– Chcesz mnie wyegzorcyzmować? – spytał chłopiec.
– Nie. Chcę cię pobłogosławić, żeby w Drodze, skoro już musisz nią iść, chronił cię nasz Bóg – powiedział Isak i pogłaskał Jona po jasnych włosach.
Jon nie śpieszył się na drugi brzeg Rzeki. Mijały kolejne pory roku: śnieg to sypał, to znowu topniał, liście drzew rodziły się w kolorze jasnej zieleni lub sfruwały spurpurowiałe, zaścielając ziemię. Gaja powoli zarzuciła zabawę lalkami i zaczęła towarzyszyć chłopcu w polowaniach, a dwa kasztanowe, dziecinne warkocze zamieniła w jeden, spleciony na karku. Niekiedy rozplatała włosy i gdy opadały burzliwą, połyskującą kaskadą, Jon czuł w sobie dziwne drżenie i pragnął ich dotknąć w inny sposób, niż robił to wcześniej, żartobliwie szarpiąc ją za warkocze – lecz wciąż nie wiedział, jaki miałby to być dotyk. Delikatniejszy, tak, ale nie tylko…
Do ślubu brakowało już tylko trzy lata – gdy Jon po raz trzeci przekroczył Rzekę w zakazanym miejscu. Tym razem zrobił to jednak jawnie, w jasny dzień, na oczach całego Plemienia. Skoro Plemię i tak wiedziało, że poczuł zew – skradanie się i oszukiwanie bliskich nie miało sensu. Starszy o parę lat Jon pojmował to lepiej niż dwunastoletni wyrostek.
Nie zamierzał iść do Światowida, chciał tylko poznać drogę ku Niemu. W tym celu potrzebował światła dnia, a nie mroku nocy, zniekształcającego wszelkie miary i potęgującego lęk. A zresztą, choć nikt o tym nie mówił – Tabu! – wszyscy w Plemieniu wiedzieli, że chłopiec usłyszał zew Bezimiennego, a nawet nadali mu przydomek. Nadawano go każdemu z młodych, gdy się zaręczył, lecz miano tym razem brzmiało szczególnie: Jon w Drodze. W ten sposób Plemię dało do zrozumienia, iż wie, że pewnego dnia chłopiec będzie musiał udać się na drugi brzeg, czy chce, czy nie. Nikt go nie potępiał, nikt się od niego nie odsuwał, lecz niekiedy w oczach rówieśników lub starszyzny Jon dostrzegał szczególny rodzaj zaciekawienia, połączonego z lękiem. Oczy jego rodziców wyrażały jedynie smutek i troskę, a Gaja…
Gaja niczego się nie domyślała. Była coraz piękniejszą dziewczynką, szczęśliwą, że pod opieką narzeczonego może poznawać tajniki Puszczy, wspinać się na wysokie drzewa i podpatrywać ptasie gniazda, przyjaźnić się z młodymi wilczkami, lisami, a nawet z niedźwiadkami. Okazało się bowiem, że Gaja nie rośnie na łowczynię – jak wszyscy się spodziewali, wnosząc to z jej zwinności i celności oka w strzelaniu z łuku – ale na przyjaciółkę zwierząt, nawet najdzikszych. Sobie tylko znanym sposobem dziewczynka odkrywała, kiedy niedźwiedzica zostawia małe w legowisku, idąc na łowy – i gnała tam wówczas, aby dokarmić niedźwiadki miodem, potarzać się z nimi w trawie, bawić się z nimi jak szczeniak ze szczeniakami. Raz niedźwiedzica przyłapała ją, zaryczała groźnie i wyciągnęła potężne łapy. Gaja musiała salwować się ucieczką na drzewo. I pewnie, gdyby nie była Gają, tkwiłaby tam całą noc, ale ponieważ wierzyła w naturalną szlachetność zwierząt – zeszła z drzewa i wróciła do Wioski. Dzikie zwierzę nic jej nie zrobiło: w zapachu jej ciała i włosów poczuło bowiem zapach swych małych, które całe, nietknięte, radośnie goniły dwunożną istotę.
Gaja patrzyła na Jona innymi oczami, nie wiedziała nawet, że nosi on miano Jona w Drodze. Gdy ujrzała, jak chłopiec przekracza Rzekę w zakazanym miejscu, natychmiast za nim ruszyła. Ale Tabu nie było niedźwiedzicą. Było czymś znacznie mocniejszym. W przeciwieństwie do narzeczonego, Gaja już w połowie Rzeki doznała skurczów w nogach i całe jej ciało zaczęło buntować się przeciw dalszemu marszowi. Straciła oddech, a w okolicy serca poczuła dojmujący ból. W dodatku szaman groził jej z oddali sękatym kijem, matka rozpaczliwie nawoływała, Jon zaś odwrócił się i krzyknął:
– Tabu! Tabu, Gajka!
To słowo sparaliżowało dziewczynkę: zatrzymała się pośrodku nurtu i bezsilnie patrzyła, jak narzeczony staje na kamieniach na drugim brzegu Rzeki.
– Czemu tam szłaś? – spytał szaman. – Tobie nie wolno.
– Dlaczego? Chcę wiedzieć, gdzie idzie Jon i co tam jest – odparła buntowniczo Gaja, a na twarzy szamana odbiło się zdumienie. Pojęcie Tabu już dawno zabiło ciekawość Plemienia wobec drugiego brzegu i szaman z niepokojem stwierdził, że pierwszy raz widzi kogoś, w dodatku dziewczynkę, kto tę ciekawość wciąż czuje. Pomyślał, że Gaja z Jonem do siebie pasują, lecz nie był pewien, czy wyniknie z tego coś dobrego. Może Jon powinien mieć inną narzeczoną, która czepiając się nóg przyszłego męża, udaremniałaby mu wędrówkę do Bezimiennego, straszyła klątwą i własnym lękiem? Gaja tymczasem patrzyła gniewnie za narzeczonym, który powoli znikał wśród starych drzew Puszczy na drugim brzegu Rzeki. Zazdrościła mu. I właśnie wtedy po raz pierwszy usłyszała przydomek chłopca: Jon w Drodze, który padł z ust szamana.
– W jakiej drodze? – zdziwiła się.
Tego nikt nie wie. Wiemy tylko, gdzie Droga się zaczyna. Tam, na drugim brzegu, w Puszczy. Lecz to jest tylko jej początek – westchnął szaman, patrząc w ślad za znikającym chłopcem.
Jon po raz trzeci stał na drugim brzegu Rzeki w zakazanym miejscu: pierwszy raz był tu prawie pięć lat temu, gdy ratował Gaję, usłyszał zew Bezimiennego i wyczuł istnienie Drogi; drugi raz – gdy odkrył w nocy Kamienną Drogę. I właśnie teraz, po krótkim błądzeniu, znalazł ją znowu.
…była inna, niż wyobrażał sobie wtedy, w nocy. O wiele szersza, wyłożona większymi głazami, niż sądził po dotyku sprzed lat. Pomyślał, że ludzie przed wiekami musieli bardzo się natrudzić, aby te głazy obrobić do gładzi i znieść je tu wszystkie. Taki wysiłek podejmuje się z wielkiej miłości – albo z wielkiego strachu. Droga była szeroka na kilkanaście kroków dorosłego mężczyzny i rzeczywiście nie biegła prosto, lecz wiła się, jak wówczas zapamiętał, wnosząc z układu drzew na horyzoncie. Stojąc na jej skraju, blisko brzegu Rzeki, Jon nie widział jej końca, lecz jedynie najbliższy zakręt.
– Gdyby to chodziło o miłość, chcieliby Go jak najszybciej zobaczyć. Wtedy Droga byłaby prosta i krótka. Mogliby wówczas widzieć z oddali Jego sylwetkę i zbliżając się, odczuwaliby coraz większą radość – przeszło chłopcu przez głowę. – Jeśli jednak Droga wije się, kręci, znaczy to, że jej budowniczowie pragnęli odwlec moment, w którym pielgrzymujący staną twarzą w twarz ze swoim Bogiem. A skoro tak odwlekali…
Gdy Jon pokonał pierwszy zakręt, aby dostrzec drugi – do Boga wciąż było daleko – uderzyła go odmienność Puszczy po tej stronie Rzeki… nie, nie po tej stronie Rzeki, bo przecież Plemię wielokroć przekraczało Rzekę, udając się na polowanie. Czyniło to powyżej lub poniżej Kamiennej Drogi. Puszcza była inna właśnie tu – wokół tej niezwykłej, ułożonej z gigantycznych głazów mozaiki, po której Jon teraz stąpał. Puszcza była inna w tym miejscu. Na Drodze do Światowida. Jej inność polegała głównie na MILCZENIU.
Jon odkrył je wtedy, gdy usłyszał swój oddech. Prawie nigdy nie słyszał w lesie swego oddechu. Zagłuszał go szum liści na drzewach i skrzypienie konarów, świst i szelest traw, śpiew ptaków, brzęczenie owadów, szurające skradanie się zwierząt wśród krzewów. Tu panowała cisza. Jakby ptaki i zwierzęta nie chciały zapuszczać się w te okolice, owady wymarły, a drzewa bały się poruszyć. Jon przyjrzał się teraz drzewom: były o wiele wyższe i potężniejsze niż wokół jego Wioski. Od setek lat części Puszczy nie tknęła siekiera człowieka, do opasania pni drzew trzeba by kilku ludzi, a do wdarcia się w głąb lasu niezbędny był topór.
Ptaki, owady, zwierzęta i drzewa milczą, żeby lepiej było słychać Głos Boga – pomyślał chłopiec i nagle, ku swemu zdumieniu, naprawdę Go usłyszał. Zdumienie początkowo przeważyło nad strachem.
– GRDBGHGBZW… – niosło się Puszczą głuche, dudniące i zarazem dziwnie bezdźwięczne wołanie. Co oznaczało? Jon nie pojmował jego znaczenia. Poczuł tylko, że jego serce przez kilka sekund biło dokładnie w rytm słów Bezimiennego: wolno, mocno, boleśnie.
Głos Boga zamilkł, a Jon ruszył dalej, pokonując drugi zakręt Kamiennej Drogi. Z ulgą ujrzał, że przed nim rozpościera się trzeci, odległy zakręt; że horyzont zamyka czarna ściana potężnych drzew. Zatem dopiero za nią… Za nią musiało kryć się TO COŚ, nie wiadomo co. Musiało, gdyż Jon wyczuł obcą, potężną obecność.
– Wracam – szepnął do siebie – wystarczy. I tak nie pójdę dalej bez błogosławieństwa Isaka. Już wiem, że On jest właśnie tam, za trzecim zakrętem.
Zawrócił – i wtedy poczuł zew. Coś usiłowało zmusić go, aby szedł dalej, coś odpychało jego nogi od kamiennego podłoża, gdy uparcie kroczył w dół, w stronę Rzeki. Nawet krzewy wysuwały długie, zielone macki, które usiłowały oplatać się wokół jego stóp, aby go zatrzymać. Jon przeszedł na środek Kamiennej Drogi, żeby być jak najdalej od ciemnej ściany Puszczy, od zielonych macek krzewów i czarnych, bezlistnych konarów, które też zaczęły nachylać się ku niemu jak ramiona olbrzyma. Przystanął na chwilę, odwrócił się twarzą w głąb Drogi i zawołał, pełen lęku i zarazem odwagi. Zdawał sobie sprawę, że z tym Bogiem nie można rozmawiać; On przywykł do Posłuchu, nie do dysput.
– Wrócę! Przyrzekam, że wrócę, ale puść mnie!
O dziwo, te słowa poskutkowały. Macki krzewów wycofały się w głąb Puszczy, drzewa znieruchomiały i chłopiec odetchnął z ulgą. Po chwili już usłyszał leniwie płynącą Rzekę, a wkrótce zobaczył między drzewami prześwitujące na drugim brzegu strzechy domów Wioski. Kamienna Droga ustąpiła miejsca miękkiemu leśnemu podłożu.
– On mówi – powiedział Jon do szamana, gdy przekroczył bród. Ludzie z Plemienia udawali, że nie widzą jego zmagań ze słabym o tej porze roku nurtem Rzeki. Ale teraz, gdy wrócił, gdy stał na właściwym brzegu – wymieniali z nim zdawkowe uwagi o pogodzie, zdrowiu i dniu tak, jakby wcale nie zauważyli, skąd wracał. Plemię pragnęło udawać, że nic się nie dzieje.
– On mówi – przytaknął szaman i dodał: – Długo milczał, dlatego sądziłem, że umarł.
– Ale co On mówi? Co to znaczy? Czym są te dźwięki?
– Słyszę je czasem w głowie, niekiedy za dnia, ale częściej nocą, gdy śpię – mruknął szaman. – Przekazał mi je mój ojciec, nim umarł. Nie wiem, co znaczą. Mój ojciec też nie wiedział, a przed nim nie wiedzieli tego dziad i pradziadowie. Czasem myślę, że przez tysiące lat nikt nie wiedział, co znaczą te słowa i nikt nigdy nie będzie wiedział. To Głos Kamienia. Kto z ludzi zrozumie Kamień? Więc zawróciłeś… – raczej stwierdził, niż spytał stary czarownik.
– Jeszcze nie jestem gotów. Chciałem tylko zobaczyć, jak się do Niego idzie.
– Jak? Powiedz mi… Nigdy tamtędy nie szedłem. Nawet nie próbowałem. Wiem, po co tu jestem. Mam służyć Plemieniu, nie Jemu. Gdybym poszedł… Więc jak tam jest? A zresztą nie mów – zakończył niespodziewanie szaman, odwrócił się plecami do chłopca i schronił w namiocie. I wówczas Jon pomyślał, że kto wie, czy stary czarownik nie tęskni za swoim Bogiem, którego nie może odwiedzać i którego nawet nigdy nie widział i zrobiło mu się go żal.
Jon wolał rozmowę z szamanem niż z Gają. Gaja chciała wiedzieć. Wszystko. Jeśli Plemię zawsze milczało, to Gaja mówiła, mówiła i mówiła bez końca, zadając coraz to nowe pytania, na które Jon nie zamierzał i nie chciał odpowiadać. Instynkt szeptał mu, żeby Gaję trzymać od TEGO jak najdalej.
– Dlaczego ty sobie tam idziesz, a mnie coś trzyma za nogi? Co tam jest, na tym drugim brzegu Rzeki? Jak wygląda ten… Bezimienny? Czy się Go boisz? A czy nie jest mu smutno, że nikt Go już nie odwiedza?
– Przestań! – zawołał chłopiec. – Mam się tobą opiekować, a opieka polega na tym, żeby trzymać cię od Niego z daleka. Tabu, Gaja, rozumiesz?
– Nigdy już nie wezmę cię do małych niedźwiadków! A beze mnie niedźwiedzica rozerwie cię na strzępy. Gdybyś ją spotkał przypadkiem w Puszczy, musiałbyś zabić, żeby przeżyć. A gdybyś ją zabił, to ja… to ja zerwałabym nasze zaręczyny! – krzyknęła dziewczynka i z płaczem pobiegła do domu.
Jon pomyślał, że jest jeszcze bardzo dziecinna, a potem uprzytomnił sobie, że przecież poza nim i Gają nikt w Plemieniu nie chce w ogóle rozmawiać o Bezimiennym. Więc może to nie dziecinna przekora kieruje Gają, lecz bardzo dorosła ciekawość, w dodatku taka, którą porównać można do odwagi niedźwiedzicy?
Pobiegł za narzeczoną i dogonił ją tuż przed domem. Oczy Gai już wyschły i chłopiec pomyślał, że kto wie, czy nie udawała tylko płaczu, by zmusić go do wyznań. Dziewczynka spojrzała na niego poważnie:
– Jeśli już teraz będziesz miał przede mną tajemnice, to co będzie później, gdy zostaniemy małżeństwem? – spytała.
– Sama wiesz, że mężczyźni polują i to są męskie sprawy, a kobiety… – zaczął Jon i urwał, bo w plemiennej drużynie było kilka znakomitych łowczyń. Co gorsze, właśnie Gaja wspaniale trafiała do celu z łuku, tyle że odmawiała zabijania zwierząt bez potrzeby. Co właściwie było tymi “męskimi sprawami”, o których tyle rozprawiali niektórzy mężczyźni?
– Męską sprawą jest na przykład karczowanie Puszczy – stwierdził.
– Wdowy karczują same, gdy chcą poszerzyć swoje pola, chyba widziałeś przy tym wdowę Baję!! – zaśmiała się Gaja, ponieważ Baja była najsilniejsza w Plemieniu. Silniejsza od mężczyzn. Miała prawie dwa metry wzrostu, ważyła chyba tyle co pięćdziesięcioletnie drzewo.
Dajmy spokój tej rozmowie – wykręcił się chłopiec. – Przyrzekam, że powiem ci tyle, ile mogę.
Więc mów, co to znaczy: Jon w Drodze…
Sam chciałbym wiedzieć – szepnął.
I Jon opowiedział Gai tyle, ile mógł i jak umiał – ale niewiele miał do opowiadania. Wszystko było dopiero przed nim. Za trzecim zakrętem. W dodatku to, czego doświadczył od chwili, gdy usłyszał zew, nie nadawało się na opowieść. Była to bardziej sprawa przeczuć, lęków i doznań niż związek przyczyn i skutków.
Trzeci zakręt najpierw się Jonowi przyśnił. Nie nastąpiło to szybko; do ślubu brakowało już tylko pół roku. Jon z chłopca stał się młodym mężczyzną, a Gaja wciąż piękniała. Wbrew temu, co Jon sobie wcześniej obiecywał, nie prowadził narzeczonej na drugi brzeg, aby tam – w całkowitym odosobnieniu – dotykać jej gładkiej skóry lub kryć twarz w ciepłym, niepokojącym zakątku jej szyi i skraju włosów. Jon wiedział, że drugi brzeg nie jest miejscem dobrym do okazywania miłości ludzkiej istocie, mimo że wioskowe dzieciaki nie byłyby w stanie ich podglądać. Tamto miejsce zarezerwowano wyłącznie na uczucia dla żarłocznego, zazdrosnego Boga, bez względu na to, czy byłaby to miłość, czy strach.
Wioskowe dzieci, zgodnie z wielowiekowym zwyczajem – od momentu zaręczyn do ślubu – tropiły parę narzeczonych jak myśliwi sarnę. Chwile wytchnienia od ich nagłych chichotów wśród gęstego lasu, brutalnie przerywających wzruszenie kolejnego pocałunku, narzeczem zyskiwali tylko nocą, gdy dzieci spały. Ale wtedy Jon nie widział jasnej skóry narzeczonej, zielonego migotania jej tęczówek, czuł tylko mocny i słodki zapach rumianku, w którym Gaja zwykła myć włosy, tak że nasiąkały nim szyja, plecy, ramiona. Ale wtedy, gdy ten zapach stawał się też jego, gdy nasycał nim swoje ciało i oddech – rodzice nawoływali ich niecierpliwie, by wracali do domów.
– Głupie są te dzieciaki – powiedział Jon do ojca dorosłym tonem, gdy wrócił kiedyś z Puszczy, gdzie razem z Gają próbowali bezskutecznie uciec przed upartym pościgiem dzieciarni, której przywódcą był jego młodszy brat.
– Dzieci wiedzą, co robią – odparł ojciec i wtedy Jon przypomniał sobie, że wówczas, gdy on był w podobnym wieku i wraz z rówieśnikami gonił po lesie inne pary narzeczonych, do zabawy w te szczególne łowy zachęcała ich plemienna starszyzna. W ten sposób Jon odkrył, że w imieniu Plemienia strzeże się narzeczonych, by nie przekraczali nakazanych granic przed ceremonią zaślubin.