o własnym życiu zdesperował — stracił nadzieję, że przeżyje.
krzywuła — wygięty flet, popularny w muzyce renesansowej, a dziś używany w folkowej.
supero, superare (łac.) — zwyciężyć, pokonać, przewyższyć; tu: 3. os. lp cz.przesz. superavit: przewyższył.
starunek — opieka, troskliwość; tu: leczenie, opatrzenie ran.
Lubomirski —Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) — marszałek wielki koronny, później hetman polny koronny i starosta spiski; w latach 60. przywódca rokoszu, który ograniczył absolutystyczne dążenia Jana Kazimierza; zmarł na wygnaniu.
spyża — jedzenie, prowiant.
wolentarz — ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla łupów wojennych.
każden — dziś popr.: każdy.
zali (daw.) — czy, czyż.
konfident (daw., z łac.) — tu: zaufany przyjaciel, ktoś, na kim można polegać (dziś: donosiciel).
czynić — tu: walczyć.
Carolum Gustavum captivabimus (łac.) — pojmamy Karola Gustawa.
lubo (daw.) — chociaż, mimo że.
łuby — kosze, bagaże.
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
odzyszczesz — dziś popr.: odzyskasz.
persona (z łac.) — osoba.
estyma (z łac.) — szacunek, poważanie.
afekt (z łac.) — uczucie.
siła (daw.) — dużo, wiele.
respektowa — kobieta niezamężna, szlachcianka, pozostająca na utrzymaniu bogatych krewnych lub pracodawców.
zmówiona (daw.) — zaręczona.
alteracja (z łac.) — zmiana nastroju, wzburzenie.
któren — dziś popr. który.
foedus, foederis (łac.) — przymierze, związek; por. federacja.
konfuzja (z łac.) — obraza, zawstydzenie.
sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć.
arkanum (z łac. arcanum) — sekret, tajemnica.
na pohybel (z ukr.) — na zgubę, na śmierć.
fryszt (daw., z niem.) — tu: rozejm, pokój.
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską.
siła (daw.) — dużo, wiele.
prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga.
siostrzan (daw.) — siostrzeniec.
żywli (daw.) — czy jest żywy.
siostrzan (daw.) — siostrzeniec.
dowcip (daw.) — rozum, inteligencja.
każden — dziś popr.: każdy.
assentior (łac.) — przyznaję.
siła (daw.) — dużo, wiele.
polityczny (z łac. politicus) — tu: cywilizowany, przestrzegający prawa.
faszynowe — z powiązanych gałęzi wikliny, służących kiedyś do uzupełniania fortyfikacji, a dziś do zabezpieczania brzegów rzek i stawów.
siła (daw.) — dużo, wiele.
pospolitak — szlachcic, uczestnik pospolitego ruszenia.
konsyderacje (z łac.) — rozważania.
Miller — Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in. wojny trzydziestoletniej, II wojny północnej i wojny polsko-szwedzkiej.
in universo (łac.) — na całym świecie.
polityka (z łac.) — tu: grzeczność, uprzejmość, dobre obyczaje.
monstrum (łac.) — potwór; tu M. lm monstra.