skrzęt — krzątanina.
imieniowi — dziś popr. forma C. lp: imieniu.
Vivat Czarniecki, dux et victor (łac.) — niech żyje Czarniecki, wódz i zwycięzca.
palba — strzelanina.
„Anioł Pański zwiastował Najświętszej Pannie Marii!…”, a tysiąc żelaznych piersi odpowiedziało mu natychmiast potężnymi głosami: „…i poczęła z Ducha Świętego!…” — modlitwa Anioł Pański jest tu jeszcze jednym symbolem przewagi nad Szwedami jako nie uznającymi kultu maryjnego luteranami.
siła (daw.) — dużo, wiele.
parala — paraliż.
podogonie przy kulbace — pasek przechodzący pod ogonem końskim, stabilizujący siodło.
imać — brać.
z takich, którzy nie powstają ani z soli, ani z roli, jeno z tego, co ich boli — podobne słowa miał wypowiedzieć Czarniecki, kiedy tytuł hetmana otrzymałwielkiego Jerzy Lubomirski; jest to aluzja do źródeł bogactwa i wpływów Lubomirskich: żup solnych i rolnictwa, czemu Czarniecki przeciwstawiał własne zasługi wojskowe.
quod attinet (łac.) — co dotyczy.
konfuzja (z łac.) — zawstydzenie.
ab ovo (łac.: od jajka) — od początku.
zali (daw.) — czy, czyż.
boćwinkowie — przezwisko Litwinów, pochodzące od boćwiny a. botwiny, tj. potrawy z młodych buraków, z której słynęła kuchnia litewska.
koroniarz — mieszkaniec Korony, tj. Polski, w przeciwstawieniu do mieszkańców wielkoksiążęcej Litwy.
piekielny komput — wojska diabelskie; komput — jednostki wojskowe, zatrudniane i opłacane zgodnie z ustaleniami sejmu w XVII i XVIII w.
sam (daw.) — tam; tutaj.
zalterować się (z łac.) — zmienić nastrój, zdenerwować się.
incipio, incipere (łac.) — zaczynać; tu 1 os. lp cz.przysz. incipiam: zacznę, zaczynam.
siła (daw.) — dużo, wiele.
temperancji (z łac.) — umiarkowanie.
kartauna (z niem.) — działo oblężnicze o długiej lufie.
zronić — zgubić, upuścić.
polityczny (z łac. politicus) — uprzejmy, obyczajny.
wolej — lepiej, chętniej.
wolentarz — ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla łupów wojennych.
krotofila a. krotochwila (starop.) — żart.
spostponować (z łac.) — obrazić, zlekceważyć.
podkurek — posiłek nocny, spożywany, kiedy kur, tj. kogut, pieje.
alteracja (z łac.) — zmiana nastroju, wzburzenie.
wyprawuje — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: wyprawia.
ekspediować (z łac.) — wyprawiać, wysyłać.
kontentacja (z łac.) — zadowolenie.
eksperiencja (z łac.) — doświadczenie.
conservare iuventutem meam (łac.) — zachować swoją młodość.
żywie — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: żyje.
któren — dziś popr. który.
iść komunikiem (daw.) — jechać konno, wierzchem; komunik (daw.) — jeździec, kawalerzysta.
wyżenąć (daw.) — wygnać.
arx regia (łac.) — zamek królewski.
Matuzal — Matuzalem, postać biblijna opisana w Księdze Rodzaju, dziadek Noego, najdłużej żyjący człowiek, miał przeżyć 969 lat.
konfident (daw., z łac.) — tu: zaufany przyjaciel, powiernik (dziś: donosiciel).
ufnal — gwóźdź o kwadratowym przekroju, służący do przytwierdzania podków do kopyt końskich.
siła (daw.) — dużo, wiele.
senatores (łac.) — senatorowie.
scriptor, scriptoris (łac.) — pisarz; tu M. lm scriptores: pisarze.
calamitas, calamitatis (łac.) — nieszczęście; tu M. lm calamitates: nieszczęścia.
collegium Jesuitarum (łac.) — kolegium jezuickie.