wojsko komputowe — stałe wojsko zaciężne w XVII w.
Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) — marszałek wielki koronny, później hetman polny koronny i starosta spiski; w latach 60. przywódca rokoszu, który ograniczył absolutystyczne dążenia Jana Kazimierza; zmarł na wygnaniu.
siła (daw.) — dużo, wiele.
konfident (z łac., przestarz.) — tu: zaufany przyjaciel, powiernik (dziś: donosiciel).
pan krakowski, Stanisław — Koniecpolski, Stanisław (1591–1646), hetman wielki koronny, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów.
parol (z fr.) — słowo honoru; tu: zakład.
dowcip (daw.) — rozum, inteligencja.
exemplum (łac.) — przykład.
alteracja (z łac.) — zmiana nastroju, niepokój, wzburzenie.
Jam też nie z soli wyrósł ani z roli — słowa te miał wypowiedzieć Czarniecki, kiedy tytuł hetmana wielkiego przypadł Jerzemu Lubomirskiemu; jest to aluzja do źródeł bogactwa i wpływów Lubomirskich: żup solnych i rolnictwa, czemu Czarniecki przeciwstawiał własne zasługi wojskowe.
kalecie — kieszeń a. sakiewka, torba.
zali (daw.) — czy, czyż.
Zbaraż — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
któren — dziś popr. który.
barbarus (łac.: brodaty) — barbarzyńca; tu D. lm barbarorum: barbarzyńców.
rajtar — średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
konfident (daw., z łac.) — tu: zaufany przyjaciel, powiernik (dziś: donosiciel).
siła (daw.) — dużo, wiele.
pro publico bono — dla dobra wspólnego.
praeceptor (z łac.) — nauczyciel.
prospectus (łac.) — widok.
sperka — szperka, słonina.
żywot (daw.) — brzuch.
żywie — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: żyje.
parsiuk (reg.) — prosię.
pacjencja (z łac.) — cierpliwość.
siła (daw.) — dużo, wiele.
raby (z ukr.) — pstry, nakrapiany.
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
kulbaka — wysokie siodło.
incipio, incipere (łac.) — zaczynać; tu 1 os. lp cz.przysz. incipiam: zacznę.
Ulisses — Odyseusz, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu.
ćwik — zuch.
Carogród — stolica Imperium Osmańskiego, Konstantynopol, dziś: Stambuł.
liszka (daw.) — lis.
siła (daw.) — dużo, wiele.
wiwenda (z łac.) — prowiant, żywność.
kusztyk a. kulawka — kieliszek bez nóżki, z którego trzeba wypić od razu całą zawartość.
bunt bezecny, który pod koniec swego zawodu podniósł, aby naprawie Rzeczypospolitej przeszkodzić — mowa o tzw. rokoszu Lubomirskiego (1665–1666), wznieconym przez tego magnata politycznym i zbrojnym buncie szlachty przeciw dążeniom absolutystycznym Jana Kazimierza; konflikt zakończył się kompromisem: Lubomirski został wygnany, a król zrezygnował z wyznaczenia swojego następcy (tj. z elekcji vivente rege); w 1668 r. Jan Kazimierz abdykował.
lejbgwardia — straż przyboczna monarchy.
siła (daw.) — dużo, wiele.
szerpentyna — szabla szlachecka.
stajanie — daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
lubo (daw.) — chociaż, mimo że.
rajtar — średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
kulbaka — wysokie siodło.
bachmat — koń rasy tatarskiej, niewielki, ale silny i wytrzymały, odporny na trudne warunki klimatyczne, szybki i zwinny.
Wiktor (z łac.) — zwycięzca.
krzeczot (daw.) — sokół norweski, białozór.