— Знайшоў…
— Не-э! Не-э! — закалаціўся Раман.
Бурхан ступіў уперад, цягнучы рукі да Базыля. Базыль адхіснуўся.
— Не даешся? — прамовіў Бурхан.
— Ы-ы-ы… — завыў Раман.
Базыль узяў брата за руку і пачаў адступацца назад. Бурхан прагаварыў:
— Я ішоў па пнях, па карчах. Я ішоў праз балота. Я шукаў. Я знайшоў. Кхе-кхе-кхе…
Кхекае, нібы Бардун. Чаго ж яму трэба? Які ж страшны ён!
Базыль махнуў рукою:
— Згінь! Згінь!
— Кхе-кхе-кхе… — закхекаў Бурхан. — Я знайшоў. Я яе дагнаў. Яна ўцякала ад мяне, а я яе дагнаў.
Базыль, адступаючыся, прагаварыў:
— У балота ідзі. Там Чарнабог. Ён цябе чакае. З Чарнабогам сябруй.
— З Чарнабогам? — выскаліў зубы Бурхан.
— З ім, з Чарнабогам, — замахаў галавою Базыль. — У Чарнабога шмат слугаў. Ты з усімі пасябруеш. Да іх ідзі. Яны чакаюць цябе.
— Я ўсё балота прайшоў. Нідзе не бачыў ні Чарнабога, ні Чарнабогавых слугаў. Вось тут яе знайшоў! Кхе-кхе-кхе… Знайшоў…
— Уцякайма! — крыкнуў брату Базыль і прыпусціўся па лесе.
— Знайшоў! — данеслася ім услед.
Базыль і Раман ляцелі на злом галавы, аж пакуль не апынуліся ў бярозавым гаі. Аддыхваючыся, селі на мяккай, нагрэтай сонцам траве. Вакол стаялі белыя-бялюткія бярозкі — усе як адна стройныя, тонкія, кучаравыя.
— Братка, і ты моцна спалохаўся? — першым парушыў маўчанне Раман.
У Базыля перад вачыма, нібы жывы, паўстаў Бурхан.
— І не пытайся. У мяне ногі сталі як драўляныя. Раман дакрануўся рукою да свайго калена.
— А ў мяне і цяпер калені трасуцца. Я баяўся, што на мяне Бурханава душа наваліцца. Яна была дзесьці паблізу. Нездарма ён казаў, што знайшоў яе. Бурхан, вядома, сваю душу не бачыў. Ен нас убачыў і падышоў. Падумаў, што мы — ягоная душа. Таму і ўзрадаваўся, закрычаў: "Знайшоў!" Базыль, а ты каго болей баяўся: Бурхана ці ягонай душы?
Што сказаць? Калі ён, Базыль, убачыў скрываўленага Бурхана, калі Бурхан, наставіўшы валасатыя рукі, стаў падступацца да яго, то ён зусім забыўся, што Бардун у татарына душу адабраў. Мае рацыю Раман. Паблізу была Бурханава душа. Магла б яна на іх наваліцца, як непрыкметна навальваецца туман на балота. Здушыла б горла, не дала б дыхнуць. Чамусьці не напала, не навалілася. Мажліва, пашкадавала. А можа, чакала, пакуль Бурхан наваліцца? Хіба зразумееш, што хацела яна, ягоная беспрытульная душа? Ды лепей не думаць пра гэта, выкінуць з галавы.
— Раман, Бурхан хваліўся, што праз балота прайшоў. Як ён не праваліўся? — вырашыў перавесці гаворку на іншае Базыль.
— Можа, хлусіў?
— Мне здаецца, што праўду казаў.
— Неяк прайшоў. Можа, чэрці дапамаглі яму праз балота прайсці? — прамовіў Раман.
Базыль не пагадзіўся з братам, але прамаўчаў. Хіба чэрці дапамогуць? Такі бяздушны, як Бурхан, ім якраз і патрэбен. Калі б убачылі яго, то схапілі б за вушы і ў балота пацягнулі. Як жа ён прайшоў праз балота, чаму не праваліўся? Як відаць, ягоная душа яму дапамагла.
Нечакана пачулася песня:
данеслася да іх песня. Раман усхапіўся:
— Нашы дзяўчаты спяваюць!
Базыль прыслухаўся. І праўда, галасы знаёмыя. Свае, нарастаўскія, дзяўчаты спяваюць, стараюцца, выводзяць:
— Чуеш? Гэта ж Параска! — усклікнуў Раман.
Так, сярод іншых выдзяляецца голас Параскі, іхняй суседкі. Дый не дзіва: лепшай пявунні, чым яна, і ў суседніх вёсках не знойдзеш.
Базыль прыўстаў, ловячы кожнае слова. Дзяўчаты спяваюць. Яны тут, у бярозавым гаёчку. Выходзіць, вёска непадалёку. Спяваюць… Каб толькі татары іх не пачулі.
Базыль устаў. Дзяўчаты, пэўна, па шчаўе прыйшлі, тут, у бярозавым гаі, будуць збіраць яго. Не ведаюць, што татары ў лесе.
гучыць, ліецца ў бярозавым гаі песня.
— Прыгожа спяваюць дзяўчаты, — прамовіў Раман.
— Наспяваюць на сваю галаву, — сказаў Базыль. — Татары ж у лесе.
Удалечыні паказаліся дзяўчаты.
— Гэ-эй! — гукнуў Базыль.
— Базылё-ок! — заўважыла яго Параска.
Пазірае, усміхаецца, не ведае, што татары груганамі на дзядулю наляцелі і што Марысю схапілі. Не ведае, што акрываўлены Бурхан па лесе цягаецца, сваю душу шукае. Калі б ведала, то не ўсміхалася б. Як жа сказаць дзяўчатам пра гэта, каб моцна не перапалохаць?
— Параска, у лесе… У лесе… — пачаў ён. Параска, мусіць, знарок, каб падражніцца, зацягнула:
Як жа паведаміць дзяўчатам, што татары ў лесе? Мабыць, не павераць, калі і пачуюць. Весела ім.
Параска раптам перапыніла песню, крыкнула:
— Дзеўкі! Гляньце, які страхалюд!
Базыль спярша не зразумеў, пра каго яна так незычліва сказала, а пасля, зірнуўшы ўбок, убачыў Бурхана, які, наставіўшы рукі, ішоў да дзяўчат.