
legacja (z łac.) — poselstwo.
Gustaw II Adolf (1594–1632) — król Szwecji w latach 1611–1632, uzdolniony dowódca i reformator armii.
Koniecpolski, Stanisław (1591–1646) — hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów.
piechota łanowa — wojsko zaciężne narodowego autoramentu, złożone z chłopów z dóbr królewskich, szlacheckich i kościelnych, powoływanych po jednym z każdych 15 łanów, tj. z ok. 200 ha.
nad chłopy (daw.) — dziś popr. forma N. lm: nad chłopami.
zbarażczyk — tu: weteran spod Zbaraża; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
inkaust (daw.) — atrament.
pro die 27 praesentis (łac.) — na dzień 27 niniejszego miesiąca.
non deesse patriae (łac.) — nie opuścić ojczyzyny.
luterska wojna — tj. wojna trzydziestoletnia (1618–1648), konflikt między państwami protestanckimi a dynastią Habsburgów.
wiktoria (z łac.) — zwycięstwo.
koleśno — w kolasach, tj. w karetach.
kopij — dziś popr. forma D. lm: kopii.
wziąść — dziś popr.: wziąć.
hajduk — zbrojny służący, lokaj.
rajtar — średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
absolutum dominium (łac.) — panowanie absolutne, władza absolutna.
igne et ferro (łac.) — ogniem i żelazem.
Jan I Olbracht (1459–1501) — król Polski w latach 1492–1501, w 1497 r. zorganizował wyprawę pospolitego ruszenia przeciko Turcji i pod Koźminem na Bukowinie (dziś płd. Ukraina) poniósł klęskę, którą miało przypłacić życiem ok. 5000 szlachty polskiej.
Po bracie się pocieszył koroną i żoną — Jan Kazimierz ożenił się z Marią Ludwiką Gonzagą, wdową po Władysławie IV.
podkanclerzy — mowa o Hieronimie Radziejowskim (1612–1667), wygnanym za spiskowanie przeciwko królowi.
Marek Porcjusz Katon — w Rzymie było dwóch polityków tego samego nazwiska, pradziad, zwany Cenzorem (234–149 p.n.e.) i jego prawnuk, zwany Utyceńskim lub Katonem Młodszym (95–46 p.n.e.), obaj byli zagorzałymi obrońcami cnót obywatelskich i republiki.
totam Rempublicam (łac.) — całą Rzeczpospolitą.
krotofila a. krotochwila (starop.) — żart.
salamandra — istota fantastyczna, opisana w XVI w. przez Paracelsusa, żywiołak ognia.