Пан i вочы вылупiў: як гэта можна коней прывязаць да зiмы або да лета? Сьмяеццца, вiдаць, зь яго гэтае дзяўчо?
- Ну, хоць да саней прывяжы, а хоць да калёс, - растлумачыла дзяўчынка.
Бачыць пан: беднякова дачка сапраўды надта разумная. Ня гонар гэта пану. Дачуюцца людзi, што яна разумнейшая за пана, тады хоць з маёнтку ўцякай.
Пагаварыў пан зь дзяўчынкай i паехаў, а ёй сказаў, каб увечары бацька да яго прыйшоў.
Прыйшоў увечары бядняк да пана.
- Нiчога, - кажа пан, - разумная твая дачка. Але я ўсё-ж разумнейшы.
Даў пан бедняку рэшата яек.
- На, - кажа, - занясi дачцы i скажы, каб яна пасадзiла на iх квактуху i вывела мне да заўтра куранят на сьнеданьне. А ня зробiць гэтага - загадаю бiзуноў даць.
Прыйшоў бацька дахаты засмучаны. Сеў на лаве i плача.
- Чаго ты, тата, плачаш? - пытаецца дачка.
- Ды вось, дачушка, бяда якая: загадаў табе пан новую загадку.
- Якую?
Бацька паказаў дачцы рэшата зь яйкамi.
- Сказаў, каб ты на гэтыя яйкi квактуху пасадзiла i вывела куранят да заўтра яму на сьнеданьне. Хiба-ж гэта можна зрабiць?
Дачка падумала i кажа:
- Нiчога, тата. Заўтра што-небудзь прыдумаем. А пакуль што бяры, мама, гэтыя яйкi, пячы яечню на вячэру.
Ранiцай дачка кажа бацьку:
- На табе, тата, гаршчок, iдзi да пана. Скажы, каб ён за дзень ляда высек, выкарчаваў i ўзараў, проса пасеяў, зжаў i змалацiў ды ў гэты гаршчок насыпаў куранят кармiць.
Пайшоў бацька да пана, падаў яму гаршчок i сказаў усё, як дачка загадала.
Пан паскуб вусы, паморшчыўся i кажа:
- Разумная твая дачка, ды я ўсё-ж разумнейшы!
Узяў ён тры сьцяблiнкi лёну, падаў бедняку:
- Скажы дачцы, каб яна да заўтра гэты лён сьцерла, спрала i выткала i пашыла мне зь яго кашулю.
Вярнуўся бацька дахаты засмучаны. Дачка пытаецца:
- Што сказаў табе пан?
Падаў бацька ёй тры сьцяблiнкi лёну i разказаў, што пан загадаў.
- Нiчога, - адказвае дачка, - кладзiся, тата, спаць, заўтра што-небудзь прыдумаем.
Назаўтра дае дачка бацьку тры кляновыя дубчыкi i кажа:
- Занясi пану i папрасi - няхай ён iх пасадзiць, за адну ноч вырасьцiць i зробiць снасьць для кроснаў, каб было на чым палатно яму для кашулi выткаць.
Пайшоў бядняк да пана, падаў тры дубчыкi i сказаў, як дачка навучыла.
Пачырванеў пан i кажа:
- Разумная твая дачка - нiчога ня скажаш. Ды я ўсё-ж разумнейшы! Перадай-жа ты ёй, каб яна да мяне нi пехатою прыйшла, нi на канi прыехала, ня голая i не адзетая i каб падарунак мне прынесла, а я каб ня мог яго прыняць. Калi зробiць усё гэта, то вазьму яе за дачку - вырасьце, панi будзе! А ня зробiць - дрэнна ёй будзе...
Вярнуўся бацька дахаты яшчэ больш засмучаны.
- Ну, што табе, тата, пан сказаў? - пытаецца дачка.
- Ды вось, дачушка, нарабiла ты сваiмi адгадкамi бяды i нам i сабе...
Расказаў ёй бацька, што пан загадаў.
- Нiчога, тата. Як-небудзь абдурыш пана i на гэты раз. Злавi ты мне толькi жывога зайца.
Пайшоў бацька ў лес, паставiў сiло i злавiў зайца.
Дачка закруцiлася ў рыбацкую сетку замест сукенкi, села на кiёк i паехала з зайцам да пана.
Пан стаiць на ганку i дзiвiцца: зноў перахiтрыла яго беднякова дачка! Узлаваўся ён i нацкаваў на яе сабак - думаў, тыя разарвуць разумнiцу. Дзяўчынка выпусьцiла з рук зайца - сабакi i памчалiся за iм.
Падышла яна да пана.
- Лавi, - кажа, - свой падарунак: вунь ён у лес пабег.
Прышлося пану ўзяць разумную дзяўчынку за дачку.
Паехаў неўзабаве пан за мяжу, а дзяўчынцы сказаў:
- Глядзi-ж, каб ты тут безь мяне ня судзiла маiх людзей, бо дрэнна табе будзе.
Засталася дзяўчынка адна ў маёнтку. Здарылася ў гэты час такая справа. Пайшлi два дзядзькi на кiрмаш. Адзiн купiў калёсы, другi - кабылу. Запрэглi кабылу ў калёсы i паехалi дамоў. Па дарозе спынiлiся адпачыць. Ляглi i паснулi. А як прачнулiся, бачаць: бегае ля калёс малое жарабятка. Дзядзькi заспрачалiся. Той, чые калёсы былi, кажа: "Жарабя маё, гэта мае калёсы ажарабiлiся!" А той, чыя кабыла, сваё даводзiць: "Не, жарабя маё, гэта мая кабыла ажарабiлася!"
Спрачалiся, спрачалiся ды вырашылi ехаць да пана на суд.
Прыехалi, а пана няма дома.
- Рассудзi хоць ты нас, - просяць дзядзькi прыёмную дачку.