Яны пайшлі па сцяжынцы. У Базыля было такое адчуванне, што ідуць на край свету. Нямала сцяжынак ён абышоў — і адзін, і са старэйшымі, і са сваімі сябрамі. Адна сцяжынка прыводзіла ў вёску, другая — на сунічную паляну, трэцяя — на луг, чацвёртая — на рэчку. А гэтая куды прывядзе? Ці дасць яна нейкую надзею? Ён ішоў як не сваімі нагамі. Здавалася, што нейкая чужая сіла вядзе яго, штурхае ў плечы, прымушае ісці па сцяжынцы. Але ж сцяжынка павінна скончыцца. Не бясконцая ж яна. Кожная сцяжынка дзесьці пачынаецца і дзесьці канчаецца. Можа, спадуць Бардуновы чары, калі яна скончыцца?
— Братка, табе не здаецца, што Бардун за намі сочыць, што вачэй з нас не спускае? — запытаў Раман.
— Не.
— Няма яго тут?
— Няма, кажу табе.
— А мне здаецца, што і цяпер ён на мяне глядзіць. Яны мінулі паваротку. "Гэта трэцяя", — падумаў Базыль
і ўбачыў чалавека, прывязанага вяроўкаю да сасны (яна расла пры самай сцяжынцы). На галаву гэтага чалавека была нацягнута белая світка, якая затуляла ягоны твар.
— Хто гэта? Каго прывязалі? — усклікнуў Раман. Базыль стаў адступацца назад, усё паўтараючы:
— Не бойся, не бойся, не бойся…
Ён зусім не адчуваў, што дрыжаць рукі, што калоцяцца плечы, нібы ў Бурхана, калі той жаліўся, што яму холадна.
— Уцякайма! — крыкнуў Раман і пабег у кусты. Базыль кінуўся за ім.
Базыль дагнаў Рамана, спыніў яго.
— Куды ты?
— Братка, баюся…
— Раман, у мяне ўсе жылачкі трасуцца.
— Я ведаю, хто там прывязаны, — прамовіў Раман.
— Хто?
— Бурхан.
— Бурхан?
— Ён. Яго прывязалі Чарнабогавы слугі. Не даспадобы ім, што Бурхан бегае за сваёю душою. Яны ягоную душу ў балота завалаклі.
Базыль абапёрся спінаю аб хваіну. Раман кажа, што Чарнабогавы слугі прывязалі Бурхана, а ягоную душу сабе забралі. Што праўда, то праўда: розныя нячысцікі адзін перад адным стараюцца, да сябе цягнуць грэшную душу. Бурханава душа, як відаць, чорная ад грахоў. Яна для Чарнабогавых слугаў — добрая знаходка. Яны яшчэ паб'юцца за яе. Няўжо сапраўды Бурхан прывязаны? Але ж Бурхан у паласатым халаце, а ў таго, прывязанага да сасны, белая світка, нацягнутая на галаву. А можа, не? Можа, здалося, што світка? Трэба запытацца ў Рамана. Мажліва, ён памятае.
— Раман, — прамовіў Базыль, — у таго чалавека што на галаве: світка ці татарскі халат?
— Світка.
— Ты добра памятаеш?
— Запомніў. Світка.
— А на нагах што?
— Лапці на нагах! Дальбог лапці! Братка, гэта не Бурхан. Гэта… Гэта…
— Наш дзядуля? — дакончыў за Рамана Базыль.
— Дзядуля! Гэта дзядуля Піліп! Гэта ягоная світка! Дальбог!
У Базыля спярша сціснула, заняло ў грудзях, пасля адпусціла, разлілося гарачай хваляй. Няўжо сапраўды дзядуля да сасны прывязаны? Калі так, то, выходзіць, татары яго прывязалі. Жывы ён. Мёртвага вяроўкаю не прывязалі б. Выходзіць, схапілі тады, калі наваліліся на яго з усіх бакоў; не сталі забіваць, вырашылі пакараць па-іншаму. Спадзяваліся, што сканае, прывязаны да сасны. Не думалі, што хто-небудзь так хутка яго знойдзе.
— Братка, гэта дзядуля! Я табе казаў, што ён жывы. Трэба яго развязаць.
Базыль падышоў да сасны, паклікаў:
— Дзядуля!
Ані слова ў адказ.
— Можа, гэта не дзядуля? — прамовіў Раман. — Калі б быў дзядуля, то азваўся б.
— Дзядуля! — зноў паклікаў Базыль.
— Ён варушыцца! — тоненька піскнуў Раман.
І праўда, чалавек у белай світцы варухнуў галавою.
— Братка, варушыцца! Варушыцца!..
Базыль ступіў некалькі крокаў уперад, сцягнуў світку і ўбачыў знаёмы маршчыністы твар. У роце ў дзядулі была нейкая белая ануча. Ён стаяў, звесіўшы галаву.
— Дзядуля-а! — рвануўся да яго Раман.
Базыль адпіхнуў яго, выняў з дзядулевага рота анучу, кінуў яе на зямлю.
— Мой дзядуля! Мой! — усё, паўтараў, усё цягнуўся да дзядулі рукамі Раман.
— Унучак, — прашаптаў дзядуля. Раман абхапіў яго рукамі.
— Дзядуля! Міленькі! Цябе не замучылі? Цябе не білі? Табе не баліць? Ты будзеш з намі?
Базыль дастаў з кішэні завостраную жалязяку і асцярожна, каб не параніць дзядулю, разрэзаў вяроўку. Дзядуля асеў на зямлю, абняў Рамана. Раман лёг на ягоныя калені, абхапіўшы рукамі за шыю.
— Вы ўсё-ткі ўцяклі ад татараў? — прагаварыў дзядуля.
— Яны нас даганялі, але не дагналі. Мы цераз балота ад іх уцяклі,— сказаў Базыль.
— Мы Бардуна ў лесе сустрэлі,— паведаміў Раман. Дзядуля падняў галаву.