Жыў адзiн бедны чалавек з жонкаю. Нарадзiлася ў iх дачка. Прышлося спраўляць радзiны. А ў чалавека таго нi хлеба, нi да хлеба. Чым гасьцей частаваць?
Пайшоў бядняк на рэчку па ваду. Аж бачыць - ляжыць у кустох цялушачка. Ды такая слабая, што сама i ня ўстане.
Прынёс ён цялушачку дахаты i кажа жонцы:
- Давай зарэжам яе: будзе чым гасьцей пачаставаць.
Спадабалася жонцы цялушачка - такая рыжанькая ды лысенькая.
- Не, - адказвае яна, - хай лепш гадуецца.
- Дык яна-ж зусiм кволенькая. Яе, вiдаць, нехта знарок выгнаў, каб у хляве ня здохла.
- Нiчога, можа як i выгадуем. Падрасьце дачка - будзе ёй малако.
Паслухаў чалавек жонку, i пачалi яны гадаваць цялушачку.
Падужэла тая, расьце, як на дражджах. I дачка таксама расьце, як на дражджах. Ды такая разумнiца ўдалася, што i старыя ахвотна слухаюць яе.
Выгадавалася з лысенькай цялушкi слаўная карова.
Падрасла дзяўчынка, стала ёй сем гадоў, пачала сама пасьвiць карову.
Заглядзеўся аднойчы багаты сусед на карову бедняка.
- Адкуль у цябе такая добрая карова? - пытаецца.
Бядняк i разказаў яму ўсё, як было.
- Эгэ, - кажа багацей, - дык гэта-ж мая цялушка! Гэта я выгнаў яе - ня думаў, што яна на ногi ўстане. Не, тады я забяру сваю карову назад...
Зажурыўся бедны чалавек.
- Я-ж яе гадаваў, - кажа. - I яна цяпер мая.
Не згаджаецца багаты:
- Не аддасi дабром - пойдзем да пана на суд.
Што рабiць? Пайшлi да пана на суд.
Багаты падаў пану руку, прывiтаўся: вядома, багаты з багатым свае людзi. Пан кажа яму:
- Садзiся ў мяне.
Багаты сеў у крэсла, а бедны стаiць у парозе, шапку зьняўшы. Пан на яго i не глядзiць.
- Ну, што добрага скажаш? - пытаецца пан у багатага.
- Ды вось, пане, якая справа, - пачаў скардзiцца багаты. - Сем гадоў таму назад гэты чалавек забраў маю цялушачку i цяпер не аддае...
Выслухаў пан i бедняка. А потым кажа iм:
- Добра. Суд мой будзе такi. Я загадаю вам тры загадкi: што на сьвеце сыцей за ўсё, што на сьвеце саладзей за ўсё, што на сьвеце шпарчэй за ўсё? Хто адгадае, таму i застанецца карова. А цяпер iдзiце дахаты, падумаўце. Заўтра прыдзеце з адгадкамi.
Вярнуўся бедны чалавек дахаты, сеў i плача.
- Чаго ты, тата, плачаш? - пытаецца дачка.
- Ды так i так, - адказвае бацька. - Хоча багаты сусед адабраць у нас карову. Пайшлi мы зь iм да пана на суд. А той загадаў нам тры загадкi. Хто з нас адгадае, таму i карова застанецца. Дзе-ж мне адгадаць тыя загадкi!
- А якiя, тата, загадкi? - пытаецца дачка. Бацька сказаў.
- Нiчога, тата, ня турбуйся, - кажа дачка. - Кладзiся спаць. Ранiца за вечар мудрэйшая, заўтра што-небудзь прыдумаем.
А багаты прыйшоў дадому i радуецца.
- Ну, баба, карова будзе наша! Трэба нам з табою толькi адгадаць тры загадкi: што на сьвеце сыцей, што саладзей, i што шпарчэй?
- Вось, дзiва! - усьмiхнулася жонка. - Тут i адгадваць няма чаго. Сыцей за нашага рабога парсюка нiкога на сьвеце няма. Саладзей за лiпавы мёд ад нашых пчол таксама няма нiчога. А шпарчэй за нашага гнядога жарабца нiхто ня зможа бегчы: ён-жа як памчыцца, дык i вецер не дагонiць!
- Праўда, - згадзiўся мужык, - так я i скажу пану.
Назаўтра прыходзяць бедны з багатым да пана.
- Ну, што, адгадалi мае загадкi? - пытаецца пан.
Багаты выйшаў наперад:
- Ды тут i адгадваць няма чаго: няма нiкога i нiчога на сьвеце сыцей за майго рабога парсюка, саладзей - за лiпавы мёд ад маiх пчол i шпарчэй - за майго гнядога жарабца.
- А ты, - пытаецца пан бедняка, - адгадаў?
- Адгадаў, пане: няма нiчога сыцей за зямлю, бо яна ўсiх кормiць; няма нiчога саладзей за сон, бо хоць якое гора, а засьнеш дык i забудзешся; i няма нiчога шпарчэй за людзкiя думкi, бо сам ты яшчэ тут, а думкi ўжо далёка-далёка...
Правiльна адгадаў бядняк! Прышлося пану прысудзiць яму карову.
- Хто гэта цябе навучыў так адказваць на мае загадкi? - пытаецца пан у бедняка.
- Мая дачка-сямiгодка.
Зьдзiвiўся пан: ня можа таго быць, каб такая малая беднякова дачка адгадала яго загадкi! I захацелася яму паглядзець на разумную дзяўчынку. Прыехаў ён аднойчы да бедняка, а той якраз з жонкаю ў полi быў. Сустрэла пана беднякова дачка-сямiгодка.
- Дзяўчына, - пытаецца пан, - да чаго мне коней прывязаць?
Паглядзела дзяўчынка на санi i калёсы, што стаялi на дварэ, i кажа: