— Нясі дамоў,— загадаў бацька.
Алеся павярнулася і пайшла нага за нагу, трымаючы бохан перад сабою.
Маці і бацька адышліся ўбок.
— Вазьмі ты іх з сабою. Не след адных у хаце пакідаць. Учора ў каморцы шукалі нейкую цётку з барадой. Каб ліха не было, — пачуў Янка, як сказала маці.
Бацька ўздыхнуў.
— І крыжакі, і змяя… Пасля гэткага немаведама што здасца.
— Вазьмі. Няхай з людзьмі пабудуць. Галодныя былі…
— Няхай ідуць, — нарэшце пагадзіўся бацька. Мацей, не стрываўшы, падскочыў, абхапіў яго за шыю. Бацька падкінуў Мацея ўгору, апусціў на зямлю.
Мацей неспадзявана заспяваў:
Што ж, шчаслівы. Бацька дараваў. Добрага ніколі не замнога. Пэўна, да самай рэчкі салоўкам заліваўся б Мацей, ды іх дагнала запыханая Алеся.
— Я так бегла за вамі… Так бегла… Вас пусцілі?
— А як жа, — з гонарам сказаў Мацей.
Каля рэчкі ўжо распачалася работа. На вазах дзяўчаты, маладзіцы падвозілі камяні, скідалі ў горбу. Хлопцы, стаўшы ланцужком, адзін каля аднаго, падавалі камяні барадатым дзядзькам, якія масцілі, укладвалі іх на дно.
Маці адразу пабегла да жанчын, а бацька, крыху пастаяўшы, паўзіраўшыся, палез у раку, туды, дзе масцілі.
— Нам куды? — запытаў Мацей.
Невядома, што яны рабілі б, калі б не Ясь, добры, слаўны вой Ясь. Янка яшчэ раней заўважыў, што ён стаіць каля самай горбы камянёў, што ланцужок пачынаецца з яго. Карцела падысці, ды пабаяўся.
— Да мяне ідзіце, — паклікаў Ясь.
— Ідзіце да Яся, — гукнуў бацька.
Ён, закасаўшыся па калені, стаяў у рацэ. Рака ў гэтым месцы ўлетку неглыбокая. Дзе па калені, дзе па пояс. Але былі і яміны, вымытыя вадою.
— Янка, ну чаго сталі? — зноў крыкнуў Ясь. — Просім на талаку, а не то за чупрыну павалаку.
Яны падбеглі да яго. Ясь, кульгаючы, прайшоўся туды-сюды.
— Во як вы мяне…
А ў вачах смяшынкі сонейкам пырскаюць. Хоць каб кропелька злосці была.
— Камяні мне падавайце. Па сіле бярыце.
— Ясь, нікому не кажы, што мы так… — папрасіла Алеся.
— Мядзведзя думалі злавіць?
— Мы… — заікнулася Алеся. Ясь перапыніў яе:
— А мо воўка? Ёсць на воўку кажух, ды прышыты.
Янка як мог стараўся, дапамагаў Ясю. Ды шчымела ў грудзях, калі пазіраў на яго. Вінаваты, яшчэ як вінаваты: не падумаў, што па сцежцы і свае людзі ходзяць. Мог бы і бацька ў пастку трапіць.
— Яська, табе нага моцна баліць? — не вытрываў, запытаў.
— Мы, славяне, умеем цярпець. Нашы продкі раней і не такое перанеслі.
— Калі раней?
— Калі обры славянскую зямлю захапілі. Быў такі нялюдскі народ.
— Обры — народ?
— Народ. Былі яны ўсе як адзін дзябёлыя, рослыя. Веліканамі іх называлі. Ох і здзекаваліся са славян! У сані альбо ў воз запрагалі не каня, а трох ці чатырох славянскіх жанчын.
Янка на момант разагнуўся. Авой! Жанчын запрагалі! А калі б ягоную маці цяпер так? Сэрца ад болю зайшлося б. Чаму ж яны былі такія нялюдскія? Яны ж народ. Вось і крыжакі. Лезуць смаліцаю. Чаго ім не хапае? Зямля вунь якая вялікая. Шмат і лесу, і рэчак, і азёр. Чаму нялюдскія? Людзьмі ж нарадзіліся. Свайго мала, чужое грабуць. Чужое дабро не ідзе на карысць.
— Дзяўчаткі прыехалі! — перапыніў думкі Ясь. Сапраўды, прыехалі, каменне прывезлі, сталі на зямлю скідаць. І Паўлінка сярод іх. Тоўстая каса аж да пояса спускаецца, вочы, як і ў Алесі, сінія, што васількі. Пазірае на Яся, усміхаецца. Відаць, не толькі яна Ясю даспадобы, але і ён ёй.
— Яська, чаму ты кульгаеш? — данеслася з гурту дзяўчат.
Ясь рот адкрыў, каб адказаць, а нейкая з дзяўчат звонкім голасам, са смехам падцэліла:
— Яму Паўлінка нагу перабіла. Увесь дзявочы гурт выбухнуў смехам.
А нехта з хлопцаў (Янка не заўважыў хто) як ліне вадой з берасценя на іхні гурт! Закрычалі, запішчалі дзяўчаты, ускочылі на воз і давай паганяць каня:
— Но! Но!..
А неўзабаве здалёку данеслася песня:
— Хораша спяваюць, — сказала Алеся.
— І хлопцы не горай, — прамовіў Мацей. — Янка, скажы.
Янка на ўсе вочы глядзеў на гаманлівы люд. «Спорыцца работа, — думаў ён. — Шмат летаў прабяжыць, а гэтыя камяні застануцца. Цікава: ці падумае хто, чаму яны тут ляжаць? Ці будуць ведаць, хто масціў? Ці праведаюць, як спявалі, як жартавалі, як талакой працавалі? Няўжо быллём парасце? Напішу пра гэта. І маё імя няхай помняць».
На другі дзень Янка, Мацей і Алеся стаялі на вуліцы і ўспаміналі ўчарашняе.
— Наша Паўлінка прыгажэй за ўсіх спявала, — пахвалілася Алеся.
— А я працаваў лепей за ўсіх, — ні з таго ні з сяго сказаў Мацей.