— Ігнат, мне кепска.
І яму кепска. Чаму ж так кружыцца галава? Можа, вядзьмак свае чары напусціў? Але ж ён далёка. Дый стала кепска менавіта тут, у даліне. У даліне… Можа, гэта даліна смерці? Чытаў я нядаўна, што ёсць на зямлі нізіны, пячоры, дзе гінуць птушкі, звяры. На востраве Ява аж шэсць такіх страшных пячор. Ёсць падобная мясціна на Камчатцы, на тэрыторыі Краноцкага заказніка. Яе называюць далінай смерці. Многія вучоныя мяркуюць, што там птушкі і жывёліны атручваюцца вуглякіслым газам, серавадародам. А некаторыя даказваюць, што дзейнічае такая моцная атрута, як сінільная кіслата і цыяністы вадарод. Няўжо і тут нешта падобнае? Мабыць, так. Дыхаць усё цяжэй.
Я задраў кашулю, затуліў рот і нос. Палягчэла, хоць галава кружыцца, баліць.
— Пятрусь, затулі рот і нос кашуляй. Тут нейкія атрутныя газы. Гэта даліна смерці.
Пятрусь, як і я, нацягнуў кашулю да самых вачэй, і мы папляліся, спатыкаючыся, як сляпыя.
Не памятаю, ці доўга так ішлі, але нарэшце я адчуў, што палепшала, што перастала балець галава.
Я, не верачы ў збавенне, апусціў кашулю. Сапраўды, дыхаецца лёгка, як і раней.
— Пятрусь, мы выратаваліся.
— Прайшлі праз даліну смерці?
— Прайшлі, Петрусёк. Прайшлі.
Адпачыўшы, мы пашыбавалі далей. Зноў паабапал дарогі стаяць яліны. Сыра, цёмна, змрочна.
— Пашанцавала нам, што з даліны смерці вырваліся, — сказаў я.
— Невядома, што будзе далей, — адказаў Пятрусь.
А далей… Далей пачалося балота. Сям-там чэзлыя скрыўленыя бярозкі, купінкі альшыны сярод аеру, асакі. Дарога тут, быццам выцягнутая нітка. Невядома, хто і калі праклаў яе.
Мы прайшлі з паўкіламетра і за павароткай убачылі скалу. Яна быццам вырасла перад намі.
— Скала сярод балота. Чаму? — выдыхнуў Пятрусь.
— Казка, — кажу яму.
— Але, так толькі ў казках бывае, — пагадзіўся Пятрусь. — Праз скалу нам не пералезці.
Так, не пералезці. Строма скала ўзнімаецца ўгору, а сама бы адшліфаваная. Ні трэшчынкі на ёй. Унізе буяе зеляніна, густая, што шчотка.
— Паспрабуем абысці скалу. — Пятрусь ступіў убок і праваліўся ледзь не па пояс.
«Тут дрыгва», — тахнула ў галаве.
Я, амаль нічога не цямячы, упаў на жывот, схапіў Петруся за руку і пачаў цягнуць. Ён выпаўз на дарогу. Твар мурзаты, чорная вада сцякае па кашулі, па штанах, а на нагах няма аднаго чаравіка.
— Пятрусь, ты ўвесь у гразі,— сказаў я. Пятрусь махнуў рукою.
— А-а…
Мы моўчкі сядзелі на траве. Над намі кружыліся авадні, стараліся ўцяць за твар, за рукі.
— Ну й аваднёў тут! — не сцярпеў Пятрусь. — Ігнат, выламай галінку. Трэба адагнацца, бо з'ядуць.
Я ўстаў, расхінуў куст, каб выламаць галінку, і, не стрымаўшыся, усклікнуў, бо ўбачыў у скале ўваход.
— Чаго ты? — падаў голас Пятрусь.
— У скале ўваход. Напэўна, у пячору вядзе. Пятрусь усхапіўся і да мяне.
— Бач ты! — прамовіў.— Кустамі зарос. Нехта знарок іх пасадзіў.
Я глянуў на яго.
— Думаеш, што вядзьмак?
— Відаць, ён.
Вядзьмак… Казімір Міронавіч… Што, калі дагоніць нас? Нельга марудзіць. Кожная хвілінка дарагая.
Я, сагнуўшыся, палез у пячору. Паўзмрок, нібы ў скляпенні. Здалёку даносіцца нейкі глухі гул.
— Што гэта? — падышоў да мяне Пятрусь.
— Магчыма, Цмок — пудзіла паганае. Магчыма, храпе, сплючы, — кажу.
— Ігнат, глупства.
— Але ж тут казка. Пятрусь уздыхнуў.
— Назад не вернешся.
Мы з аглядкай падаліся наперад. Я ўзіраўся пільна-пільна, да болю ў вачах.
Мінулі адну паваротку, другую, трэцюю і ўбачылі раку, праз якую было перакінута бервяно. Рака пенілася, грымела, імкліва неслася па каменнях.
— Падземная рака, — прамовіў Пятрусь.
— Па-твойму, яна пад зямлю цячэ? — запытаў я.
— Канешне, пад зямлю. Каля скалы балота. Калі б выходзіла наверх, то ўбачылі б.
Пятрусь ступіў на бервяно і пайшоў, махаючы рукамі. Дайшоў да канца, стаў, а пасля скокнуў на бераг.
— Ігнат, ідзі і ты.
Я, стараючыся не глядзець уніз, ступіў на бервяно і, шырока расставіўшы рукі, пайшоў.
Вада ўнізе гудзе, шалее. Што ж будзе, калі звалюся? Разаб'юся? Магчыма. А калі не?.. Пад зямлю занясе? Але, занясе. Рака ж падземная.