— Дык гэта ж татарын! — ойкнула Параска.
Базыль увесь напяўся. Чаму ж тут Бурхан? Няўжо ён, як прывязаны, ходзіць за Раманам і за ім, Базылём? Дакуль так будзе? Можна ад страху сканаць. Няўжо ад яго няма як уратавацца?
— Дзеўкі, уцякайце! — закрычала Параска.
Дзяўчаты з піскам кінуліся ўрассыпную. А Раман, сарваўшыся з месца, чамусьці прыпусціўся назад, у лес. І Базылю нічога не заставалася, як бегчы за ім.
У самым гушчары Базыль дагнаў Рамана, схапіў яго за плячо: — Стой! Куды ты? А Раман глядзіць невідушчымі вачыма:
— Бурхан! Уцякайма!
— Ён за дзяўчатамі пагнаўся.
— Ты бачыў?
— Бачыў.
Базыль казаў праўду. Сапраўды, ён бачыў, як Бурхан, наставіўшы рукі, пагнаўся за дзяўчатамі. Мабыць, самлее тая дзяўчына, якую ён дагоніць. А можа, не ўдасца злавіць? Вёска ж непадалёку. Калі прыбяжыць у вёску, то там мужчыны хутка яму рады дадуць.
— Вось каб была ў мяне вялікая-вялікая вяроўка! — усклікнуў Раман.
— Навошта яна табе? — здзівіўся Базыль.
— Я на гэтую вяроўку ўсіх злых людзей пананізваў бы, як рыбу на нізку. Няхай на вяроўцы віселі б. Не стала б зла на нашай зямлі. Было б толькі дабро, і людзі жылі б у радасці.
Базыль моўчкі слухаў брата. Які ж ён дзівак! Злых людзей так шмат, што не хопіць ніякай вяроўкі.
— Раман, трэба ў вёску ісці,— сказаў Базыль і палез з гушчару. Раптам за кустамі, убачыў ён, прамільгнула чалавечая постаць.
— Раман, — прашаптаў Базыль, — сядай. Раман імгненна прысеў, глянуў на Базыля.
— Чаго ты?
— Нехта за кустамі сядзіць.
— Бурхан?
Базыль прыўзняўся і ўбачыў… Бардуна. Той стаяў непадалёку і шаптаў:
— Зоры-зараніцы, красныя дзявіцы, вазьміце вы крыксы-начніцы — і бацькавы, і маткіны, і дзявоцкія, і жаласныя, і карысныя, і ўцешныя, і пасмешныя, і светавыя, і заравыя…
Базыль прысеў. Яму хацелася абхапіць рукамі галаву, упасці ніцма на зямлю. "Крыксы-начніцы…" Ні разу ў вёсцы ён не чуў такога слова. Каго ж Бардун называе крыксамі-начніцамі? Можа, крыксы-начніцы — невядомыя многім людзям пачвары, якія бясшумна лятаюць, высочваючы здабычу? Што, калі Бардун пакліча гэтых крыксаў-начніц? Пакліча… Прыляцяць сюды, чорныя, як галавешкі, схопяць іх загінастымі дзюбамі дый панясуць у самыя непралазныя нетры, у свае гнёзды, і кінуць гэткім жа чорным сваім птушанятам для наедку.
Бардун шаптаў усё хутчэй. Цяпер ягонага шэпту Базыль не мог разабраць. Ён толькі бачыў, як хутка-хутка ходзяць губы Бардуна.
— О-ой! — вырвалася ў Рамана.
Бардун перастаў шаптаць, агледзеўся, закхекаў. Усё… Цяпер можна не хавацца.
— Дык гэта вы! — прагаварыў Бардун.
— Вы нас ведаеце? — вырвалася ў Базыля. Бардун падышоў бліжэй.
— Чаму ж не ведаю. Вы Піліпавы ўнукі. Калі ён мяне з вёскі праганяў, то вы былі яшчэ зусім маленькія. Але я вас адразу пазнаў.
Бардун казаў без злосці, нават лагодна, ды Базыля да самых пят працінала нібы іголкамі.
— Нашага дзядулі ўжо няма, — усхліпнуў Раман.
— Няма? — перапытаў Бардун.
— Яго татары забілі,— праз слёзы прамовіў Раман.
— Забілі?
— Дзядулю забілі, а сястрычку Марысю схапілі.
— Вы бачылі? — зноў запытаў Бардун.
— Мы з дзядулем былі ў лесе. Татары знянацку з'явіліся, чорную стралу ў дуб пусцілі. Яны нас акружылі. Дзядуля іхняга сілача забіў лясінай. Той сілач дзядулю хацеў праткнуць дзідай, а дзядуля лясінай збіў каня з ног. Пасля і татарыну рэзнуў. Мы з Базылём уцяклі ад татараў, а Марыся адстала ад нас. Яны яе схапілі…
Раман замаўчаў. Бардун, падахвочваючы яго, прагаварыў:
— Ну, ну…
Базыль з дакорам паглядзеў на брата. Навошта ён пра ўсё расказвае Бардуну? Не ведае, што ягоны аповяд ведзьмаку ў радасць. Ён жа ненавідзіць дзядулю. Няма ў Рамана галавы на плячах! Каб хоць не расказаў, што нядаўна былі каля Бардуновай хаціны. Калі вядзьмак даведаецца, што бачылі, як ён у Бурхана душу адабраў, то жывымі з рук не выпусціць. Ведзьмакі не любяць пакідаць сведкаў свайго зладзейства.
— Ну, ну, — паўтарыў Бардун.
— Адстала ад нас Марыся, — усхліпнуў Раман. — Мы вярнуліся, шукалі яе, ды не знайшлі. Мы нават гукалі, каб адклікнулася! Відаць, татары яе злавілі.
— І гэта ўсё?
Базыль адчуў, як застукала ў скронях. "Раман, маўчы!" — ледзь не крыкнуў ён.
— Усё, — сказаў Раман.
Базыль з палёгкай уздыхнуў. Не прызнаўся брат, што былі каля хаціны. Хапіла розуму, каб прамаўчаць.
— І болей ты нічога не бачыў? — запытаў у Рамана Бардун.
Раман заматаў галавою.
— Не, не бачыў.
— Не махлюеш?