własnymi słowy — dziś popr. forma N. lm: własnymi słowami.
trefniś — błazen.
princeps, principis (łac.) — pan, władca, książę, cesarz.
kontempt (z łac.) — obraza, pogarda, lekceważenie.
któren — dziś popr. który.
nieodbicie — koniecznie.
bogactwy — dziś popr. forma N. lm: bogactwami.
dowcip (daw.) — rozum, inteligencja.
patoka — płynny miód.
przecz (daw.) — po co.
konsyliarz (z łac.) — doradca.
skonfundować (z łac.) — zbić z tropu, zawstydzić.
każden — dziś popr.: każdy.
spyża (daw.) — prowiant, żywność.
iść komunikiem (daw.) — jechać konno, wierzchem, bez wozów i piechoty; komunik (daw.) — jeździec, kawalerzysta.
Wittenberg — Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
żywot (daw.) — brzuch.
szwedzki Aleksander (…) polskiego Dariusza — nawiązanie do historii starożytnej, do zwycięskiej wojny władcy macedońskiego Aleksandra Wielkiego (356–323 p.n.e.) z królem perskim Dariuszem (zm. 330 p.n.e.).
ruń — tu: roślinność, trawy.
porzecze — łąka nad rzeką.
okiść — ciężki śnieg na gałęziach drzew.
podstrzesze — miejsce pod okapem dachu.
Wittenberg — Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
staje — daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
Łazarz — nieboszczyk, wskrzeszony przez Jezusa Chrystusa po kilku dniach spoczywania w grobie.
wolentarz — ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla łupów wojennych.
Millera —Miller — Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in. wojny trzydziestoletniej, II wojny północnej i wojny polsko-szwedzkiej.
Duglas — Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej. Podczas potopu szwedzkiego dowodził wojskami szwedzkimi w Prusach Książęcych. Za zasługi wojenne otrzymał tytuł hrabiego, a jego potomkowie stali się jednym z najbogatszych rodów arystokratycznych Szwecji.
Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) — marszałek wielki koronny, później hetman polny koronny i starosta spiski; w latach 60. przywódca rokoszu, który ograniczył absolutystyczne dążenia Jana Kazimierza; zmarł na wygnaniu.
siła (daw.) — dużo, wiele.
język — tu: informator, żołnierz nieprzyjacielski, wzięty do niewoli w celu przesłuchania i zasięgnięcia informacji o wojskach wroga, ich liczebności, rozmieszczeniu i zamiarach.
spyża — jedzenie, prowiant.
rajtar — średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
munsztuk — kiełzno, element uprzęży, zakładany na pysk koński i służący do kierowania szczególnie nieposłusznym wierzchowcem.
ordynek (z niem. Ordnung) — porządek, szyk, szereg.
któren — dziś popr. który.
zali (daw.) — czy, czyż.
tarantowy — o sierści białej w plamy.
kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
kulbaka — wysokie siodło.
Tatarzy białogrodzcy — Tatarzy mieszkający w Białogrodzie (a. Akermanie, dziś ukr.: Biłhorod-Dnistrowskij), położonym nad limanem Dniestru, ok. 20 km od Morza Czarnego, na terenie dzisiejszej płd. Ukrainy, ok. 50 km na płd. zach. od Odessy. Miasto, założone w VI w. p.n.e. jako kolonia grecka, w XVII i XVIII w. znajdowało się w rękach tatarskich.
staja — daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
wilcy — dziś popr. forma M. lm: wilki.
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, przed 1549 r. rezydencja książąt Wiśniowieckich, w 1655 r. znajdowało się na terytorium zajętym przez Kozaków.
pendent — pas zakładany przez ramię, służący do noszenia szabli.
buzdygan (z tur.) — rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera.
pułki zaśpiewały jednym głosem, odjeżdżając: „Anioł Pański zwiastował Najświętszej Pannie Marii”, i z tą pieśnią znikły Szwedom z oczu — modlitwa Anioł Pański jest tu jeszcze jednym symbolem przewagi nad Szwedami jako nie uznającymi kultu maryjnego luteranami.
żywić — tu: pozostawiać przy życiu, darować życie.
Duglas — Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej. Podczas potopu szwedzkiego dowodził wojskami szwedzkimi w Prusach Książęcych. Za zasługi wojenne otrzymał tytuł hrabiego, a jego potomkowie stali się jednym z najbogatszych rodów arystokratycznych Szwecji.